Në Shqipëri, dhuna kundër grave dhe fëmijëve është pjesë e jetës së përditshme, por vetëm së fundmi po flitet. Pothuajse 60 përqind e të gjitha grave në Shqipëri janë të prekura nga dhuna në familje të paktën një herë në jetën e tyre. Ndërkohë, ata shfaqin autorët më shpesh. Por kjo nuk është e gjitha. Gruaja shqiptare e quajtur Dita nuk mund të shkojë në shtëpi.
“Burri me një të parë të egër më bën të dridhem nga frika”, ka rrëfyer Dita. Tani ajo është në një strehimore të grave në Tiranë. Këtu ajo dhe dy vajzat e saj janë të sigurta për momentin. Problemet filluan pas divorcit. Familja vazhdoi të jetonte nën të njëjtën çati. Kjo nuk zgjati shumë, raporton nzz.ch.
Ish-bashkëshorti i saj e shtyu atë dhe e qëlloi me thikë. Dita shkoi në polici. Autoritetet urdhëruan që ai të qëndrojë larg asaj në të ardhmen. Ajo nuk kthye tek prindërit e saj në fshatin që la njëzet vjet më parë, por donte të fillonte një jetë të re në kryeqytet. Por edhe atje ajo nuk ishte e sigurt. Bashkëshorti i saj e ndiqte vazhdimisht, shkruan Tirana Today.
Për shkak ishte kapur duke vjedhur ai ishte dënuar me një vit burg. Viti kalonte shpejt. Dhe asgjë nuk ndryshoi. Vështirë se u largua, ai qëndronte para derës dhe kërcënonte Ditën se do vriste veten para saj dhe fëmijëve. Ajo duhej të vepronte shpejt.
Në televizion ajo kishte dëgjuar për këshillime telefonike për gratë në vështirësi dhe strehëzat e grave që ofronin mbrojtje. Dita hezitoi. Por kjo ishte mënyra e vetme që ajo pa. Duke e parë që nëse do të kthehej tek prindërit nuk kishte asnjë të ardhur ekonomike ajo i tha vetes: “Nuk dua të pengoj të ardhmen e vajzave të mia”.
«Shkatërrues i familjes»
Historia e Dita nuk është një fat i jashtëzakonshëm në Shqipëri. Një sondazh i 2013 i zyrës statistikore arriti në përfundimin se gati 60 për qind e grave ndërmjet moshës 18 dhe 55 vjeç janë prekur nga dhuna në familje të paktën një herë në jetën e tyre. Stenda e grave ku Dita u gjet strehë ishte e para në Shqipëri në 1998. Çdo vit, këtu vijnë rreth njëqind gra dhe fëmijë nga e gjithë vendi. Disa qëndrojnë vetëm disa ditë, por shumë prej tyre qëndrojnë më gjatë. Tani ka rreth gjysmë duzine institucione të ngjashme në Shqipëri. Shumica veprojnë privatisht. Nevoja është shumë më e lartë. “Ne nuk mund t’i ndihmojmë të gjithë”, thotë Edlira Haxhiymeri, kryetarja e strehës së grave, e cila u ngrit 20-vjet më parë. “Nuk ishte një kohë e lehtë. Askush nuk fliste për dhunën në familje në atë kohë në shoqërinë patriarkale shqiptare. Nuk kishte ligje dhe asnjë ndërgjegjësim për problemin. Ata na akuzuan për shkatërrimin e familjes shqiptare. Kjo është një akuzë e keqe në një shoqëri ku familja mbetet referenca më e rëndësishme sociale sot”.
Dhuna në familje në Shqipëri
Megjithatë, gjërat kanë ndryshuar shumë gjatë dy dekadave të fundit, thotë Haxhiymeri. Veçanërisht organizatat e shoqërisë civile dhe grupet e grave po bëjnë punë edukative. Haxhiymeri dhe stafi i saj janë gjithashtu mysafirë të shpeshtë në emisionet televizive, duke informuar për dhunën në familje dhe barazinë gjinore. Në të kaluarën, ata duhej të ofendoheshin dhe kritikoheshin para kamerës, dhe sot ata janë ekspertë të respektuar. “Sot gjithnjë e më shumë gra shqiptare po flasin për dhunën në familje.”
Mbi të gjitha, ajo është e shqetësuar për financimin e strehës së grave të saj. Shteti shqiptar nuk është një partner i besueshëm, nuk ofron mbështetje financiare. Fillimisht fondet nga Italia e mbanin biznesin, pastaj paratë vinin nga Holanda dhe sot strehimi i grave mbështetet nga OJQ-ja zvicerane Iamaneh.
Edhe linja telefonike zyrtare kombëtare për gratë në situata emergjente, e cila është e zënë ditë e natë, e mbështet shtetin vetëm ideologjikisht. Por financat nuk janë problemi i vetëm i Haxhiymerit: ata dhe ekipi i tyre zakonisht kanë pak kohë për të ndërtuar një marrëdhënie të mirë me autoritetet. “Kur ndryshon qeveria, kontaktet tona ndryshojnë.” Pastaj lobimi fillon përsëri. Ka ende shumë për të bërë në ngritjen e vetëdijes për shoqërinë shqiptare. “Kemi arritur vetëm në pjesën e mirë të arsimuar të popullsisë”, thotë Haxhiymeri. Veçanërisht në zonat rurale në veri dhe në lindje, dhuna kundër grave është ende një subjekt tabu.
«Ne i rrahim gratë»
Suad Arilla u rrit në një zonë të tillë, në veri të Shqipërisë pranë Shkodrës. “Burrat duhet të jenë të fortë, kjo është ajo që shumë mendojnë këtu”, thotë Arilla. Ai studioi punën sociale. Nuk ka karrierë të zakonshme për një djalë të ri: “Në një vit punë kanë ardhur 6 gra dhe janë ankuar. Ai punon në një zyrë si punonjës social.
Zyra është një degë e organizatës lokale për të drejtat e grave. Rreth 100,000 njerëz jetojnë në Shkodër. Shumë prej tyre kanë migruar nga zonat rurale në kërkim të perspektivave ekonomike. Pas rënies së diktaturës komuniste, kanuni, ligji zakonor mesjetar shqiptar,ende ekziston atje. Ai e përshkruan gruan si një objekt – si një “çorape në të cilën transportohen mallrat”. Arilla nuk mund ta kuptojë këtë. “Njerëzit nuk kanë më fuqi mbi gratë.” Prindërit e tij e mësuan të. Reagimet ndaj veprimeve në zyrën e tij shpesh janë negative. Arilla tregon se si ai u përball me një burrë trupmadh me një fletëpalosje në dorë: “Ai më tha: “Ne i dhunojmë gratë pa pikën e problemit”. Deri më tani, Arilla është e angazhuar kryesisht në punën parandaluese. Ai viziton shkollat në Shkodër dhe fshatrat përreth dhe merr informon për barazinë gjinore ose dhunën në familje. “Fëmijët dhe adoleshentët nuk e shohin dhunën në familje si diçka për t’u diskutuar jashtë shtëpisë”. Arilla dhe kolegët e tij duan ta ndryshojnë këtë.
Ekipi i zyrës është i vogël. Përveç Arilla, këtu janë dy psikologë që punojnë me trajnime shtesë në parandalimin e dhunës. Ka edhe vullnetarë, kryesisht studentë. Zyra këshillon njerëzit që dhunojnë nënat, gratë dhe fëmijët e tyre. Puna me dhunën është një qasje e re në Shqipëri dhe nevojitet urgjentisht. Sepse për të luftuar dhunën në familje, nuk mjafton për të mbështetur viktimat e dhunës. Kryesit e krimeve shpesh rikthehen dhe puna psiko-sociale me ta mund të parandalojë dhunën e re. Vështirë se dikush vjen këtu vullnetarisht. Disa nga burrat janë të nxitur nga familjet e tyre, shumica prej tyre janë transferuar nga autoritetet. Ka një qendër këshillimi të dytë në Tiranë. Ata janë të vetmit në vend.
Në Shqipëri nuk jam më i sigurt
Fakti që një rishikim po ndodh në Shqipëri duket të jetë i dukshëm në statistikat e policisë. Pothuajse 3,700 raporte të dhunës në familje janë raportuar nga policia shqiptare në 2016, krahasuar me 94 në 2005. Ekspertët besojnë se reklamat nuk u rritën për shkak të dhunës, por sepse më pak heshtin për temën. Ka gjithashtu përparim në nivelin politik. Për disa vite, dhuna në familje ka qenë një vepër penale në ligj. Shqipëria ishte një nga vendet e para që ratifikonte Konventën e Stambollit të Këshillit të Evropës për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje. Tema bashkon politikanët përmes linjave partiake. Në dhjetor, Parlamenti njëzëri miratoi një rezolutë që kërkonte përpjekje më të forta për të luftuar dhunën në familje. Tema tabu e dhunës ndaj grave duket se po lëkundet në Shqipërinë patriarkale.
Dita në strehën e grave në Tiranë tregon se ndjen keqardhje për fatin e vajzave të saj.
Në mëngjes ajo i dërgon ata në shkollë, pastaj punon disa orë si shitëse në një dyqan veshjesh. Në pasdite ajo merr përsëri vajzat e saj. “Nuk jam aq e fortë sa duket ndonjëherë,” thotë ajo me sy të përlotur. Paga nuk ishte e mjaftueshme për të marrë shtëpi me qira dhe për të rritur vajzat. Ish burri i saj është në paraburgim. Ai mund të dënohet përsëri me burg, ndoshta për një vit, ndoshta më gjatë. Por në një moment ai do të jetë i lirë. Dita mund të qëndrojë në strehëz maksimum prej gjysmë viti – ky është rregulli. Një muaj tashmë ka mbaruar. Po çfarë do bëjë ajo pas pak muajsh? Si ta bëni këtë kur ajo është e sajuar brenda pak muajsh? Dita hesht. Ajo mendon të emigrojë, ka të afërm jashtë vendit. Pra, ajo nuk e di saktësisht se si do ta realizojë planin e saj. Vetëm diçka është e qartë për të: “Në Shqipëri unë nuk jam më e sigurt”. TIRANA TODAY
