Armiqësia mbi dyzet vjeçare mes Shteteve të Bashkuara dhe Iranit ka filluar me marrjen e më shumë se 50 pengjeve amerikane. Në Revolucionin Islamik të 1979-ës, një grup studentësh sulmuan ambasadën e SHBA-së dhe morën peng 52 diplomatë dhe qytetarë amerikanë. Ata u mbajtën peng për 444 ditë, nga 4 nëntori 1979 deri në 20 janar 1981.
Gjatë kësaj kohe në Amerikë ishte president Jimmy Carter, i cili e mbylli drejtimin me një përpjekje të dështuar për të shpëtuar pengjet. Pas tentativave aspak frytdhënëse për të negociuar lirimin e pengjeve, ushtria amerikane u përpoq të realizojë një operacion shpëtimi në 24 prill 1980. I pagëzuar me emrin “Kthetra e shqiponjës”, misioni dështoi. Kjo pasi dy helikopterët amerikanë u rrëzuan, duke sjellë vdekjen e 8 ushtarëve amerikane dhe një qytetari iranian.
Pengjet u liruan në 20 janar 1981, menjëherë pas fjalimit të betimit të mbajtur nga presidenti i sapozgjedhur Ronald Reagan. Ka teori konspirative se përse Irani e shtyu lirimin e pengjeve deri në atë moment. Sipas akuzave, administrata Reagan e shpërbleu Iranin duke e furnizuar me armë përmes Izraelit dhe duke zhbllokuar asetet monetare të qeverisë iraniane në bankat e SHBA-së. Por, të dyja dhomat e Kongresit amerikan kanë dalë në përfundimin se kjo gjë nuk mund të vërtetohet pasi ka mungesë dokumentacioni.
Pengjet u dërguan nga Irani për në Algjeri, si një simbolikë vlerësimi për ndihmën e qeverisë algjeriane në zgjidhjen e krizës. Marrëveshja u firmos në 19 janar 1981 dhe u vendosën pesë kushte.
- SHBA nuk do të ndërhynte politikisht ose ushtarakisht në punët e brendshme të Iranit;
- SHBA do të hiqte ngrirjen e pasurive iraniane dhe sanksionet tregtare ndaj Iranit;
- Të dy vendet do të përfundonin çështjet gjyqësore midis qeverive të tyre përkatëse dhe qytetarëve, duke përfshirë një palë të tretë ndërkombëtare.
- Amerika do të siguronte që vendimet e gjykatës amerikane në lidhje me transferimin e çdo pasurie të ish-Shahut do të ishin të pavarura nga “parimet e imunitetit sovran” dhe do të zbatoheshin;
- Borxhet e Iranit ndaj institucioneve amerikane do të paguheshin.
Por, përse u morën peng shtetasit amerikan?
Rreth orës 6:30 të mëngjesit qindra studentë iranian u mblodhën para ambasadës amerikane, ku bënë me dije planin që do të ndiqnin. Zinxhirët që mbanin mbyllur dyert u hapën nga një studente, e cila e fshehu hapësen metalike në çantë.
Në fillim, studentët planifikuan një okupim simbolik, në të cilin ata do të lëshonin deklarata për mediat dhe do të largoheshin kur forcat e sigurimit qeveritar të afroheshin. Kjo u reflektua në pankartat që mbanin në duar, ky thoshin: “Mos kini frikë. Ne thjesht duam të ulemi”. Kur rojet e ambasadës nxorën armët e zjarrit, protestuesit u tërhoqën duke thënë “Ne nuk jemi për dhunë.” Por, pasi u bë e qartë se rojet nuk do të përdorinin armët dhe se jashtë ndodhej një turmë e zemëruar edhe më e madhe; plani ndryshoi.
Sulmuesit i lidhën pengjet dhe i mbyllën sytë, për t’i detyruar më pas të parakalonin para fotografëve. Gjatë ditëve të para shumë nga punonjësit që nuk ishin në ambasadë gjatë pushtimit, ose kishin tentuar të largoheshin; u kapën nga forcat islamike.
Vetëm gjashtë diplomatë amerikanë arritën t’i shpëtonin pengmarrjes. Në fillim u strehuan në Ambasadën Britanike, e më pas në atë Kanadeze. Në një operacion të fshehtë qeveria kanadeze dhe CIA arritën t’i largonin ata nga Irani më 28 janar 1980, duke përdorur pasaportat kanadeze dhe një histori të trilluar sikur ishin një ekuipazh filmi.
Revolucioni iranian solli edhe rrëzimin e qeverisjes së vendit nga Mohammad Reza Pahlavi. Kjo pasi ky i fundit ndoqi një politikë të jashtme pro-perëndimore dhe nxiti zhvillimin ekonomik në Iran. Me rrëzimin nga qeveria Mohammad Reza Pahlavi shkoi në Amerikë për trajtim mjekësor. Dhe kjo gjë ishte një nga shkaqet që mendohet të ketë sjellë edhe sulmin ndaj ambasadës amerikane.
Studentët iranian që kryen sulmin kërkuan që Shah Mohammad Reza Pahlavi të kthehej në Iran për gjykim dhe ekzekutim. Më pak se një vit më pas, 61-vjeçari ndërroi jetë si pasojë e një sëmundje. Ndër kërkesat e tjera të revolucionarëve iranian ishin që qeveria amerikane të kërkonte falje për ndërhyrjen e saj në punët e brendshme të Iranit, përfshirë rrëzimin e kryeministrit Mosaddegh në 1953. Si dhe që asetet e ngrira të Iranit në Shtetet e Bashkuara të liroheshin.
Plani fillestar ishte mbajtja e ambasadës vetëm për një kohë të shkurtër, por kjo ndryshoi pasi u bë e qartë se sa popullor ishte pushtimi. Po ashtu sepse Ruhollah Khomeini (lideri suprem në atë kohë) i kishte dhënë mbështetjen e tij të plotë. Sipas tyre mbajtja peng e amerikanëve bashkoi qytetarët iranian dhe kundërshtarët nuk guxonin më të vepronin kundër tyre.
Historia e pengjeve amerikane është rikthyer përsëri në vëmendje pas ngjarjeve të fundit të ndodhura. Ku ish-gjenerali iranian Qassem Soleimani u vra nga forcat amerikane dhe rreziku për hakmarrje nga Irani. Presidenti Trump bëri një deklaratë së fundmi, ku shprehej se “Shtetet e Bashkuara kanë vënë në shënjestër 52 objektiva iraniane të cilat do të goditen. Nëse Irani sulmon amerikanët ose asetet e saj në shenjë hakmarrje’. Duke e lidhur numrin 52 si shenjë për pengjet e marra në 1979-ën. Por, ndërkohë shumë familje amerikane janë të frikësuara për fatin e të afërmve të tyre të cilët ndodhen në Irani./ Përgatiti: Tirana Today
