Tirana Today
  • Fillimi
  • Kryesore
  • Aktualitet
  • Politikë
  • Ekonomi
  • Opinion
  • Rajoni
  • Bota
  • Showbizz
  • Sport
  • Kulturë
  • Kuriozitete
  • Teknologji
  • Vox Pop
  • Media Marketing
No Result
View All Result
  • Fillimi
  • Kryesore
  • Aktualitet
  • Politikë
  • Ekonomi
  • Opinion
  • Rajoni
  • Bota
  • Showbizz
  • Sport
  • Kulturë
  • Kuriozitete
  • Teknologji
  • Vox Pop
  • Media Marketing
No Result
View All Result
Tirana Today
No Result
View All Result
Home Kultura

Si lindi alfabeti

4 vjet ago
in Kultura, Kuriozitete, Të Gjitha, W-Instant
Si lindi alfabeti

Nga: Cody Cottier

Anglishtja e shkruar, së bashku me shumicën e gjuhëve moderne, është aq shumë e lidhur me alfabetin e saj, saqë ne mund ta marrim atë sot si të mirëqenë. Në fakt, edhe pse provat e para të shkrimit vijnë nga kuneiforma sumeriane 5000-vjeçare, njerëzve iu desh 1 mijëvjeçar tjetër për të përsosur metodën e renditjes së gjuhës, që shumica prej nesh e mësojnë tani që fëmijë.

Alfabeti duket se është shpikur për herë të parë nga punëtorët semitë në Egjipt gati 4000 vjet më parë. Skema që krijuan ata, e njohur si shkrimi Proto–Sinaitik, ishte një përpjekje për të ripërdorur hieroglifet për gjuhën e tyre.

Egjiptologët zbuluan të parën nga këto mbishkrime në dekadat e para të shekullit XX-të, duke vënë në dukje ndikimin e tyre të qartë hieroglifik. Ato u gjetën në Gadishullin e Sinait, prandaj studiuesit supozuan se alfabeti proto–sinaitik e kishte origjinën atje, rreth vitit 1600 para Krishtit.

Vetëm në vitet 1990 egjiptologu i Universitetit të Jeilit, Xhon Darnell dhe gruaja e tij, DeboraDarnell, gjetën një paraardhës më të vjetër në mbishkrimet në Vadi El–Hol ose “Lugina e Terrorit”, një vend që ndodhet përgjatë lumit Nil në Egjipt.

Ato datojnë afërsisht në vitin 1800 Para Krishtit. Mbishkrimet nuk janë përkthyer ende plotësisht, por disa shkronja janë deshifruar. Madje disa prej tyre, janë qartësisht të kuptueshme në gjuhën angleze, pa nevojën e përkthimit. Për shembull, germa M na vjen pa shumë modifikime.

Semitët duket se e kanë huazuar hieroglifin për termin “ujë”, një vijë e valëzuar, për të përfaqësuar tingullin fillestar me fjalën e tyre për ujë “mem”. Gërma A, filloi si simboli i kokës së një demi, por në gjuhët e njëpasnjëshme, ajo u shndërrua shpejt në një formë të dallueshme.

ABC-të e lashta

Dallimi kryesor midis sistemeve më të vjetra të shkrimit – të quajtura ortografi – dhe alfabeteve tona moderne, qëndron tek njësitë e të folurit që përfaqësojnë ato. Shkrimi kuneiform shënonte fjalë ose rrokje të tëra me formën e pykave. Egjiptianet dhe kinezët arritën të njëjtën gjë përmes një sërë hieroglifesh dhe gërmash.

Por për shkak se gjuhët përfshijnë shpesh dhjetëra mijëra fjalë dhe qindra rrokje, zotërimi i plotë i këtyre skemave, kërkonte një përkushtim që mund ta kishin dikur vetëm skribëtprofesionistë. Nga ana tjetër, një alfabet i ndan fjalët, dhe më tej rrokjet në fonema, të cilatjanë grupi i tingujve themelorë që shërbejnë si blloqe ndërtimi të një gjuhe.

Në gjuhën angleze ka 26 gërma të menaxhueshme (megjithëse gjuha përmban në fakt 44 tinguj). Më pas këto fonema mund të kombinohen për të formuar morfema, njësi më të vogla kuptimplota të gjuhës. Në një gjuhë jo-alfabetike, disa ose të gjitha do të përshkruheshin me një simbol të vetëm, në vend të një vargu fonemash.

Teknikisht, Proto–Sinaitikja nuk ishte në fakt një alfabet i vërtetë. Ajo ishte më saktë njëAbjad: një sistem shkrimi i lidhur para së gjithash me bashkëtingëlloret, ku zakonisht lexuesibazohet tek zanoret mbi kontekstin dhe të kuptuarit paraprak të fjalorit dhe shqiptimit.

Nganjëherë, por jo gjithmonë, zanoret tregohen me shenja diakritike. (Megjithëse ato janë të rralla në ditët e sotme, Abjadët e shquar modernë përfshijnë arabishten dhe hebraishten).

Shpikja e alfabetit

Përsëritja tjetër e alfabetit pas atij Proto–Sinaitik, Fenikas , i hoqi zanoret e tij, por me vetëm 22 simbole, ai ishte aq i përshtatshëm për t’u përdorur, saqë mund ta kuptonin shumica e njerëzve, edhe pse me pak vështirësi. Ai u bë shumë popullor, duke u përhapur përfundimisht në Perëndim përgjatë Detit Mesdhe.

Së shpejti nisi të përdoret nga grekët, duke na dhënë në të njëjtën kohë shembullin e parë të plotë të një alfabeti dhe një term për të, “alfabet” një term rrjedh nga dy shkronjat e para të gjuhës, Alfa dhe Bbeta. Megjithatë, kontributi më i madh i Greqisë së lashtë ishte shtimi i zanoreve.

Me kalimin e kohës, etruskët në Gadishullin Italian, mësuan të bënin të njëjtën gjë. Më pas ia lanë trashëgim këtë praktikë Perandorisë Romake të sapokrijuar. Rezultati ishte alfabeti latin, i cili ka arritur dominimin global në një shkallë, që i tejkaloi edhe ëndrrat më të çmendura të Jul Çezarit.

Ajo është themeli i anglishtes, dhe falë kolonizimit evropian edhe i shumë gjuhëve të tjera. Por alfabetet dhe hibridët e tyre, janë pothuajse të kudondodhura në mbarë botën. Alfabeti cirilik – i përdorur nga gjuha ruse dhe gjuhë të tjera në Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore – e ka prejardhjen nga greqishtja.

Devanagari – shkrimi i gjuhës hindu, nepaleze dhe sanskrite, si dhe e një morie dialektesh të Azisë Jugore – ka të ngjarë të ketë ardhur nga një gjuhë semite (ndoshta aramaishtja, të cilën e fliste Jezu Krishti). Në një farë kuptimi, stili i komunikimit të shkruar që përdorin sot miliarda njerëz, është thjesht një evolucion i hieroglifeve që dekorojnë varrin e faraonit tëfamshëm egjiptian Tutankamun. / “Discover Magazine” – Bota.al

Tags: alfabetiCody Cottier

TË LIDHURA

Gjobat e reja turistike pushtojnë Evropën për turistët që sillen keq
Bota

Gjobat e reja turistike pushtojnë Evropën për turistët që sillen keq

22:36 | 08/08/2025
Sensacioni i momentit, flet berberi që e qethi në mënyrë të veçantë Jack Kay, ‘shefin e madh të Ibizas’
Kuriozitete

Sensacioni i momentit, flet berberi që e qethi në mënyrë të veçantë Jack Kay, ‘shefin e madh të Ibizas’

19:51 | 08/08/2025
OpenAI publikon modelin më të ri të ChatGPT: nga krijimi i faqeve te pavarësia në punë
Kuriozitete

OpenAI publikon modelin më të ri të ChatGPT: nga krijimi i faqeve te pavarësia në punë

22:32 | 07/08/2025
Next Post
I rikthehet tumori pas 9 vitesh, qytetarët solidarizohen me Adriana Matoshin

I rikthehet tumori pas 9 vitesh, qytetarët solidarizohen me Adriana Matoshin

Humbje e madhe për artin shqiptar, shuhet piktori i njohur

Humbje e madhe për artin shqiptar, shuhet piktori i njohur

“Jam në dispozicionin tënd”, Pacolli i ofron ndihmë Adriana Matoshit

"Jam në dispozicionin tënd”, Pacolli i ofron ndihmë Adriana Matoshit

JU REKOMANDOJMË

Valeri i Big Brother vjen plot surpriza, firmos kontratë me spektaklin e njohur

Valeri i Big Brother vjen plot surpriza, firmos kontratë me spektaklin e njohur

15:27 | 21/06/2019
Ngjarja e rëndë në Dibër! Nëna e plagosur drejtoreshë shkolle, djali me arsim të lartë s’kishte gjetur punë…

Ngjarja e rëndë në Dibër! Nëna e plagosur drejtoreshë shkolle, djali me arsim të lartë s’kishte gjetur punë…

18:00 | 02/08/2025
United në sulm për lojtarin e Barcelonës, gati 61 milionë paund

United në sulm për lojtarin e Barcelonës, gati 61 milionë paund

17:54 | 02/08/2025
Detaje të reja nga plagosja në Fresk! 27-vjeçari ishte në makinë kur u qëllua, mori një plumb në bark

Detaje të reja nga plagosja në Fresk! 27-vjeçari ishte në makinë kur u qëllua, mori një plumb në bark

22:44 | 02/08/2025




TË FUNDIT

Plagosja e 27-vjeçarit me armë në Tiranë: 3 të arrestuar, një tjetër në kërkim
Aktualitet

Plagosja e 27-vjeçarit me armë në Tiranë: 3 të arrestuar, një tjetër në kërkim

by mirseda
14:55 | 09/08/2025
0

Policia e Tiranës ka zbardhur ngjarjen e rëndë të ndodhur në “Zonën e Treshit”, ku mbeti i...

Izraeli miratoi planin për pushtimin e plotë të Gazës, Këshilli i Sigurisë së OKB-së thërret takim urgjent

Izraeli miratoi planin për pushtimin e plotë të Gazës, Këshilli i Sigurisë së OKB-së thërret takim urgjent

14:14 | 09/08/2025
Sulmi ndaj News24/ Përlotet Drejtoresha e Përgjithshme Anila Jole: I paprecedentë

Sulmi ndaj News24/ Përlotet Drejtoresha e Përgjithshme Anila Jole: I paprecedentë

13:25 | 09/08/2025
Fede Valverde: Jam krenar që do ta vesh këtë fanelë edhe për një sezon tjetër

Fede Valverde: Jam krenar që do ta vesh këtë fanelë edhe për një sezon tjetër

13:21 | 09/08/2025
Aksident në aksin drejt Zvërnecit, pesë të plagosur, mes tyre një fëmijë

Aksident në aksin drejt Zvërnecit, pesë të plagosur, mes tyre një fëmijë

12:27 | 09/08/2025

Tirana Today


© 2024 TiranaToday Dev By: Techzero1.com


© TIrana Today. All rights reserved.

Kontakt

EMAIL : [email protected]

Cel: +355694040005

Follow Us

Tirana Today

© TIrana Today. All rights reserved.

EMAIL : [email protected]

Cel: +355694040005

© 2022 TiranaToday Dev By: wearedope.com

Follow Us

No Result
View All Result
  • Fillimi
  • Kryesore
  • Aktualitet
  • Politikë
  • Ekonomi
  • Opinion
  • Rajoni
  • Bota
  • Showbizz
  • Sport
  • Kulturë
  • Kuriozitete
  • Teknologji
  • Vox Pop
  • Media Marketing

© 2024TiranaToday Dev by : Techzero1.com