Nga: Klodian Tomorri
Ekziston një ligj në ekonomiks, i cili thotë se në ekuilibër, çmimi i punës tenton të barazohet me produktivitetin e punonjësve. Për ta thënë me thjesht, një punëtor paguhet aq sa prodhon. Në tregjet ideale, ligji mban gjithmonë. Por bota reale shpesh është ndryshe nga modelet, me të cilat ekonomistët ilustrojnë teoritë e tyre.
Në rrethana të caktuara ndodh që ekuilibri prishet, pasi fuqia e negocimit zhvendoset ndjeshëm në një krah. Për shembull, në tregjet që vuajnë për një kohë të gjatë nga papunësia e lartë, fuqia negociuese zhvendoset në krahun e biznesit. Kjo ka ndodhur në Shqipëri.
Për më shumë se dy dekada, bizneset e kanë shfrytëzuar në maksimum papunësinë e lartë, për të nxjerrë përfitime afatshkurtra ne kurriz te punonjësve.
Shqipëria është ndoshta vendi i vetëm në Europë sot, ku gjen punonjës banke të cilët paguhen me 35 mijë lekë në muaj. E njëjta situatë ndodh në tregti, shërbime, telekomunikacion dhe në çdo sektor.
Në media, unë njoh kolegë të mi që paguhen 26 mijë lekë në muaj, realisht, jo se bëjnë evazion, ndërkohë që bosi i madh i tyre paguhet 26 mijë euro. Kjo është marrëzi, babëzi dhe injorancë njëkohësisht. Por babëzia dhe injoranca shkatërrojnë jetë njerëzish, biznese dhe madje edhe kombe. Procesi tashmë ka nisur dhe fatkeqësisht shkaktarët vazhdojnë të qëndrojnë në rrugën e gabuar.
Sa herë dëgjoj kryeministrin apo bizneset që ankohen se nuk gjejnë dot punonjës, më vjen të qesh. Sepse përveç injorancës, ky argumenti është edhe qesharak. Problemi nuk janë punonjësit, por rrogat. Ashtu si çdo mall tjetër në treg, oferta ndjek çmimin.
Në fillim të shekullit të kaluar, Shtetet e Bashkuara të Amerikës kishin një situatë të ngjashme. Por një njeri i madh do të ndryshonte gjithçka. Në 1914-ën, gjigandi i automobilave Ford, po përballej me një krizë të vërtetë të burimeve njerëzore. Koha mesatare e qëndrimit të një punonjësi në kompani ishte vetëm 3 muaj, ndërkohë që biznesi po humbte para.
Henry Ford mblodhi drejtuesit ekzekutiv të kompanisë, dhe u vuri një detyrë: Më gjeni cili është niveli me i lartë i rrogave që mund t’u japim punonjësve!
Në atë kohë, një punëtor i Ford paguhej mesatarisht 2 dollarë në ditë. Henry Ford i la drejtorët në sallën e mbledhjeve, dhe u kthye pas një ore. Atëherë – pyeti drejtorët. Përgjigjja që mori ishte rritja në 2.25 dollarë. “Shumë pak, vazhdoni mendoni prapë”, u tha.
Kur u kthye herën e dytë në sallë, drejtorët i propozuan nivelin 2.5 dollarë, por sërish ai e refuzoi. Atëherë një nga drejtuesit i tha; pse nuk e bën 5 dollarë, që të falimentosh kompaninë. Përgjigja e Fordit ishte: Bravo. Kjo do të jetë rroga e re e punonjësve tanë.
Rritja me 2.5 herë e rrogave, stabilizoi forcën punëtore të kompanisë, rriti produktivitetin, por mbi të gjitha krijoi treg për produktet e kompanisë Ford. Pasi me pagat e reja, punonjësit nisën të blejnë automjete. Në dy vjet, fitimet e kompanisë u dyfishuan, por punonjësit e Ford nuk ishin përfituesit e vetëm. Bizneset e tjera nisën të bëjnë të njëjtën gjë. Ekonomistët thonë se ky ishte vendimi që krijoi klasën e mesme të botës, dhe një nga shkaqet që shtroi rrugën për më shumë se një shekull prosperitet.
Henry Ford ishte ndoshta njeriu i parë në botë që kuptoi se punonjësit nuk janë barrë, por aseti më i çmuar i një kompanie. Ka ardhur koha që të njëjtën gjë të kuptojnë edhe drejtuesit e sipërmarrjes shqiptare. Në të kundërtën, korporatizimi afatshkurtër dhe babëzia, do i çojnë drejt shkatërrimit. Fatkeqësisht jo vetëm ata. Por të gjithë vendin.
