Figura e Nikolla Kopernikut është e njohur botërisht dhe nga jeta e tij dihet shumëçka, duke filluar qysh me faktet biografike e duke vijuar me jetën e veprën e tij të shquar. Por, e errët mbetet lidhja e tij me një prej mësuesve të shumtë, dishepull i të cilëve ai ishte dhe falë të cilëve mori emrin e shquar dhe fitoi atë reputacion që vazhdon të gëzojë edhe shekuj më vonë.
Nikollë Tomeo
Bëhet fjalë për humanistin e shquar i cili ndriçoi në periudhën e Rilindjes në shumë prej shkencave e arteve që po lëvroheshin në atë periudhë, Nikollë Leonik Tomeo.
Nikollë Tomeo lindi në Venedik në vitin 1456. Prindërit e tij ishin me origjinë nga Durrësi dhe qenë shpërngulur kur zgjedha osmane e cila nuk ishte kurrë zgjedhje, u imponua me forcën e dhunës dhe politikën e njohur “përça e sundo”.
Figura e tij, e vlerësuar nga studiues evropianë, ndër duart e studiuesve shqiptarë duket se është trajtuar me një gjysëm tallje. Është profesoreshë Fatbardha Hoxha, studiuese e njohur dhe ish pedagoge për disa dekada në Universitetin e Shkodrës e cila në librin e saj studimor “Letërsia e hershme shqipe”, libër i përdorur si tërësi dispencash nga studentët, shkruan, pasi jep datëlindjen e sipërcituar se “…më 1430 mbrojti doktoratën në fushën e arteve”.
Libri në fjalë është botuar në vitin 2006 dhe, edhe këtë vit shkollor, u është shitur studentëve nga ana e profesoreshës! Sipas saj, Tomeo e ka mbrojtur doktoraturën 26 vjet para lindjes!
Duke u bazuar në fakte serioze, Tomeo na del si profesor në Universitetin e Padovas në vitin 1497 dhe aty merr edhe drejtimin e Katedrës së Filozofisë, post të cilin e mban për plot tetë vite.
Ishte i njohur si filozof, historian, astronom, fizikan, mjek, letrar e përkthyes. Ndër duart e tij kanë kaluar shumë figura të njohura, mes të cilëve veçojmë Nikolla Kopernikun, Pietro Bambin e Maksim Artiotin.
Njëri nga to do të shkruante për profesorin e tij:
Tomeo është njeri i jetës dhe i shkencës, filozof i ndritur, i ditur si në letërsinë latine, si në atë greke, ua ka lënë të tjerëve lakminë për pasuri, ndërsa vetë është kujdesur vetëm për dituri. Tomeo luftoi në rreshtat e parë për reformën humaniste në filozofi.
Pak kohë pasi botoi në tre vëllime kryeveprën e tij “Da varie historie” (Histori të ndryshme), në vitin 1531 ndërroi jetë duke lënë pas një emër të madh dhe me peshë në historinë e Rilindjes Evropiane dhe tërësisë së personazheve me vlera të rralla në kulturën shqiptare.
