Rënia e shpejtë e Afganistanit nga luftëtarët talebanë dy dekada pasi Shtetet e Bashkuara pushtuan vendin, ka shkaktuar një krizë politike dhe humanitare. Ekspertët e sigurisë pyesin: Çfarë do të ndodhë me pasurinë e madhe minerale të pashfrytëzuar të vendit?
Afganistani është një nga vendet më të varfra në botë. Por në vitin 2010, zyrtarët ushtarakë amerikanë dhe gjeologët zbuluan se vendi, i cili ndodhet në udhëkryqin e Azisë Qendrore dhe Jugore, ishte ulur në depozita minerale me vlerë gati 1 trilion dollarë që mund të transformonin në mënyrë dramatike perspektivat e tij ekonomike.
Furnizimet me minerale si hekuri, bakri dhe ari janë të shpërndara nëpër krahina. Ekzistojnë gjithashtu minerale të rralla të tokës dhe, ndoshta më e rëndësishmja, ajo që mund të jetë një nga depozitat më të mëdha të litiumit në botë – një përbërës thelbësor por i pakët në bateritë e rimbushshme dhe teknologjitë e tjera jetike për trajtimin e krizës klimatike.
“Afganistani është sigurisht një nga rajonet më të pasura me metale tradicionale të çmuara, por edhe metalet [e nevojshme] për ekonominë në zhvillim të shekullit 21”, tha Rod Schoonover, një shkencëtar dhe ekspert i sigurisë, i cili themeloi Grupin e Ardhmërive Ekologjike.
Sfidat e sigurisë, mungesa e infrastrukturës dhe thatësira të mëdha kanë parandaluar nxjerrjen e mineraleve më të vlefshme në të kaluarën. Kjo nuk ka gjasa të ndryshojë së shpejti, pasi janë nën kontrollin e talebanëve. Megjithatë, ka interes nga vendet përfshirë Kinën, Pakistanin dhe Indinë, të cilat mund të përpiqen të përfshihen pavarësisht kaosit.
Potencial i madh
Edhe para se Presidenti Joe Biden të njoftonte se do të tërhiqte trupat amerikane nga Afganistani në fillim të këtij viti, duke vendosur terrenin për kthimin e kontrollit të talebanëve, perspektivat ekonomike të vendit ishin të errëta.
Që nga viti 2020, rreth 90% e afganëve jetonin nën nivelin e varfërisë të përcaktuar nga qeveria prej 2 dollarë në ditë, sipas një raporti të Shërbimit të Kërkimeve të Kongresit Amerikan të botuar në qershor. Në profilin e saj të fundit të vendit, Banka Botërore tha se ekonomia mbetet “e formuar nga brishtësia dhe varësia nga ndihma”.
“Zhvillimi dhe diversifikimi i sektorit privat kufizohet nga pasiguria, paqëndrueshmëria politike, institucionet e dobëta, infrastruktura e papërshtatshme, korrupsioni i përhapur dhe një mjedis i vështirë biznesi”.
Shumë vende me qeveri të dobëta vuajnë nga ajo që njihet si “mallkimi i burimeve”, në të cilën përpjekjet për të shfrytëzuar burimet natyrore, nuk japin përfitime për njerëzit vendas dhe ekonominë vendase. Edhe kështu, zbulimet në lidhje me pasurinë minerale të Afganistanit, të bazuara në sondazhet e mëparshme të kryera nga Bashkimi Sovjetik, kanë ofruar një premtim të madh.
Kërkesa për metale si litiumi dhe kobalti, si dhe elementë të rrallë të tokës si neodymiumi, po rritet ndërsa vendet përpiqen të kalojnë në makina elektrike dhe teknologji të tjera të pastra, për të zvogëluar emetimet e karbonit.
Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë tha në maj se furnizimet globale të litiumit, bakrit, nikelit, kobaltit dhe elementeve të rralla të tokës të nevojshme për t’u rritur ndjeshëm ose bota do të dështonte në përpjekjen e saj për të trajtuar krizën klimatike. Tre vende – Kina, Republika Demokratike e Kongos dhe Australia – aktualisht përbëjnë 75% të prodhimit global të litiumit, kobaltit dhe tokave të rralla.
Makina elektrike mesatare kërkon gjashtë herë më shumë minerale sesa një makinë konvencionale, sipas IEA. Litiumi, nikeli dhe kobalti janë vendimtare për bateritë. Rrjetet e energjisë elektrike kërkojnë gjithashtu sasi të mëdha bakri dhe alumini, ndërsa elementë të rrallë të tokës përdoren në magnet të nevojshëm për të bërë funksionimin e turbinave me erë.
Qeveria amerikane thuhet se ka vlerësuar se depozitat e litiumit në Afganistan mund të rivalizojnë ato në Bolivi, shtëpia e rezervave më të mëdha të njohura në botë.
“Nëse Afganistani ka një qetësi disa vjeçare, duke lejuar zhvillimin e burimeve të tij minerale, ai mund të bëhet një nga vendet më të pasura në zonë brenda një dekade,” tha Mirzad i Shërbimit Gjeologjik Amerikan, për revistën Science në 2010.
Edhe më shumë pengesa
Ajo qetësi nuk mbërriti kurrë dhe shumica e pasurisë minerale të Afganistanit ka mbetur në tokë, tha Mosin Khan, një anëtar i lartë jorezident në Këshillin Atlantik, dhe ish drejtor i Lindjes së Mesme dhe Azisë Qendrore në Fondin Monetar Ndërkombëtar.
Ndërsa ka pasur një nxjerrje ari, bakri dhe hekuri, shfrytëzimi i litiumit dhe mineraleve të rralla të tokës, kërkon investime shumë më të mëdha dhe njohuri teknike, si dhe kohë. IEA vlerëson se duhen mesatarisht 16 vjet nga zbulimi i një depozite që një minierë të fillojë prodhimin.
Tani për tani, mineralet gjenerojnë vetëm 1 miliard dollarë në Afganistan në vit, sipas Khan. Ai vlerëson se 30% deri në 40% është hequr nga korrupsioni, si dhe nga komandantët e luftës dhe talebanët, të cilët kanë kryesuar projekte të vogla minierash.
Megjithatë, ka një shans që talebanët të përdorin fuqinë e tyre të re, për të zhvilluar sektorin e minierave, tha Schoonover.
“Ju mund të imagjinoni se një trajektore është ndoshta një konsolidim, dhe disa prej këtyre minierave nuk do të kenë më nevojë të jenë të parregulluara”, tha ai.
Afganët shikojnë me nervozizëm teksa regjimi taleban merr formë, dhe SHBA dhe aleatët e saj vazhdojnë daljen e furishme.
Por, vazhdoi Schoonover, “shanset janë kundër”, duke qenë se talebanët do të duhet t’i kushtojnë vëmendjen e tyre të menjëhershme një game të gjerë çështjesh të sigurisë dhe humanitare.
“Talibanët kanë marrë pushtetin, por kalimi nga grupi kryengritës në qeverinë kombëtare nuk do të jetë i drejtpërdrejtë”, tha Joseph Parkes, analist i sigurisë aziatike, firma e inteligjencës Verisk Maplecroft. “Qeverisja funksionale e sektorit mineral të porsaardhur, ka të ngjarë të ketë shumë vite larg”.
Khan vëren se investimet e huaja ishin të vështira për t’u arritur, para se talebanët të rrëzonin qeverinë civile të Afganistanit të mbështetur nga Perëndimi. Tërheqja e kapitalit privat do të jetë edhe më e vështirë tani, veçanërisht pasi shumë biznese dhe investitorë globalë po mbahen me standarde gjithnjë e më të larta mjedisore, sociale dhe qeverisëse.
“Kush do të investojë në Afganistan, kur ata nuk ishin të gatshëm të investonin më parë?” tha Khan. Investitorët privatë nuk do të rrezikojnë”.
Kufizimet amerikane gjithashtu mund të paraqesin një sfidë. Talibanët nuk janë emëruar zyrtarisht si Organizata të Huaja Terroriste nga Shtetet e Bashkuara. Sidoqoftë, grupi u vendos në një listë të Departamentit të Thesarit të SHBA -së të Terroristëve Global të Përcaktuar Veçanërisht, dhe një listë të Shtetasve të Përcaktuar Veçanërisht.
Një mundësi për Kinën?
Projektet e mbështetura nga shteti, të motivuara pjesërisht nga gjeopolitika, mund të jenë një histori tjetër. Kina, udhëheqësja botërore në minierat e tokave të rralla, tha të hënën se “ka mbajtur kontakte dhe komunikim me talebanët afganë”.
“Kina po fillon një program shumë domethënës të zhvillimit të energjisë së gjelbër,” tha Schoonover. “Litiumi dhe tokat e rralla janë deri tani të pazëvendësueshme, për shkak të densitetit dhe vetive fizike. Ato minerale janë faktorë në planet e tyre afatgjata”.
Nëse Kina ndërhyn, Schoonover tha se do të kishte shqetësime për qëndrueshmërinë e projekteve të minierave, duke pasur parasysh historinë e Kinës.
“Kur minierat nuk bëhen me kujdes, mund të jetë ekologjikisht shkatërruese, e cila dëmton segmente të caktuara të popullsisë pa shumë zë”, tha ai.
Sidoqoftë, Pekini mund të jetë skeptik për partneritetin në sipërmarrje me talebanët, duke pasur parasysh paqëndrueshmërinë e vazhdueshme, dhe mund të përqëndrohet në rajone të tjera. Khan vuri në dukje se Kina ishte djegur më parë, pasi më parë ishte përpjekur të investonte në një projekt bakri që më vonë ngeci.
“Unë besoj se ata do t’i japin përparësi gjeografive të tjera në zhvillim/kufirit shumë përpara Afganistanit të udhëhequr nga talebanët”, tha partneri i RK Equity, Howard Klein, i cili këshillon investitorët për litiumin.
Burimi i lajmit: CNN Business. Përshtati Tirana Today
