Nga David Hambling “BBC”
Kur lundrimi satelitor u bllokua në aeroportin kombëtar të Izraelit “Ben Gurion” vitin e kaluar, ishte vetëm aftësia e kontrollorëve të trafikut ajror, ajo që parandaloi aksidentet e rënda. Bllokimi ishte dukshëm aksidental, me origjinë nga forcat ruse që luftonin në Siri.
Por gjithsesi ai defekt nxori në pah, sesa serioze mund të jenë ndërprerjet në sistemin global të pozicionimit, ose siç njihet shkurt GPS.
“Ka një vetëdije në rritje të nevojës për të mbrojtur, forcuar dhe zgjeruar sistemin GPS”– thotë Tod Hamfris, inxhinier komunikimi në Universitetin e Teksasit. Sistemi GPS mbështet tani një mori të madhe të aspekteve të jetës sonë të përditshme.
Në formën e tij më të thjeshtë, ai na tregon në çdo kohë se ku ndodhet një marrës GPS. Ne i kemi ata në celularët dhe makinat tona. Ato u japin mundësi anijeve të lundrojnë në rrugën e duhur përmes kanaleve të vështira dhe shkëmbinjve nënujorë.
Edhe shërbimet e urgjencës mbështeten tani tek sistemi GPS, për të shkuar tek pacientët që ndodhen në gjendje të rëndë shëndetësore. Portet do të pushonin së funksionuari, pasi vinçat e tyre kanë nevojë për sistemin GPS për të gjetur kontejnerin e duhur që duhet zhvendosur.
GPS luan një rol jetik tek operacionet logjistike, duke i dhënë mundësi prodhuesve të makinave dhe supermarketeve që të përfitojnë nga sistemet e shpërndarjes në kohë. Pa këtë sistem, raftet në supermarketet tona do të ishin më të zbrazëta, dhe çmimet do të ishin më të larta.
Edhe industria e ndërtimit e përdor sistemin GPS kur harton apo zbaton një projekt, ndërsa peshkatarët e përdorin atë në përputhje me rregulloret e rrepta. Por GPS nuk ka të bëjë vetëm me identifikimin e vendeve, por edhe me kohën. Të 30 satelitët që sillen në orbitë përreth Tokës, përdorin disa orë atomike, që janë shumë të sakta për të sinkronizuar sinjalet e tyre. Ata e lejojnë përdoruesin ta përcaktojnë kohën brenda 1/100 miliardin e sekondës.
Rrjetet e telefonisë celular përdorin gjatë gjithë kohës GPS për të sinkronizuar stacionet e tyre bazë, ndërsa institucionet financiare dhe bankare mbështeten tek ai për të siguruar që transferuat të ndodhin në mënyrë korrekte. Ne vërtet do të humbnim shumë pa këtë sistem në dispozicion.
Por a ka ndonjë gjë që mund ta zëvendësojë atë? Dhe si mund t’ia dalim pa këtë sistem të kudondodhur? Mungesa e navigimit satelitor për 5 ditë, do t’i kushtonte vetëm Britanisë më shumë se 5.1 miliardë paund (6.5 miliardë dollarë), sipas një vlerësimi të London School of Economics.
Ndërkohë një defekt në sistemin GPS, do t’i kushtonte ekonomisë amerikane rreth 1 miliard dollarë në ditë, dhe deri në 1.5 miliard dollarë në ditë, nëse kjo gjë do të ndodhte gjatë sezonit të mbjelljeve në prill dhe maj. E megjithatë ndërprerjet e shërbimit të GPS janë çuditërisht të zakonshme.
Ushtria e bllokon rregullisht atë në zona të caktuara, gjatë testimit të pajisjeve ose gjatë stërvitjeve ushtarake. Edhe qeveria amerikane kryen rregullisht prova që sjellin ndërprerje të sinjalit satelitor. Por ndërkohë disa probleme teknike, mund të shkaktojnë probleme në mbarë botën.
Sigurisht, ekzistojnë edhe sisteme të tjera globale satelitore të navigimit, Glonass-i rus, Galileo i Evropës dhe BeiDou i Kinës. Që të gjithë punojnë në një bazë të ngjashme me GPS. Por gjithnjë e më shumë, ndërhyrja ose bllokimi i qëllimshëm i këtij sistemi, mund të çojë gjithashtu në ndërprerje të sinjaleve nga sistemet e pozicionimit satelitor.
“Ushtria po del gjithnjë e më shpesh kundër bllokimit të sistemit”– thotë Çarli Këri, anëtar i Institutit Mbretëror të Navigacionit dhe themelues i “Chronos Technology”, që operon në këtë fushë. Dhe ushtria ka arsye të forta për t’u shqetësuar. Navigimi satelitor, u zhvillua fillimisht nga Pentagoni, dhe tani orienton gjithçka, nga dronët dhe anijet luftarake, tek bombat inteligjente dhe ushtarët në repartet e këmbësorisë.
Dhe ky sistem është i kërcënuar. Kriminelët përdorin bllokuesit e GPS, që mund të blihen lehtësisht në internet, për të gjurmuar makinat e vjedhura, pa u interesuar se kush tjetër preket në zonën përreth. Por ka rreziqe edhe më të mëdha se kaq.
“Ekziston gjithashtu një kërcënim i largët, që i gjithë sistemi GPS të dalë jashtë funksionit në kuadër të një lufte që mund të synojë ekonominë e SHBA, duke e sulmuar infrastrukturën e saj jetike”, thotë Hamfris. Edhe forcat natyrore mund të jenë po aq katastrofike.
Një stuhi e madh diellore, si ajo e “Carrington Event” e vitit 1859 , mund të rrëzojë në Tokë të gjithë rrjetin satelitor GPS ngjashëm me një sulm ushtarak. Por nëse GPS dhe homologët e tij do të zhdukeshin papritur, cilat janë alternativat që mund të përdorim në përpjekje për ta mbajtur të gjithë botën në lëvizje?
Një alternativë e mundshme ndaj GPS është një version i ri i Navigation Long Range (Loran),që u zhvillua gjatë Luftës së Dytë Botërore për t’i orientuar anijet aleate ndërsa ato po kalonin Atlantikun. Por ndryshe nga satelitët, ai përbëhej nga transmetues me bazë tokësore me shtylla 200 metra të larta që transmetonin sinjale radio.
Në fillim “Loran” ishte i saktë vetëm brenda disa miljeve, por nga vitet 1970 ai mund të jepte një vendndodhje të saktë brenda disa qindra metrave. Britania dhe vendet e tjera i çaktivizuan transmetuesit e tyre “Loran” në vitet 2000, kur GPS i bëri ata të tepërt.
Por një version modern, i përmirësuar, i njohur si “eLoran” mund të ishte po aq i saktë sa GPS. Ai përdor transmetues dhe marrës më të përparuar sesa versioni origjinal, së bashku me një teknikë të njohur si korrigjimi diferencial – ku sinjali monitorohet nga stacionet e referencës dhe korrigjohet – për të përmirësuar saktësinë e tij.
Ky version i përmirësuar, thuhet se është i aftë të përcaktojë vendndodhjet në një saktësi prej më pak se 10 metra. Ndryshe nga GPS, ai është gjithashtu në gjendje të depërtojë në ndërtesa dhe tunele, pasi përdor një frekuencë më të ulët dhe fuqi më të lartë se sa sinjalet satelitore. Sinjalet e fuqishme të “eLoran”, janë shumë më të vështira për t’u bllokuar, dhe ky sistem nuk ka satelitë që mund të rrezikohen të goditen.
Por duhet që dikush ta financojë atë. “ELoran është një teknologji e shkëlqyer që mund të plotësojë boshllëqet në të gjithë vendin”- thotë Hamfris. Edhe pajisjet e tjera nuk kërkojnë infrastrukturë shtesë. Kompania amerikane “Draper Laboratory”, ka zhvilluar një brez të ri të lundrimit qiellor të njohur si Skymark që përdor një teleskop të vogël, të automatizuar për të gjurmuar satelitët, Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës, dhe objekte të tjera që rrotullohen rreth Tokës së bashku me yjet.
“ImageNav”, i zhvilluar nga Sistemet Shkencore për Forcën Ajrore të SHBA-së, është një sistem modern i navigimit optik për avionët. Ai ka një bazë të dhënash të terrenit për zonën ku po navigohet, të cilat i përputh me të dhëna nga kamerat video për të gjetur vendndodhjen e saj.
“ImageNav”, është testuar me sukses në një numër avionësh, por gjithashtu mund të përdoret në automjetet që drejtohen vetë. Ndërkohë kompania suedeze “Everdrone”, realizoi kohët e fundit dorëzimin e parë të një dërgese me dron midis spitaleve pa përdorur GPS.
Sistemi i këtyre dromëve, përdor një kombinim të fluksit optik dhe identifikimin e pikës referente për të gjetur rrugën e saj nga një pikë në tjetrën me një saktësi të ngjashme me GPS.
Por asnjë sistem i vetëm nuk mund të jetë në gjendje të zëvendësojë fuqinë e sistemeve të navigimit satelitor siç është GPS, dhe në rastin e një avarie ne mund të përfundojmë me një përzierje zgjidhjesh të ndryshme për anijet, aeroplanët dhe makinat.
Burimi i lajmit: https://www.bbc.com/future/article/20201002-would-the-world-cope-without-gps-satellite-navigation
Përshtatur nga Tirana Today
