Shkrimtarët janë shpesh si yjet, ata shkëlqejnë më mirë në errësirë. Me gjasë kështu ka ndodhur edhe me shkrimtarin Ismail Kadare. Ai ishte ndër të paktët që ia doli vezullojë në “qiellin” e errët të Shqipërisë komuniste.
Talenti letrar, një inteligjencë dukshëm mbi mesataren, i mundësuan një “arratisje” të shpejtë në një botë paralele me realitetin e egër, atë të shkrimtarit, të cilën siç e ka përsëritur shpesh është e veçantë, e rezervuar për pak njerëz, dhe rëndom e pakuptueshme për të tjerët, që marrin prej saj vetëm grimca esencash në formën e veprave letrare.
Sigurisht, veç shkrimtarit ishte edhe qytetari Kadare i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, që siç çdo njeri e donte jetën, dhe iu desh të konfirmohej në një masë të madhe me tiraninë, veçse në tërësi shumë më pak nga të tjerët.
Ata që e kanë kuptuar drejt këtë raport, e kanë lexuar me endje, adhuruar stilin e tij unik, i kanë qëndruar besnikë si lexues, në diktaturë dhe pluralizëm.
Të tjerët, ata që do të donin ta shihnin pas hekurave, ish-komunistët, nostalgjikët, shkrimtarët e mbetur në tentativë apo ata mediokër, ish të përndjekurit e orëve të para apo të fundit të regjimit, apo shumë të tjerë që kanë vuajtur kolektivisht në Shqipërinë e izoluar nga bota, e linçojnë sa herë iu jepet rasti.
Disa madje i shkruan pas viteve 1990 edhe letra denoncuese Komitetit të Çmimit Nobel. Shumë syresh do ta “donin”, po të dergjej nën dhe, si martir, i pushkatuar si 5 mijë e ca fatkeq të tjerë.
Megjithatë, ai vetë e ka theksuar se nuk e ka pretenduar një rol të tillë, se në vend s’kishte asnjë lloj mundësie për disidencë të vërtetë, që edhe ne të mund kishim një Havel apo Valesa.
Mjerisht nuk patëm njerëz të tillë, ndaj në pushtet pas shembjes së diktaturës, komunistët e vijës së ashpër i lanë vendin ca ish-komunistëve më të rinj, me apo pa tesera.
Kadare e denoncoi diktaturën në mënyrën e tij hermetike, që gjithsesi kuptohej nga një pjesë e mirë e nomenklaturës.
Ai u internua për një kohë të shkurtër në fillimin e viteve 1970 në një fshat të Beratit, dhe sipas dosjeve të ish-Sigurimit, ishte disa herë pranë arrestimit dhe fundosjes.
Një raport tjetër, është në disfavor të popullaritetit të Kadaresë: Ai mes shkrimtarit dhe njeriut. Si letrar, edhe anatemuesit e tij më të paepur ia njohin talentin, ndërsa kanë një mal me ankesa për të si person.
Në fakt Kadare nuk është modest, madje e pohon edhe vetë se ka pasur që fëmijë një lloj megalomanie, të cilën e cilësonte si diçka pozitive, pasi i dha ambicien e duhur dhe e bëri një shkrimtar të njohur.
Mungesa e babaxhanllëkut, një lloj ftohtësie e distancimi nga njerëzit e zakonshëm, e bën për disa edhe më antipatik, dhe kësisoj më të sulmueshëm.
Ka qenë kjo arsyeja kryesore se pse nuk pa pranuar ftesat e shpeshta për t’u bërë president i Shqipërisë. “Një detyrë e tillë nuk është në natyrën time. Shkrimtari nuk është një qenie demokratike, ai është një qenie vetmitare, punon me kokën e vet” – do të shprehej në një rast.
Kadare nuk e ka mëtuar kurrë rolin e një autoriteti moral të kombit, megjithëse e ka luajtur de fakto atë, kur nuk ka qëndruar pasiv ndaj zhvillimeve dramatike sidomos gjatë luftës së Kosovës, apo edhe ngjarjeve të tmerrshme të 21 janarit 2011 në Tiranë.
Pavarësisht nga kontestimi i një pjese të shqiptarëve ndaj figurës së tij, diçka e pritshme në një shoqëri të hapur, dhe pavarësisht teprimeve, ai nuk ka reshtur në asnjë rast së ngrituri lart popullin e vet në intervistat e dhëna për mediat e huaja.
Madje edhe kur këto të fundit kanë përcjellë në detaje çmendurinë kolektive të 1997-ës. Shqiptari i mirë, ka triumfuar përherë mbi sedrën e lënduar personale.
Gati dy dekadat e fundit, Kadare ka qenë thuajse çdo vit në listën e favoritëve për të marrë çmimin Nobel për letërsi.
Do të ishte një kurorëzim i një karriere të shkëlqyer letrare, dhe një nder për shqiptarët. Por nëse nuk ndodh, kjo nuk do t’i zbehte aspak përmasat e shkrimtarit.
Përgjatë historisë së letërsisë botërore, ka pasur shumë shkrimtarë të shkëlqyer, që nuk e kanë shijuar dot Nobelin.
Edhe pse duhet thënë se Komiteti i këtij Çmimi prestigjioz, bart edhe një përmasë gjeopolitike dhe jo vetëm, në procesin e tij vendimmarrës.
Mjerisht, kujtesa e tmerreve të komunizmit në botë po zbehet, dhe disidentët apo edhe ata që sfiduan në një mënyrë a tjetër regjimet komuniste, nuk janë më aq në modë.
Disa “kompetentë” këtu në Shqipëri, e shpjegojnë edhe me faktin që veprat e Ismailit pas viteve 1990, kanë qenë të dobëta. Një interpretim që nuk është hedhur tërësisht poshtë as nga vetë shkrimtari.
Ironikisht, nën “kudhrën” e fortë të diktaturave dhe dilemave ekzistenciale, qenia njerëzore është e prirur të japë më të mirën. Megjithatë, vlerësimi në çdo rast bëhet në tërësi.
Dhe në këtë rrafsh, ai mbetet ndër më të mirët, në Evropë dhe më gjerë. Këtë e dëshmojnë çmimet e shumta prestigjioze që merr thuajse çdo vit, më i fundit pak ditë më parë në Itali, “Il Nonino 2018”.
Gjithsesi, edhe kur janë të famshëm, shkrimtarët nuk gëzojnë përherë konsensusin e të gjithëve. Por nuk janë të vetmit. Sikurse shprehej dikur Balzak “të pakuptuarit, ndahen në dy kategori: gratë dhe shkrimtarët”.
ALKET GOCE, TIRANA TODAY
