Nga Mustafa Nano/ Jozefina Topallit ia kam dhënë dorën për herë të parë në fillim të viteve 2000, në ambasadën amerikane. Ishim të ftuar atje për një darkë me rastin e vizitës në Tiranë të një zyrtari të lartë të Uashingtonit dhe tok me ne ka qenë, nëse kujtesa nuk më bën prapësira, edhe Ilir Meta e Ben Blushi. Por nuk më ka mbetur ndonjë gjë kushedi se çfarë në mendje prej atij takimi, ndonëse nuk më la shije të keqe. Ishte e ndrojtur dhe shumë e kujdesshme. Bënte ndërhyrje të rralla, veç kur i bëhej ndonjë pyetje, me një anglishte të thjeshtë e të saktë.
Emrin e Jozefina Topallit ma kishin zënë veshët më herët, në pikun e krizës së vitit 1997. Dhe ai emër (nuk kishte ndodhur më parë që një Jozefinë të bëhej personazh me rëndësi publike në Shqipëri), i ndihmuar edhe nga pamja e saj, nuk më la indiferent. Pata për shoqërim idesh – gjë e kuptueshme kjo për të gjithë robtë e brezit tim – këngën e famshme të Chris Rea-s, të cilën ky i fundit ia kushtonte një vajze me emrin Josephine, që “natën ia bënte ditë”. Më ishte pak e vështirë ta mbaja e duroja këtë shoqërim idesh teksa e shihja Jozefinën prore nursëze e të vrazhdë. Por çfarë “humbiste” prej këtij tipari, ajo “e fitonte” me hijeshinë e vet. Jozefina ishte e hijshme. Dhe vijon të jetë e tillë. “Inatin mbaja, por hakun jepja”, thonë nga anët e mia.
Dhe hakun ca më shumë mund t’ia jepja unë që veç inat nuk kisha për t’i mbajtur, s’ka gjë se ajo nuk është tipi i gruas, pas së cilës mund të marrosesha. Ka një tipar që do të ma ftohte dëshirën për t’iu vardisur. Ka diçka si heroike në qenien e saj. Dhe për rrjedhojë, më sillet si diçka jo fort mendjehapur. Sepse heronjtë, dihet kjo, nuk janë mendjehapur.
Nuk gjen njerëz më pak mendjehapur sesa heronjtë. Është edhe për këtë arsye që heronjtë i kam gati zët. Unë për ca kohë kam menduar se Jozefinës ia donte puna të shfaqej e tillë, por pastaj zbulova se ajo shfaqej ashtu si ishte. Ajo është një nga pak personazhet politike që nuk mban maskë. Jozefina që doni të njihni është Jozefina që keni njohur. Mos u mundoni të zbuloni tek ajo një Jozefinë tjetër. E keni pëlqyer? Ok. S’e keni pëlqyer? Ok. Muhabeti quhet i mbyllur.
Për herë të fundit e kam takuar para nja dy vitesh, në përurimin e një romani të Flutura Açkës. Në atë rast mua m’u desh t’i bëja një intervistë Fluturës në prani të të tjerëve, të cilët, siç mund të merret me mend, ishin në shumicë të djathtë. E të shumtët e të shumtëve ishin berishianë. Kishte mes këtyre të fundit edhe berishianë me nam. Siç ishte edhe Jozefina për shembull. Dhe dihet tanimë: berishianët mua nuk më durojnë dot. Edhe unë nuk i duroj dot, ç’është e vërteta. Lëri të tjerat, por janë pjesa më bigote e Shqipërisë.
Ti mund të jesh armiku më i madh i armikut të tyre, por kjo gjë nuk i kënaq ata. Nëse je kundër Berishës, ata nuk ta falin. Dhe mua nuk ma kanë falur kurrë. Më quajnë armik të tyrin. Por edhe unë nuk ua fal. Nuk ua fal së pari që janë berishianë (si mund të jetë berishian njeriu? Ka më shumë kuptim të jesh toskë nga Gjakova), dhe së dyti që nuk ta falin nëse nuk je berishian (kjo është edhe më e pakuptueshme).
Dhe në atë takim, berishianët se si më shihnin. E ndieja shikimin e tyre që më ndukte nga të gjitha anët. Madje, dukej sikur me sy i kërkonin llogari Fluturës: “Ç’borxh ta patëm që na ftove në përurimin e librit tënd dhe na detyrove të shihnim fytyrën, e të dëgjonim zërin e këtij bandilli?”
Jozefina ishte atje, gjithashtu. Por Jozefina nuk ishte e tronditur nga prania ime. U takuam si të ishim në një mjedis neutral dhe jo “në fushën e saj”. Bëmë një bisedë neutrale, gjithashtu, në sfondin e buzëqeshjeve vesh më vesh. Shoqja ime që e kisha në krah, e që është shkodrane, na shërbente të dyve, edhe mua, edhe Jozefinës, si një “rrufepritëse a zjarrfikëse”.
Ishim takuar edhe njëherë tjetër më herët, në Lalz, andej nga viti 2015. Dhe në atë rrethanë, në rrugë, më këmbë, bëmë një bisedë disi të gjatë. Ishte bisedë politike. Dhe e dini se çfarë vura re? Jozefina fliste me mua sikur unë të isha një i veti, sikur të ishim të dy anëtarë të të njëjtit sekt, gjë që m’u duk disi e pakujdesshme nga ana e saj. Ne e spërdredhim gjuhën, dreqi ta hajë, kur hasim njerëz, për të cilët dimë se botën e shohin ndryshe nga ne. Nuk mund të mos e bëjmë këtë gjë, nëse duam me të vërtetë të ndërtojmë ura komunikimi me njerëz të tillë. Dikush mund ta shohë këtë spërdredhje të gjuhës si një hipokrizi, a hile, a arrati të panevojshme prej vetvetes, por pa “hile e dredhi” të tilla nuk do të ishin të mundura bisedat njerëzore.
Dhe prandaj nuk më pëlqeu Jozefina në atë rrethanë. Ajo po fliste me mua me po atë gjuhë që mund të fliste me një demokrat të Bushatit apo të Mamurrasit. Kam përshtypjen se disa ditë më parë duhej të kishte lexuar një shkrim timin shumë kritik ndaj Edi Ramës dhe m’u bë se ajo po shihte te mua një prozelit, ose të paktën një të penduar. Dhe zuri të më bënte pohime “demokratësh”.
“Edi Rama është kryeministri më i keq që ka pasur ndonjëherë ky vend”, më tha, pa e çuar në mendje, ose pa e vrarë këtë të fundit, d.m.th. mendjen, se përballë kishte një njeri që këtë gjë mund t’ia vinte në një farë mënyre në diskutim, apo që, në rastin më të pafajshëm, përballë kishte një njeri që mund të mendonte se “Rama është kryeministër shumë i keq, por ai tjetri përpara Ramës ishte edhe më i keq”.
Por sidoqoftë nuk ishin pohimet e saj që më linin shenjë. Aq më pak pohimi në fjalë. Jozefina duhet ta dijë (edhe të tjerë gjithashtu) se rrallë mund të ketë pohime e qëndrime që të më bëjnë përshtypje. Është një sëmundje profesionale (unë bëj pohime bombastike gjithë ditën e ditës).
Thoni sa të doni gjëra të çuditshme, thoni po të doni edhe se “librat duhen djegur”, edhe se “shqiptarët janë një popull i zgjedhur nga Zoti”, apo krejt të kundërtën, d.m.th. që “shqiptarët janë një popull i harruar nga Zoti”, edhe se “Shkodra është një palo vend”, dhe unë prapëseprapë nuk do të kapem në befasi. Ah, një sekondë, ju kërkoj ndjesë, përballë këtij pohimit të fundit do të shtangesha që ç’ke me të.
Unë Shkodrën e kam pikë të dobët. Këtë gjë e kam shprehur më shumë se njëherë. Dhe në këtë mes ka luajtur një rol tradita e kultura e saj urbane, e në mënyrë të veçantë fërgëllia e përndezja intelektuale e gjysmës së parë të shekullit XX, që e shndërroi atë në një vatër drite për të gjithë kombin. Dhe në këtë kuptim kam frikë se fakti që Jozefina është shkodrane, tok me faktin që ajo rrjedh nga një familje e rëndësishme në historinë e atij qyteti, mund të më kenë bërë mua (pikat e dobëta janë pika të dobëta, s’ke ç’i bën!) të nisem që në start me një simpati të hazërtë për Jozefinën.
Ndryshe, sikur të mos ishte nga Shkodra, do ta kisha kritikuar shumë më tepër për një numër sjelljesh e qëndrimesh të gabuara publike gjatë kohës që ajo ka qenë një aktore e rëndësishme në teatrin politik. Shprehjet “kapeni prej zhelesh” (me këto fjalë iu drejtua ajo rojeve të Kuvendit, nga pozicioni i kreut të këtij të fundit, kur një opozitar po krijonte probleme në seancë) dhe “socialistëve u duhej dhënë plumbi ballit në vitin 1997” kanë për të mbetur gjatë, në mos përgjithnjë, në kronikën politike.
Po të isha në vend të saj, nuk do të doja të kisha pasur në biografi “cene” të tillë. Besoj se edhe ajo nuk është krenare që i ka lëshuar këto shprehje, por edhe në përgjithësi për vrazhdësinë, me të cilën është sjellë në publik. Sikur të mos ishte për hijeshinë e saj fizike, kjo vrazhdësi do t’i ishte bërë këngë. Dhe vargjet nuk do të ishin si ato të lirikës së Chris Reas. “Josephine, I’ll send you all my love / And every single step I take / I take it for you…. Now there’s a storm on my radar / But I can still fly / And you are the reason / The blue in my sky”.
