Nga: Franziska Tschinderle
Si basketbollist ai ishte një lojtar skuadre, ‘playmaker’, si artist ishte gjithnjë i gatshëm për debat. Tani teksa hyn në mandatin e tij të tretë si Kryeministër shqiptar, Edi Rama duhet të durojë ‘akuzën’ se i ka harruar dy të parat.
“Shqipëria votoi, Shqipëria vendosi, Shqipëria fitoi”, thërret Edi Rama në mikrofon. Është e martë, mbrëmje, në kryeqytetin Tiranë dhe Rama qëndron përpara një foltoreje të rrumbullakët, pas tij statuja me kalë e heroit kombëtar shqiptar Skënderbeut, para tij një shesh plot me njerëz të gëzuar. Ai flet për një fitore historike, për privilegjin e udhëheqjes së Shqipërisë në majë dhe për nënën e tij, e cila nuk mund të përjetojë bashkë me të gjithë këtë ngjarje.
“Rroftë Partia Socialiste!” bërtet ai, ngre duart në ajër dhe vë dorën e djathtë në zemrën e tij. Në të njëjtën mbrëmje, gazetat në të gjithë botën do të raportojnë se Shqipëria ka zgjedhur një qeveri të majtë për të tretën herë radhazi.
Këtu fillon keqkuptimi i parë për Edi Ramën.
56-vjeçari nuk është një ideolog. Mbi të gjitha, ai është një vetë-promovues. Në teori, Kryeministri shqiptar është një Social Demokrat. Në praktikë, ai tërheq investitorë të huaj me argumentin se nuk ka sindikata të forta në vendin e tij.
Ideologjitë dhe programet partiake luajnë një rol dytësor për politikanët në Shqipëri. Majtas? Djathtas? Neoliberal? Konservator? Janë sekondare.
Rama është gjithashtu fleksibël me kodin e veshjes. Në fushatën elektorale ai u shfaq me një kapele bejsbolli, atlete të bardha dhe xhupa.
Në zgjedhjet e 25 Prillit 2021, Rama siguroi një mandat të tretë. Që nga rënia e murit në 1991-shin, asnjë politikan nuk e ka arritur këtë gjë para tij.
Si e arriti? Dhe: çfarë përfaqëson ky njeri?
E mërkura është një ditë mbas fjalimit të madh të fitores. Gëzimi duhet të jetë i madh. Por Rama nuk rrezaton në kamerë gjatë intervistës me video. Pa eufori, ai duket i lodhur dhe i qetë, zëri i tij gjëmon, madje edhe më i thellë se zakonisht. Pas tij varet një portret i Ismail Qemalit, kryeministri i parë shqiptar pas pavarësisë në 1912-ën. Meqenëse mjekra e Ramës është e bardhë dhe pak më e gjatë, njerëzit në vend thonë se ai i ngjante babait themelues të kombit. Me përjashtim të faktit që Qemali kishte veshur feste, një qeleshe Osmane ndërsa Rama preferoi një kapele bejsbolli.
Ndërsa flet, ai shkarravit skica në letër. Kur u pyet se sa kohë ka për të biseduar me Republikën, ai u përgjigj i mërzitur: “Le të shohim njëherë sa interesante do të jetë”.
Gjatë fushatës elektorale, Rama ishte larguar nga një studio televizive pas pyetjeve të pakëndshme dhe gjatë bisedës i kishte thënë reporterit: “Unë nuk kam ardhur këtu për të dëgjuar budallallëqet tuaja”. Ka njerëz që thonë se tetë vjet në pushtet – katër prej të cilave me shumicë absolute – ndryshuan Edi Ramën. Të tjerët e vendosin atë në perspektivë: është thjesht impulsiv dhe me humor të keq.
Nëse e pyet Ramën për fitoren e tij, ai do të thotë fraza që mund të vijnë edhe nga trajneri i një ekipi sportiv: “Ne duhet të fitojmë dhe të punojmë për njerëzit. Dhe fito përsëri, puno dhe fito përsëri, “thotë ai. Kjo është ajo që i bën kampionët.” Dhe Partia Socialiste është një kampione në këtë vend, “thotë Rama.
Shqipëria është një vend ku mjeket janë të korruptuara dhe të shtrenjta dhe ndihmat e papunësisë nuk janë të mjaftueshme as për të mbijetuar. Dhe në vend të një programi social, Rama u premton njerëzve diçka tjetër: aeroporte, ura dhe porte.
Si ka mundësi që pati sukses me këtë?
Le të kthehemi disa javë mbrapa.
Një përgjigje për pyetjen mund të gjendet në Fshat, një fshat në veri-lindje: shtëpi me pemë molle në kopsht dhe depozita uji metali në çati. Megjithëse linja ajrore për në Tiranë është vetëm rreth 30 kilometra, duhen dy orë për të arritur këtu. Kjo duhet të ndryshojë me Ramën.
Është një mëngjes së mërkure i lagësht dhe me re – njëmbëdhjetë ditë para zgjedhjeve. Truprojat sigurojnë një urë përmes një gryke midis dy shkëmbinjve gëlqerorë. Rama, me duart në xhepat e xhaketës, mbështetet në kangjella, me ekipin e tij të mediave sociale pranë.
Asnjë politikan në Ballkan nuk ka gjeneruar një shtrirje të tillë në rrjetet sociale siç ka ai: rreth 361,000 ndjekës në Twitter dhe 1.3 milion në Facebook, që është gjysma e popullsisë së vendit. Pra: diaspora është e madhe, rreth 1.5 milion gra shqiptare jetojnë jashtë. Dhe: Sipas mediave lokale, disa nga ndjekësit e tij duhet të jenë gjithashtu një ushtri e tërë robotësh të rremë. Tani Kryeministri po viziton vendin për të takuar njerëz të vërtetë.
Ura në të cilën po bën fushata është një nga më të lartat në Ballkan. Është pjesë e një projekti infrastrukturor 250 milion euro, Rruga e Arbërit, rruga e shqiptarëve. Tunele, kryqëzime dhe ura të sapo ndërtuara do të lidhin Dibrën, një rajon të largët dhe të varfër në lindje, me Tiranën. Koha e udhëtimit duhet të ulet nga katër orë në një orë. “Dibra nuk do të jetë më një vend në fund të botës”, premton Rama.
Tunelit ende i mungojnë dritat dhe asfalti. Ka një pengesë të ndryshkur në hyrje, e cila ruhet nga një oficer policie. Rama lejohet të futet sot në ‘tubin e errët’. Koha është një ‘mall’ i rrallë në fushatën zgjedhore. Kur vjen Kryeministri, rrugët mbyllen. Sanduiçi i rrethimit të fushatës elektorale: përpara policë me dritat që ndizen, pas, furgonat me truproja. Midis tyre: një xhip luksoz i markës amerikane Lincoln me xhama të errët.
Makinat private u ndaluan në kohën e socializmt. Sot ka më shumë sesa mund të përballojnë rrugët shpesh me gropa. Asfalti është tregues në këtë vend. Përdoret për të matur nëse një politikan është i mirë apo jo. Ky rregull është veçanërisht i vërtetë këtu në male.
Peshkopia, dikur një qytet i vogël tregëtar nën osmanët, është qendra administrative e rajonit të Dibrës. Ndalesë fushate, fjalimi në pritje. Janë gati njëqind karrige në stadiumin e futbollit. Nëpër rrugë, dikush ka krijuar me spray flamurin britanik në një mur.
Ndërsa në pjesën tjetër të Evropës ka paralajmërime kundër migrimit, është e kundërta në Shqipëri: rreziku më i madh është që gjithnjë e më shumë njerëz do të largohen, në rastin e Peshkopisë, në Angli. Dibra është një nga rajonet me nivelet më të larta të emigracionit në vend. Lëvdohen politikanët që arrijnë të rikthejnë të rinj të mirë-arsimuar.
Rama ka një përgjigje të thjeshtë për problemin: “Çdo emigrant që dëshiron të kthehet për të investuar në shtëpinë e gjyshërve të tij do të marrë 5,000 euro”.
Vetë Rama është katolik, gruaja e tij është myslimane dhe fëmijët e një martese të mëparshme janë të krishterë ortodoksë. “Për djalin që kemi bashkë do të vendosim kur të vijë koha se çfarë dëshiron të jetë”, thotë ai në një intervistë me ‘republikën’, “ndoshta ai do të bëhet budist apo hebre.”
“Unë besoj në një Zot të padukshëm”, thotë ai.
Në vitin 2018 ai përdori një metaforë tjetër dhe deklaroi: “Evropa është feja jonë”. Sondazhet e tregojnë këtë në fakt. Asnjë vend në Ballkanin Perëndimor nuk është më pro-evropian.
Në vitet 90’, Rama nuk i kishte vënë ende gjërat në terezi. Në atë kohë ai ishte një artist në Paris dhe ndante një apartament me Anri Salën, i cili ishte disa vjet më i ri se ai. Ish-shoku i dhomës thotë: “Gjërat materiale nuk kanë qenë kurrë të rëndësishme për Ramën”.
Një nga pikturat e Ramës tani është e varur edhe atje ku nuk pritet: në Tiranë, në studion e shkrimtarit Fatos Lubonja, një kritik i fortë i Kryeministrit.
“E dini ju, ne dikur kemi qenë miq të ngushtë”, thotë Lubonja. Kur e njoha? “Në 1991, pak pasi dola nga burgu.”
Sot Lubonja mendon: liberalët dhe e majta në Evropë do të verboheshin nga imazhi i artistit i Ramës. Në të vërtetë, partia e tij mbështetet në kontrollin e plotë. Për shembull, Lubonja citon një bazë të dhënash që u zbulua nga portali në internet shqiptar “Lapsi.al” gjatë fushatës zgjedhore dhe thuhet se ishte në pronësi të Partisë Socialiste. Ai përmban emrat, numrat e telefonit dhe adresat e 910,000 votuesve, si dhe komente mbi orientimin e tyre politik dhe punëdhënësin e tyre.
Lubonja shkon lart e poshtë nëpër iPhone-in e tij dhe lexon disa nga këto komente që qarkullojnë në shtyp si foto.
Transparency International flet për një “trend alarmues” me përdorimin e të dhënave personale “për të ndikuar në rezultatet e zgjedhjeve”.
Rama flet për një keqkuptim. Të dhënat erdhën nga bisedat midis aktivistëve të partisë dhe votuesve, thotë ai. Bëhet fjalë për shkuarje derë më derë për të njohur nevojat dhe dëshirat e bazës.
Krijimi i bazave të të dhënave për votuesit është një skandal, thotë Lubonja.
*Franziska Tschinderle është një gazetare e pavarur që jeton në Vjenë.
Marrë me shkurtime nga media zvicerane Republik.ch (https://www.republik.ch/2021/05/01/edi-ramas-dritter-wurf?fbclid=IwAR1e8QiDtPhyQgcD_ikRnq5bR0PKpMx4t77I2svoqfyct8TyPpW87s2aPdg)
Përshtati Totila Kotorri /Tirana Today
