Në këtë ditë miliona njerëz mendojnë se mund të ndodhë diçka e keqe. Ata kanë frikë nga një fatkeqësi me pasoja personale ose globale. Një këmbë e thyer, një kolaps në tregun e aksioneve apo një ngjarje që mund të sjellë shpërthimin e Luftës së Tretë Botërore.
Pse gjithë ky ankth? Sipas ekspertëve, pasi kjo frikë është e ngulitur thellë dhe prej kohësh në kulturën perëndimore. “Në rast se askush nuk merret me shpjegimin e këtyre bestytnive negative si e Premtja e datës 13-të, ne në fakt mund të jemi më mirë”, thotë Stjuart Vize, një profesor i psikologjisë në Kolegjin e Konektikatit.
Njerëzit që besojnë shumë tek besëtytnia e së Premtes së datës 13, mund të vuajnë nga triskaidekaphobia, ose frika nga numri 13, dhe shpesh ua kalojnë këtë besim edhe fëmijëve të tyre, vë në dukje Vize.
Fiksimi i kulturës popullore me frikën, e treguar si histori ndihmon në mbajtjen gjallë të kësaj bestytnie, shton Vize, autori i librit “Besimi tek magjia: Psikologjia e supersticionit”.
Megjithëse bestytnitë mund të jenë arbitrare -për shembull frika nga shkallët apo macet e zeza -kur ato janë pjesë e kulturës, ne priremi që t’i besojmë ato, thotë Tomas Giloviç, profesor i psikologjisë në Universitetin Kornell në Nju Jork. “Ju ndjeheni sikur i kundërviheni fatit nëse do ta injoroni atë”, thekson ai.
Frika në lidhje me të Premten e datës 13-të, është e rrënjosur tek besimet fetare mbi mysafirin e 13-të në Darkën e Fundit – Judën, apostullin që thuhet se tradhtoi Jezusin, dhe me kryqëzimin e Jezusit ditën e premte, që ishte e njohur më herët si Dita e Xhelatit, duke qenë tashmë një burim e ankthit, thotë Vize.
Tabuja kundër numrit 13 u përhap me Krishterimin edhe në zona jo të krishtera, vë në dukje Filips Stivens, profesor i asociuar i antropologjisë në Universitetin e Bufalos në NjuJork. “Ajo u bë shumë e përhapur përmes botës euro-emerikane, shumë e ngulitur në kulturë popullore”, thotë ai.
Edhe më interesante, vë në dukje ai, është arsyeja se përse njerëzit e lidhin çdo të Premte të datës 13-të me fat të keq. Përgjigja, tha ai, ka të bëjë me ato që ai i quan parimet e “mendimit magjik”, që gjenden në kulturat në të gjithë botën.
Njëra prej këtyre parimeve përfshin gjëra ose veprime, të cilat njerëzit priren të mendojnë se ato gjëra janë të lidhura mes tyre në një mënyrë shkakësore, shpjegon ai. Në këtë kuadër, ishin 13 persona të pranishëm në Darkën e Fundit, ndaj gjithçka që lidhet me numrin 13 prej atëherë e tutje është fat i keq.
Tomas Fernsler, shkencëtar i asociuar i politikave në Qendrën e Burimeve të Edukimit në Matematikë dhe Shkencë në Universitetin e Delauerit, tha se ndaj numrit 13 ka frikë për shkak se ai vjen pas numrit 12. Numerologët e konsiderojnë 12-ën si një numër “të plotë”.
12 janë muajt e vitit, 12 shenjat e zodiakut, 12 perënditë në Olimp, 12 ishin trimëritë e Herkulit, 12 fiset e Izraelit dhe 12 apostuj e Jezuit.
Fernsler thotë se lidhja e numrit 13 me fatin e keq, “ka të bëjë me të qenit pak më shumë se sa të plotë. Pastaj është e premtja. Jo vetëm që Krishti u kryqëzua atë ditë, por disa studiues biblikë besojnë se Eva e tundoi Adamin me frutin e ndaluar pikërisht të Premten.
Ndoshta më domethënës është besimi se Abel u vra nga vëllai i tij Kaini pikërisht të Premten e datës 13-të. Këtë ditë disa njerëz janë aq të paralizuar nga frika saqë mbyllen brenda në shtëpi. Ndërsa të tjerët nuk kanë zgjidhje tjetër përveçse se të shtrëngojnë dhëmbët, dhe jenë nervozë gjatë gjithë ditës.
Shumë njerëz do të refuzojnë të udhëtojnë më avion, të blejnë shtëpi etj, mosveprime këto që e ngadalësojnë dukshëm aktivitetin ekonomik, thotë Donald Dosej, historian i folklorit dhe themelues i Qendrës së Menaxhimit të Stresit dhe Institutit të Fobisë në Eshvill, Karolinën e Veriut.
“Vlerësohet se 800-900 milion dollarë humben nga biznesi në këtë ditë, pasi njerëzit nuk do të udhëtojnë me avion apo të bëjnë biznes si zakonisht”, thotë ai. Për ta kapërcyer këtë frikë, thotë Vize, njerëzit duhet të bëjnë hapa të vegjël jashtë zonës së tyre të rehatisë.
“Ata duhet të provojnë një gjë të vogël që do të ngurronin ta bënin në rrethana normale, dhe duke shpresuar që të mos ndodhë ndonjë gjë e tmerrshme, ata mund të nxiten të vazhdojnë më tej”, thotë ai.
Burimi i lajmit: https://www.nationalgeographic.com/news/2013/9/130912-friday-13th-thirteenth-superstitions-phobias-nation-culture/
Përshtatur nga TIRANA TODAY
