Për t’i shpëtuar lidhjeve të një shoqërie patriarkale, ato bëhen burra. Në Shqipëri tradita e “virgjëreshave të betuara” është ende gjallë.
Herën e parë që shkova në Bajram Curri, isha e pafat. Unë kisha adresën e Shkurtanit dhe Hajdarit, dy virgjëreshave të betuara hasur nga antropologia britanike Antonia Young, por e para ishte duke udhëtuar për në Tiranë, dhe e dyta nuk pranoi të fliste me mua.
Bajram Curri një qytet me tre blloqe betoni të vendosura rreth një sheshi në malet e Shqipërisë së Veriut, një qendër e vogël administrative e themeluar nga regjimi stalinist i Enver Hoxhës, i cili përpiqej të zbuste zonën e trazuar. Që nga rënia e socializmit, qyteza është harruar. Gjatë trazirave të vitit 1997, hoteli i tij i vetëm shërbeu si një morg, raporton letemps.ch.
Antonia Young në atë kohë ka publikuar studimin e saj, “ku kemi filluar duke folur në lidhje me këtë traditë “të egër”, që përjetësojnë në Shqipëri: Gratë marrin rolin e burrit ndërkohë që ruajnë virgjërinë e përjetshme”.
Ne ishim në mes të vitit 2000, dhe virgjëreshat e betuara në Shqipëri duket t’i përmbaheshin disa rregullave strikte, dhe të gjitha parimeve që përshkruhen në “Kanunin” e Lekë Dukagjinit.
Virgjëreshat e betuara nuk pranojnë të dalin në kamera. Hajdari e mbylli derën, duke dërguar nipin e tij për të qenë me ne. Ajo është betuar që në moshën 15 vjeçare, para “xhaxhait” të saj “shokut më të mirë” të saj, i cili e mësoi atë për të luftuar, me të cilin ajo shikonte filma lufte në TV. Nëse nderi i njerëzve është në zemër të vlerave të shoqërisë tradicionale shqiptare, virgjëreshat e betuara meritojnë respekt të dyfishtë, sepse ata zgjodhën një betim të bëhen burra, dhe kurrë nuk kanë dështuar në fjalën e tyre. Ata gëzojnë konsideratën dhe privilegjet: pinë duhan, pinë raki dhe mund të ulën në tavolinë në radhë të burrave.
Dhjetë kilometra nga Bajram Curri, në Tplan e kuptoj se ishin pesë apo gjashtë virgjëresha që jetojnë në fshatra. Hakiu sapo më pa më plasi derën në fytyrë dhe më la nën shoqërinë e manave që ishin poshtë shtëpisë së tij.
Këto virgjëresha të fundit të betuara nuk do të ishin dëshmitaret e fundit të kohës së kaluar? Në Polje, ishte Emini duke kullotur një tufë delesh. Gjithë jetën e e saj ajo ka punuar si bareshë në kooperativën bujqësore, dhe tani është 55 vjeç. Emini jeton me prindërit dhe tregon duart e saj të plasaritura nga punët që bën. “Unë nuk jam në gjendje të jetoj vetëm, unë nuk di si të gatuaj, nuk mund të qep një kopsë”.
Më në fund Sokol më hapi derën. Ajo ishte më shumë se 80 vjeçe, ajo kishte veshur një kostum të burrave të malësisë dhe mbante një qeleshe në kokë.
“Kur isha 14 ose 15 vjeç, refuzova burrin që prindërit e mi donin të më jepnin. Për këtë, më duhej të bëhesha burrneshë “. Sokoli, është një grua e vogël e rrudhosur. Nën komunizëm ajo refuzoi rregullat e fermës kolektive dhe jetonte vetëm në male. Është e vetmja virgjëreshë që pranon të flasë dhe të ngjallë temën për të cilën nuk ka folur asnjëherë. “Virgjëria nuk është problem. Për pak minuta kënaqësi, nuk do të ishte e nevojshme të bëheshe një shërbëtore e rëndonte”, tha Sokoli.
Me kalimin e kohës u mësova dhe takova shumë gra të tjera që ishin betuar dhe ishin burrëresha. Një vajzë e virgjër premtoi t’i përgjigjet mungesës së djemve në një familje, por ka edhe raste të zgjedhjes “së lirë”, si rasti i Sokolit.
Një virgjëreshë gëzon të gjitha përfitimet dhe detyrimet e një burri. Nëse familja është e angazhuar në një hakmarrje, ajo mund të vrasë dhe mund të vritet. Në regjimin komunist ishte urdhër që virgjëreshat të kryenin dhe shërbimin ushtarak.
Pas më shumë se një çerek shekulli të “tranzicionit” praktika post-komunist i gjakmarrjes është ende prezente në Shqipëri, apo në Kosovën fqinje, dhe shpesh kur ata janë të rritur, djem migrojnë jashtë vendit, duke ua lënë barrën motra e familjes.
Në qershor të vitit 2016, 80 vjeç, Stana Ceroviq la fshatin e saj të maleve veriore të Malit të Zi për të hyrë në një shtëpi pleqsh në Risan, në bregdetin e Adriatikut. Ishte fëmija i fundit nga pesë motrat dhe dy vëllezër, ajo i ishte betuar babait të saj që të mos martohej dhe do kujdesej për familjen. Shoqëria tradicionale malazeze funksionon nën të njëjtat rregulla dhe kode si shoqëria shqiptare. Pretendohet se Stana ishte virgjëresha e fundit në Mal të Zi. TIRANA TODAY
