Nga të gjitha rreziqet e dukshme që vijnë nga lufta, një nga më të gjerat në konfliktin aktual Rusi-Ukrainë është nënvlerësuar mjerisht. Edhe nëse komandantët do të përpiqeshin të shmangnin goditjen e 15 reaktorëve të energjisë bërthamore të Ukrainës, kjo mund të mos mjaftonte për të shmangur një katastrofë.
Mobilizimi ushtarak në shkallë të gjerë i Rusisë në kufirin e Ukrainës, ka precedentë të zymtë historikë. Por nëse Kremlini tërheq këmbëzën, ai do të ndeshet me një rrezik që asnjë ushtri pushtuese nuk është përballur më parë: 15 reaktorë të energjisë bërthamore, të cilët gjenerojnë afërsisht 50% të nevojave të Ukrainës për energji në katër zona.
Reaktorët paraqesin një spektër të frikshëm. Nëse goditen, instalimet mund të bëhen efektivisht mina radiologjike. Dhe vetë Rusia do të ishte viktimë e mbeturinave radioaktive që pasuan nga era. Duke pasur parasysh cenueshmërinë e reaktorëve bërthamorë të Ukrainës dhe shkatërrimin njerëzor dhe mjedisor që do të pasonte nëse lufta do t’i dëmtonte ata, presidenti rus Vladimir Putin duhet të mendojë përsëri nëse Ukraina ia vlen një luftë.
Termocentralet janë objektiva të zakonshëm në konfliktet moderne, sepse shkatërrimi i tyre pengon aftësinë e një vendi për të vazhduar luftimet. Por reaktorët bërthamorë nuk janë si burimet e tjera të energjisë.
Ato përmbajnë sasi të mëdha të materialit radioaktiv, i cili mund të çlirohet në çdo numër mënyrash. Bombardimi ajror ose zjarri i artilerisë, për shembull, mund të thyejë ndërtesën e kontrollit të reaktorit ose të shkëpusë linjat jetike të ftohësit që mbajnë qendrën e tij të qëndrueshme. Po kështu, mund të ndodhë edhe një sulm kibernetik që ndërpret operacionet e centraleve, si dhe një ndërprerje e energjisë jashtë vendit, në të cilën mbështeten centralet bërthamore për të vazhduar funksionimin.
Nëse një bërthamë reaktori do të shkrihej, gazrat shpërthyes ose mbeturinat radioaktive do të dilnin nga struktura e kontrollit. Pasi në atmosferë, rrjedhjet do të vendoseshin mbi mijëra milje, duke hedhur dritë në elementë radioaktivë shumë toksikë në peisazhet urbane dhe rurale. Dhe karburanti bërthamor i shpenzuar, mund të shkaktojë shkatërrim të mëtejshëm nëse pishinat e magazinimit do të viheshin në zjarr.
Pasojat shëndetësore do të varen nga popullsia e ekspozuar dhe toksiciteti i elementeve radioaktive. Forumi i Çernobilit i OKB-së vlerësoi se aksidenti i vitit 1986 në Ukrainë, do të shkaktonte 5000 vdekje të tepërta nga kanceri gjatë 50 viteve, megjithëse disa grupe mjedisore mendojnë se kjo shifër nënvlerëson shumë numrin e mundshëm. Në të vërtetë, mijëra kancere të tiroides u shfaqën në vitet menjëherë pas aksidentit.
Në mes të një pandemie që ka vrarë miliona, vdekjet e reaktorëve bërthamorë mund të duken të parëndësishme. Por ky do të ishte një keqkuptim i pandërgjegjshëm i rrezikut. Për të reduktuar marrjen e rrezatimit që u vendos në tokë pas Çernobilit, autoriteteve sovjetike iu desh të zhvendosnin qindra mijëra njerëz dhe të hiqnin pjesë të mëdha të tokës bujqësore dhe pyjeve nga prodhimi për dekada.
Në dhe rreth reaktorit, 600.000 “likuidues” u vendosën për të pastruar vendin. Inxhinierët ndërtuan një “sarkofag” gjigant mbi ndërtesën e reaktorit për të mbajtur lëshime të mëtejshme. Miliona njerëz pësuan trauma psikologjike dhe rreth shtatë milionë morën kompensim social. Përfundimisht, humbjet ekonomike u rritën në qindra miliarda dollarë. Japonia ende po numëron qindra miliarda që do të kushtojë fatkeqësia e Fukushimës në 2011 dhe ai incident lëshoi vetëm një të dhjetën e rrezatimit që bëri Çernobili, kryesisht në oqean.
Një luftë do t’i zmadhonte këto rreziqe, sepse operatorët e reaktorëve që mund të zbusin pasojat do të ishin më të prirur për të ikur nga frika se mos goditeshin ose bombardoheshin. Nëse një reaktor është në mes të një fushe beteje kaotike, mund të mos ketë as persona të parë që përgjigjen, dhe popullatat e keqinformuara që dëgjojnë thashethemet do të enden – dhe do të binin panik – në zonat e kontaminuara.
Ka pasur gjithashtu raste kur janë konsideruar sulme ndaj termocentraleve bërthamore që funksionojnë: Serbia peshoi një goditje kundër centralit bërthamor të Sllovenisë Krško në fillim të Luftës Ballkanike dhe Azerbajxhani mendoi të sulmonte centralin e Armenisë në Metsamor në luftën e vitit 2020.
Shqetësimet e Ukrainës për cenueshmërinë e saj bërthamore u rritën në vitin 2014, kur Rusia pushtoi dhe aneksoi Krimenë. E shqetësuar se konflikti i mëtejshëm mund të rezultojë në një sulm reaktori, ajo i bëri thirrje Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike dhe Samitit të Sigurisë Bërthamore për të ndihmuar në rritjen e mbrojtjes së saj. Fatkeqësisht, nuk ka asnjë mbrojtje që mund të përballojë një bombardim rus.
A është goditja e një reaktori në një urë shumë larg për ta kaluar Putinin? Sjellja luftarake e Rusisë që nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik, shkakton shqetësim. Në luftërat afgane, çeçene dhe siriane, forcat ruse vepruan me pak kujdes për kufijtë konvencionalë. Më pas janë turbullirat e luftës në përgjithësi. Gjëra të këqija ndodhin; luftëtarët bëjnë gabime; ushtarët në terren injorojnë kufizimet.
Burimi i lajmit: project-syndicate. Përshtatur nga Tirana Today
