Përkthim, nuk do të thotë vetëm gjetjen e ekuivalentit të një fjale në një gjuhë tjetër. Fjalët e folura apo të shkuara qëndrojnë rrallë të vetmuara. Ato kanë lidhje me fjalët e tjera rreth tyre. Në një kontekst politik, keqkuptimet dhe pengesat e tjera gjuhësore, mund të kenë një rol shumë të rëndësishëm, pasi një gabim i thjeshtë mund të çojë në një akt lufte, sikurse ka ndodhur në fakt në të paktën 3 raste…
Sulmi bërthamor mbi Hiroshimë
Më 26 korrik 1945, Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Kina, i dërguan një ultimatum Japonisë duke kërkuar dorëzimin e të gjitha trupave të saj, për t’i dhënë fund Luftës së Dytë Botërore. Në këtë dokument, që u bë i njohur si Deklarata e Potsdamit, ata deklaruan se nëse Japonia nuk dorëzohej, do të përballej me “një shkatërrim të shpejtë dhe të plotë”. Nën presionin e mediave në Tokio, kryeministri japonez Kantaro Suzuki, duhej të thoshte diçka mbi ultimatumin, edhe pse nuk ishte marrë ende asnjë vendim zyrtar.
Prandaj, Suzuki u përgjigj: “Nuk kam për momentin asnjë koment!”. Ky do të ishte përkthimi i saktë. Në fakt, agjencitë ndërkombëtare të lajmeve raportuan diçka tjetër. Sipas një artikulli të senatorit Xhon Marki në “The New York Times” në vitin 1989, një fjalë ishte ‘fajtor’ për keqkuptimin fatal.
Mokusatsu, një fjalë që mund të interpretohet në disa mënyra të ndryshme, por që rrjedh nga fjala japonez “heshtje”. Kështu, në vend se të thoshin që “kryeministri japonez nuk pranoi të bënte komente”, media raportoi para botës se për qeverinë japoneze, ultimatumi “nuk ishte i denjë për t’u komentuar”. Ajo që pasoi më pas dihet. Më 6 gusht 1945, mbi Hiroshima u hodh bomba e parë atomike, dhe 3 ditë më vonë një e dytë ra mbi qytetin e Nagasakit, duke shkaktuar më shumë se 200 mijë të vdekur.
Lufta në Vietnam, nisi sërish nga një përkthim i gabuar
Më pak se 20 vjet më vonë, më 2 gusht 1964, disa anije të Vietnamit të Veriut sulmuan destrojerin amerikan “USS Maddox”. Anija amerikane ishte duke udhëtuar rreth Gjirit të Tonkinit, kur 3 anije patrullimi të Vietnamit të Veriut nisën ta ndiqnin. Në fund të ndjekjes, amerikanët fundosën një nga anijet vietnameze, dhe arritën të shpëtojnë pa viktima.
Disa ditë më vonë, Agjencia e Sigurisë Kombëtare (NSA) përgjoi komunikimet nga Vietnami i Veriut, dhe arriti në përfundimin se kishte ndodhur një sulm tjetër. Sidoqoftë, sipas historianit të NSA Robert Heniok, ai transmetim u interpretua gabimisht. Shprehja “ne sakrifikuam dy shokë” – që supozohet se është përdorur nga Vietnami i Veriut për të përshkruar viktimat midis trupave të saj- u përkthye “ne sakrifikuam dy anije”.
Ky gabim në përkthim e mashtroi SHBA-në, që mendoi se kishte ndodhur një betejë e dytë, dhe se Vietnami i Veriut kishte humbur 2 anije. Presidenti amerikan Lindon Xhonson, e përmendi sulmin e supozuar për të bindur Kongresin të autorizonte një veprim të gjerë ushtarak në Vietnam.
Iraku nuk pati armë të shkatërrimit në masë
Në vitin 2003, presidenti amerikan Xhorxh W.Bush, mbajti fjalimin vjetor në Kongres. Në pjesën më të madhe, ai u ndal tek arsyet e pushtimit të Irakut, duke thënë se “qeveria britanike ka mësuar se Sadam Huseini, kërkoi kohët e fundit sasi të konsiderueshme uraniumi nga Afrika”, për të ndërtuar një bombë bërthamore.
Disa muaj më vonë, SHBA së bashku me Mbretërinë e Bashkuar, Australinë dhe Poloninë, pushtuan Irakun. Sidoqoftë, bota e kuptoi shumë shpejt se Iraku nuk kishte në dispozicion asnjë armë të shkatërrimit në masë, asnjë program bërthamor, dhe nuk kishte blerë uranium nga Afrika. Por pse Bush pretendoi të kundërtën?
Sipas gazetarit fitues të çmimit Pulitzer Sejmur Hersh, kjo ndodhi pjesërisht sepse “CIA kishte marrë kohët e fundit informacione se midis viteve 1999- 2001, Iraku kishte tentuar të blinte 500 ton oksid uraniumi nga Nigeria, një nga prodhuesit më të mëdhenj në botë. ..”.
CIA-s iu deshën më shumë se 3 javë për të përkthyer dhe analizuar dokumentet, të cilat u konsideruan tejet sekrete. Por Mohamed El Baradei, drejtori i përgjithshëm i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), informoi publikun pak kohë më vonë se dokumentet në fjalë ishin të rreme. “Këto dokumente janë hartuar kaq dobët, saqë nuk e imagjinoj dot se si u morën si të mirëqena nga një agjenci serioze e inteligjencës”- tha ai.
Edhe pse ky nuk është një rast tipik i përkthimit të gabuar, sërish pengesat gjuhësore penguan trajtimin si duhet të situatës./ TIRANA TODAY
