nga Efraim Radner, profesor i teologjisë historike në Kolegjin Wycliffe.
Një nga imazhet më shqetësuese që kam parë vjen nga ditët e fundit të James Simonit, një kompozitor hebre gjerman i cili vdiq në Auschwitz. Pasi i mbijetuan Theresienstadt-it, ai dhe të tjerët u dërguan në destinacionin e tyre përfundimtar. Dëshmitarët thonë se herën e fundit që e panë, Simon po priste trenin që do ta çonte deri në fund, i ulur në një valixhe në mes të erës që frynte dhe duke shkarravitur një pjesë muzikore.
Trishtimi dhe tragjedia e përshkojnë imazhin. Simon nuk kishte qenë kurrë një muzikant i suksesshëm. Disa nga veprat e tij janë botuar dhe luajtur dhe disa nga dorëshkrimet e tij janë ruajtur dhe sjellë nga një mik në New York. Por shumica e kompozimeve të tij nuk e kanë parë kurrë dritën e diellit dhe nuk do ta shohin kurrë.
Muzika që nuk dëgjohet kurrë është një sfidë që na bën të pasqyrojmë shpresat tona dhe sensin tonë për atë që duam me të vërtetë. Problemi nuk është vetë hutimi. Shkatërrimi i dymbëdhjetë mijë dorëshkrimeve muzikore në Bibliotekën Mbretërore të Lisbonës, të konsumuar nga zjarri i shkaktuar prej tërmetit të vitit 1755, ishte një shpronësim kulturor i pariparueshëm.
Veprat e qindra kompozitorëve thjesht janë zhdukur, duke përfshirë ato të artistëve mahnitës si João Rebelo dhe Carlos Seixas. Veprat e mbijetuara japin vetëm një shije të asaj që ka pas qenë dhe asaj që nuk do ta shijojmë më kurrë. Megjithatë, ato punë ishin bërë dikur, duke mbyllur veshët dhe duke depërtuar në zemër. Shumica e muzikës së së kaluarës ka humbur. Shkruar, interpretuar, më pas e zhdukur në errësirë, si miliona libra në bibliotekat tona që askush nuk i lexon, të harruara si titujt e bibliotekës së humbur të Aleksandrisë.
Humbja është e lidhur me afatet kohore; ne nuk mund të mbajmë kontroll të fortë të së kaluarës. Pashmangshmëria e gërryerjes së kohës tek gjërat mund të na frustrojë, por ne e dimë se është thjesht kështu dhe s’kemi ç’bëjmë: ne shkojmë, siç tha Marcus Aureliusi, në një “të ardhme ku të gjitha gjërat zhduken”. Nëse ky realitet është shqetësues, është i pashmangshëm, sepse ai buron nga rrjeti metafizik i vazhdueshëm nën çdo krijesë. Në kontrast me muzikën e harruar, muzika e padëgjuar na godet si një problem moral. Është krijuar për një qëllim specifik – për tu dëgjuar! – por nuk e arrin destinacionin.
Pyetja morale është e qartë kur kompozitorët shtypen. Nazistët eliminuan vullnetarisht kompozimet hebraike, duke i zhdukur ato në masakrën më të madhe. Çështja e Simonit hyn në këtë kategori. Por ekziston një histori e gjatë e shtypjes më pak të orkestruar qëllimisht. Rinovimi i fundit i interesit për punën e shkëlqyer të vokalistes veneciane të shekullit të 17-të Barbara Strozzi, apo violinistit (dhe skermierit) nga Guadeloupe të shekullit të 18-të Joseph Boulogne. Chevalier de Saint-Georges, është si të seancë faljesh për gratë dhe muzikantët afrikanë të robëruar, pozita shoqërore e të cilëve i ka lënë të heshtur që nga fillimi.
Problemi moral i shtypjes, megjithatë, mund të errësojë dilemën më të thellë shprehëse të muzikës së mbytur. Është e gabuar të shtypësh, me të drejtë mendojmë kështu; dhe prandaj është e gabuar, që diçka te mos dëgjohet kurrë. Na është mësuar ta identifikojmë ‘të dëgjuarit’ me vetë dinjitetin njerëzor, më mirë me të qenit njerëzor. Filmat frymëzues, si versionet e shumta të ‘A Star Is Born’, nxisin të injoruarit të jenë të vërtetë ndaj vetes dhe kështu të gjejnë mbështetjen publike që meritojnë. Këto janë përralla që synojnë të na nxisin të gjithëve që “të gjejmë zërin tonë”.
Por James Simon, të paktën në fund të jetës së tij, nuk dukej se interesohej për këtë. I ulur në shinat e trenit, në pritje të udhëtimit të tij të fundit, ai shkroi muzikë që e dinte që do të humbte në heshtje të përjetshme. Megjithatë, e shkroi.
Shumica e kompozitorëve dhe artistëve e dinë që kurrë nuk do të dëgjohen. Tingujt bashkohen në kokat e tyre, transkriptohen me dhimbje në fletë letre dhe lihen grumbull. Për ditë dhe vite, shkallët praktikohen dhe meloditë dërgohen të ngjiten në tavanet e dhomave të vogla, por ato kurrë nuk enden jashtë.
Shumica e këtyre tingujve nuk do të arrijnë në veshët e audiencës. Kështu përzihet muzika me publikun: në disa pika, të cilat, falë bekimit të Fortune, i shpëtojnë rrymës që tërheq të gjitha gjërat drejt harresës.
Ne priremi ta shohim këtë si një humbje të tmerrshme, humnerën e frikshme e mundësive të penguara. Nëse muzika është një mënyrë e dashur komunikimi, dikush duhet ta dëgjojë, përndryshe bota zvogëlohet dhe ne jemi brenda saj. Në epokën tonë individualiste, ne përgjithësojmë: bota duhet të më dëgjojë, ose unë nuk jam më ai që duhej të isha.
Por a është kështu? Filozofi Charles Taylor i lidhi përsiatjet e tij mbi shpikjen moderne dhe vlerën e “vërtetësisë” me dëshirën për “njohje”. Në kohën tonë, “njohja e duhur nuk është thjesht një mirësjellje që u detyrohemi njerëzve. Është një nevojë jetike e njeriut.
“Taylor ishte i interesuar se si kjo ndjenjë moderne krijon një kulturë politike radikale në të cilën ” njohja ” është e drejtë e çdo personi. Secila duhet të njihet në specifikën e saj. Kjo kërkesë është e pangopur dhe ka ridrejtuar shoqëritë e tëra drejt veprimeve të paqëndrueshme. Dhe e pandërprerë nga kënaqësitë konfliktuale. Vetë-shprehja nuk është e mjaftueshme. Shprehja duhet të njihet. Të jesh “i dëgjuar” bëhet masa e vlerës njerëzore dhe përmbushja e saj udhëheq fantazitë funksionaliste të ëndrrës së çdo fëmije për t’u zbuluar dhe vlerësuar në skenën e opinionit publik .
Izolimi shihet me të drejtë si ndëshkimi më i keq në jetë, një vend ku vetë-shprehja është e dënuar të dështojë. Izolimi “fshin” vetveten, e cila as nuk shihet dhe as nuk dëgjohet. Megjithatë murgjit Carthusian janë tërhequr në qelitë e vetmuara për të gjetur, ose të paktën të ofrojnë, veten e tyre më të vërtetë. Paradoks ë?
Vetja është menduar për të tjerët, me siguri. Por pjesa më e thellë e vetes sonë jo. Është e destinuar për Perëndinë. Ndërsa Salomoni lutet, vetëm Zoti “e njeh zemrën e të gjithë bijve të njerëzve” ( Mbretërve 8:39). Kjo bindje na lejon t’i dorëzojmë Frymës së Shenjtë misteret më të thella të identitetit tonë. Ai e gjen durimin e Shën Palit përpara kufijve të shërbesës së tij, të cilën nuk mund ta përqafojë.
Ne nuk kemi nevojë të thirremi si apostuj për të kuptuar rrethanat e Shën Palit. Ne e keqkuptojmë njëri-tjetrin gjatë gjithë kohës, pavarësisht se sa shumë bërtasim ose këndojmë. Dhe shpesh dëgjojmë atë që nuk është as e synuar dhe as e dëshiruar. Ne nuk duhet të jemi nën asnjë iluzion rreth dëgjimit dhe “dëgjimit”. Por Zoti e di; Zoti dëgjon. Ky duhet të jetë dinjiteti ynë, ose në raste të tjera vullnetin.
Një nga miqtë e mi më të ngushtë ishte i ndjeri David Yeagley, një kompozitor dhe pianist klasik i shquar, karriera artistike e të cilit u frymëzua pjesërisht nga pikëpamjet e tij politike të parëndësishme, të cilat ai i shpërndau në një larmi blogesh.
Duke u rikuperuar nga tre faza të kancerit para se të mundej në fund, ai ishte i pamëshirshëm në energjitë e tij krijuese, duke zënë veten me punë të çuditshme, duke punuar si kujdestar familjar dhe duke menaxhuar disa pozicione të rralla shtesë mësimore. Ai ishte me fat që disa nga pjesët e tij u regjistruan nga ansamble të panjohura të Evropës Lindore. Kulmi i ekspozimit të tij publik erdhi me shfaqjen e re të ‘Daughter of Dawn” të harruar prej kohësh, një film i heshtur i viteve 1920, unik për kastin e aktorëve dhe i rizbuluar në 2005. Yeagley u ngarkua me detyrën për të shkruar një kolonë zanore për filmin e restauruar. Por edhe ky moment i shkurtër shkëlqimi humbi në hijen e sëmundjes dhe varfërisë.
Yeagley vdiq në një shtëpi të shkatërruar në Oklahoma City, i rrethuar nga kuti të shumta me dorëshkrime të tij: kuartete, mesha, muzikë në piano, simfoni. Ishte një prodhimtari mahnitëse që askush nuk e kishte parë dhe askush nuk do ta dëgjonte. Sidoqoftë, së bashku me këto punime, kishte edhe grumbuj fletësh: studime biblike, komente, përkushtime, lutje. Edhe ai kishte punuar për këto, tërë jetën e tij, me përpikmëri, në heshtje, me entuziazëm, të gjitha të destinuara për një vesh tjetër.
Përkthyer nga T. Kotorri për Tirana Today
