Nga Judith Finlayson “The Washington Post”
Kur vajza ime mbeti shtatzënë me nipin tim vitin e kaluar, ajo pushoi së piri duhan. Nga ana tjetër bashkëshorti i saj, ishte i lirë të kthente hera-herës ndonjë gotë apo të pinte ndonjë cigare nëse donte. Besimi se një grua shtatzënë, është përgjegjësja kryesore për mirëqenien e fetusit të saj, mirëkuptohet me lehtësi.
Një fetus është i lidhur me nënën e tij. Faktorë të shumtë, si gjendja fizike dhe mendore e një nëne, ekspozimi ndaj toksinave, dhe fakti nëse nëna e ardhshme ushqehet mirë, njihen prej kohësh si përcaktues të shëndetit të fëmijës së porsalindur. Megjithatë, roli i babait në lindjen e një fëmije të shëndetshëm, është marrë rrallë në konsideratë.
Dhe kjo është për të ardhur keq, pasi shkenca po tregon që baballarët luajnë një rol më domethënës sesa mendohej më parë mbi shëndetin e fëmijës. Prandaj, që të dy prindërit duhet të fillojnë të mendojnë mbi atë që hanë, dhe si të kenë një stil jete të shëndetshme, përpara se të vendosin të ngjizin një fëmijë.
Roli i babait në procesin e riprodhimit, ka qenë tradicionalisht i përqendruar në periudhën e para-ngjizjes, pra nëse në se sperma e tij ishte mjaftueshëm pjellore për të fekonduar vezën e femrës. Por dekadat e fundit, për shkak të një rënie të ndjeshme të numrit të spermatozoideve, shqetësime të tilla janë më të zhvendosura në kohë.
Helmet mjedisore, sidomos kimikatet që gjenden shpesh në sende të zakonshme si produktet e kujdesit personal dhe kontejnerët plastikë, mund të kontribuojnë në infertilitetin mashkullor. Zakonet e jetesës si pirja e duhanit dhe konsumimi i tepërt i alkoolit, apo një dietë e varfër ushqimore, lidhet gjithashtu me qëndrueshmërinë e spermës.
Çështja është, a ka numri i ulët i spermatozoideve ndonjë ndikim në rezultatin e shtatzënisë? Përgjigja është po. Për shembull, ne e dimë që spermatozoidi ndihmon në përcaktimin e cilësisë së placentës, një faktor kryesor në zhvillimin e fetusit. Ndërkohë një spermë me probleme rrit ndjeshëm gjasat e abortit. Ndoshta sepse dihet që përmban nivele të larta të radikalëve të lira.
Për më tepër, falë epigjenetikës, ne po mësojmë se sperma e njeriut mund të mbajë “kujtime biologjike” të anomalive që mund të transferohen tek pasardhësit. Një shumëllojshmëri ndikimesh mjedisore (stresi, ekspozimi toksik dhe ushqimi i dobët janë 3 kryesoret), shkaktojnë ndryshime jo tek vetë gjenet, por tek mënyra se si ato shprehen.
Këto ndryshime, të njohura si modifikime epigjenetike, lënë shenja kimike në gjenet që transferohen në gjeneratat e ardhshme përmes qelizave të spermës (dhe vezëve). Ky proces njihet si trashëgimi epigjenetike transgjeneruese. Studimet më të hershme mbi këtë fushë, janë kryer nga epidemiologu suedez Lars Bigren. Në vitin 2001, ai përdori të dhënat historike nga vendlindja e tij, Overkaliks, për të zbuluar një lidhje intriguese midis agjërimit, urisë dhe shëndetit afatgjatë të burrave.
Bigren tregoi se meshkujt, gjyshërit e të cilëve hanin me tepri në vitet pak para pubertetit, vdisnin 6 vjet më shpejt se sa ata, gjyshërit e të cilëve përjetuan periudha urie në të njëjtën moshë. Ndërkohë, bashkë me gjenetistin britanik, Markus Pembri, ai tregoi se të rinjtë që pinin duhan pak para pubertetit, ngjiznin djem që kishin më shumë gjasë të ishin mbipeshë, duke filluar që në adoleshencë.
Në të dyja studimet, faktori kohë ishte shumë i rëndësishëm. Djemtë ishin pikërisht në moshën kur po formoheshin spermatozoidet. Studimet treguan ndërkohë, se teprimi me ushqimin apo ekspozimi ndaj toksinave në këtë fazë kyçe të zhvillimit të njeriut, kishte krijuar një ”kujtesë biologjike” në qelizat e spermës, e cila mund të transmetohej tek brezat e ardhshëm.
Studimet mbi urinë, ofrojnë ndërkohë dëshmi të trashëgimisë epigjenetike transgjenerative. Për shembull, të dhënat nga një studim kinez, tregojnë se uria rriste rrezikun e pasjes së nivelit të lartë të sheqerit në gjak dhe diabetin e Tipit 2, jo vetëm tek njerëzit që kishin qenë në mitër gjatë kohës së urisë, por edhe pasardhësve të tyre.
Një e dhënë tjetër interesante në këtë studim, është se meshkujt e ekspozuar ndaj urisë, ishin gati po aq të predispozuar sesa gratë e ekspozuara nga uria, për të kaluar rrezikun e hiperglicemisë edhe tek pasardhësit e tyre. Shkalla rritej në 11.3 për qind, kur të dy prindërit kishin përjetuan urinë që kur ishin ende një fetus.
Kur burrat plaken, ndryshojnë edhe modelet epigjenetike në spermën e tyre. Një studim i vitit 2018, mbi më shumë se 40 milionë lindje, zbuloi se kur baballarët ishin më të mëdhenj se 45 vjeç, fëmijët e tyre kishin 14 për qind më shumë të ngjarë të lindnin para kohe, dhe të kishin një peshë të ulët të lindjes (që mendohet se është një faktor rreziku për sëmundje kronike më vonë gjatë jetës).
Ndryshimet epigjenetike të spermës, mund të ndihmojnë edhe në shpjegimin, se përse baballarët më të vjetër në moshë, kanë më shumë të ngjarë të ngjizin fëmijë me çrregullime neurologjike, sikurse është çrregullimi i spektrit të autizmit./ TIRANA TODAY
