Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama flet për artin e qeverisjes, pritjen e gjatë për anëtarësimin në BE dhe klishetë e vazhdueshme.
Zoti Rama, si shumë politikanë gjermanë, edhe kancelari Scholz është jurist. Ata janë artistë, piktorë dhe kanë luajtur basketboll profesionalisht. Keni një qasje të ndryshme ndaj politikës?
Mendoj se duhet të jemi të kujdesshëm për të menduar në kategori të tilla. Në çdo fushë ka njerëz të mirë dhe të këqij, të talentuar dhe të patalentuar. Dyshoj se do të ishte ide e mirë të kishim artistë në politikë kudo.
Por cila është receta juaj për sukses në politikë? Është kreativiteti apo këmbëngulja, ndoshta edhe dëshira për të marrë një rrugë më pak të thjeshtë?
Kërkohet sigurisht kreativiteti. Do të thoja se përkushtimi dhe vullneti janë të paktën po aq të rëndësishëm. Politika kërkon edhe shumë durim. Politikanët që janë të padurueshëm tashmë kanë humbur.
Ku e mësuat durimin?
Unë kam lindur një person i padurueshëm. Ndoshta padurimi im më bëri të huaj për një kohë të gjatë – dhe përfundimisht çoi në lëvizjen e demokracisë në diktaturën shqiptare në të cilën u rrita. Për mua, politika ishte një kurs i vështirë përplasjeje në durim. Sidomos kryesia e partisë. Udhëheqja e një partie është një detyrë herkuliane sepse kaq shumë interesa të ndryshme duhet të pajtohen. Kjo nuk ka të bëjë me artin dhe pikturën: ka të bëjë me ngjyrat, format dhe harmonitë. Në qeverisje, çdo penel është një person, kjo është ajo që e bën atë kaq të komplikuar.
Ju e hodhët artin në politikë kur u kujdesët që ndërtesat gri në kryeqytet, Tiranë, të lyheshin me shkëlqim. Si ju lindi ideja?
Kur u bëra kryetar i Bashkisë së Tiranës në vitin 2000, qyteti ishte në gjendje mjaft të keqe. Në rrugë kishin mbetur vetëm 78 drita pune. Nuk mund të bëhej shumë, sepse buxheti i përgjithshëm i qytetit në rritje ishte rreth gjashtë milionë dollarë. Ndërtesat ilegale u rritën gjithandej dhe nuk kishte asnjë rregull. Me paratë e Bashkimit Evropian më lindi ideja që gjatë rinovimeve të lyej një rrugë me ngjyra. Ajo u bë gjithnjë e më e madhe derisa më në fund Tirana u bë shumëngjyrëshe. Kjo jo vetëm e ka zbukuruar qytetin, por në përgjithësi ka përshpejtuar ndryshimin. Meqë ra fjala, ky ishte lajmi i parë i mirë që doli nga Shqipëria në botë pas një kohe të gjatë.
Edhe sot e kësaj dite ka shumë klishe për Shqipërinë. “Vendi i panjohur në mes të Europës”, hakmarrja e Kanunit në veri, izolimi, krimi dhe mafia. Çfarë klishe e karakterizon edhe sot imazhin jashtë vendit?
Duhet kuptuar se Shqipëria e sotme është krejtësisht ndryshe nga Shqipëria e izoluar e diktatorit Enver Hoxha, e cila dikur konsiderohej si “Koreja e Veriut e Europës”. Nuk kishim pothuajse asnjë kontakt me të huajt dhe kur kishim, ishte me grupe marksiste-leniniste nga Gjermania, Franca apo Brazili. Kjo ishte surreale. Po ju jap një shembull: Shqipëria ishte një vend marksist-leninist nën një regjim stalinist. Në aeroportin e Tiranës kishte një parukeri ku të gjithë të ardhurit duhej të prisnin flokët, sepse nuk lejoheshin flokët e gjata apo mjekra. Prandaj, as Karl Marksit nuk duhej lejuar të hynte në vend (qesh). Nëse e merrni këtë si bazë, atëherë nuk kam asnjë dyshim: asnjë vend në Evropë nuk ka ndryshuar më shumë në 30 vitet e fundit sesa Shqipëria.
Herë pas here, Shqipëria përmendet si një “fletë e bardhë”. Nëse po, çfarë po bëni për ta mbushur atë copë letre me përmbajtje? Çfarë vizioni keni?
Më vjen mirë kur dëgjoj se Shqipëria duhet të jetë një fletë e bardhë. Shumicën e kohës dëgjoj atribuime krejt të ndryshme: Si gazetar, ju e dini që lajmet e këqija shpesh janë më të mira se lajmet e mira. Shpresoj që imazhi i Shqipërisë jashtë vendit të ndryshojë. Unë shoh që ka gjithnjë e më shumë raporte pozitive për vendin tonë. Kjo jep shpresë.
Por kur shterohet shpresa? Shqipëria është kandidate zyrtare për anëtarësim në BE që nga viti 2014. Tetë vjet më vonë, negociatat as nuk kanë filluar. Ne folëm për durimin. Sa i duruar jeni me Brukselin?
Durimi ynë është i pashtershëm për këtë temë, sepse nuk kemi zgjidhje tjetër. Jemi mësuar: Shqipëria ka qenë gjithmonë loja e fuqive të tjera dhe rrallëherë kemi mundur të votojmë për veten tonë. Ne jemi një vend i vogël, kemi vuajtur shumë dhe nuk na kanë lënë të marrim vendime. Tani, për herë të parë, ne kemi një zgjedhje të lirë: ne jemi evropianë dhe duam të anëtarësohemi në BE sepse jemi pjesë e kontinentit. Çfarëdo që të duhet, pa marrë parasysh sa kohë duhet, ne po i përmbahemi këtij qëllimi.
Si viktimë e agresionit rus, Ukraina ka një status të veçantë – dhe mund të mbështetet në negociata të shpejta. A nuk ju frustron kjo?
Jo, kjo është një situatë e jashtëzakonshme – BE-ja veproi drejt. Megjithatë, i thashë presidentit ukrainas Volodymyr Zelenskyy se mund të marrë shumë kohë. Maqedonia e Veriut është kandidate për anëtarësim për 17 vjet!
Të dy vendet, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria, janë të lidhura ngushtë kur bëhet fjalë për anëtarësimin. Bullgaria ka bllokuar prej kohësh bisedimet e pranimit me Maqedoninë e Veriut dhe kjo ka prekur edhe ju. Ç’pritet më tej?
Mënyra se si Bullgaria e trajtoi atë ishte një turp. Sofja ka ndarë më shumë se sa ka bashkuar. Shpresoj që kjo të ndryshojë tani.
A mendoni se keni mbështetje të mjaftueshme nga qeveria federale?
Kam pasur përvoja të mira me Angela Merkelin. Ajo e dinte shumë mirë potencialin, por edhe rreziqet në Ballkan. Ajo kishte një vizion dhe jam shumë i lumtur që Olaf Scholz po e çon më tej këtë vizion.
Për personin
Edi Rama është kryeministër i Shqipërisë që nga viti 2013. Ish-basketbollisti i kombëtares ka emigruar në vitin 1994 dhe ka jetuar si piktor në Paris. Në vitin 1998 ai u kthye për funeralin e babait të tij. Kreu i atëhershëm socialist i qeverisë, Fatos Nano, përfshiu Ramën dhe e bëri Ministër të Kulturës dhe Sportit në kabinetin e tij.
Si kryebashkiak i kryeqytetit të Shqipërisë, Tiranës nga viti 2000 deri në vitin 2011, Edi Rama bëri emër me ide të pazakonta rinovimi. Si rezultat, ai u ngjit shpejt në krye të PS, Partisë Socialiste të Shqipërisë. Rama gëzon një popullaritet të madh në vend, gjë që i siguroi rizgjedhjen në 2017 dhe 2021.
E keni fjalën për të ashtuquajturin “Procesi i Berlinit” për bashkëpunim më të mirë rajonal mes vendeve të Ballkanit Perëndimor?
Po, Merkel ishte shumë e përkushtuar për këtë. Ne duam të rrisim tregtinë dhe të përmirësojmë marrëdhëniet me njëri-tjetrin. Shkoi mirë për një kohë, por më pas u lëkund. Gjithashtu sepse BE-ja nuk ka bërë gjithçka që mund të kishte bërë.
Për këtë arsye po bashkëpunoni më ngushtë me Serbinë? Beogradi kohët e fundit është kthyer sërish drejt Rusisë. A ju shqetëson kjo?
Historia bën diferencën. Kemi vuajtur shumë nga Bashkimi Sovjetik dhe Kina. Kjo është arsyeja pse ne jemi pro-amerikanë. Serbia ka një histori tjetër, por Beogradi nuk e mbështet në asnjë mënyrë luftën e Putinit. Por presidenti serb Aleksandar Vuçiç ka një problem: ekonomia e Serbisë është shumë e varur nga gazi dhe nafta ruse.
A shkoni mirë me të?
Ne kemi një marrëdhënie të mirë personale, edhe nëse herë pas here nuk pajtohemi. Për shembull, ai thotë “e ashtuquajtura Kosovë”. Dhe them “shteti i pavarur i Kosovës”. Ne tani i zgjidhim mosmarrëveshjet tona në një mënyrë të civilizuar.
Miliona shqiptarë jetojnë në disa shtete, përfshirë Kosovën. Fakti që Serbia ende nuk e njeh Kosovën a ndikon në integrimin e Shqipërisë në BE?
Ne jemi një komb, i njëjti gjak – dhe flasim të njëjtën gjuhë. Por ne jetojmë në dy shtete. Pajtimi mes kosovarëve dhe serbëve do të marrë kohë. Por kush do ta kishte menduar se gjermanët dhe francezët do të ishin sërish partnerë të ngushtë kaq pak vite pas Luftës së Dytë Botërore. Vizioni dhe lidershipi politik nevojiten për të çuar përpara këtë proces. Por ai do të vijë, jam i sigurt. Nuk ka kthim prapa.
Kosovarët ende kanë nevojë për vizë për të hyrë në BE. Çfarë lidhje ka kjo me integrimin më të mirë të Ballkanit Perëndimor?
Ky është turp për BE-në! Kosovarët janë të vetmit në kontinentin tonë që nuk lejohen të udhëtojnë. Ata kanë jetuar më parë në Jugosllavi dhe Serbi dhe kanë qenë të lirë të udhëtojnë. Dhe tani? A janë të pavarur dhe të lirë nga diktatura, por çlirimtarët i mbajnë në një lloj burgu.
Së fundmi ka pasur protesta në Tiranë. A nuk jeni të shqetësuar se më shumë njerëz do të dalin në rrugë nëse inflacioni vazhdon të rritet – dhe ushqimi bëhet më i shtrenjtë?
Shikoni. Demonstratat në Shqipëri nuk ishin të mundura për një kohë të gjatë. Ato janë absolutisht të nevojshme për një demokraci. Nëse edhe Gjermania nuk mund ta mbrojë popullsinë e saj nga inflacioni, si duhet ta bëjë Shqipëria? Por ne kemi inflacionin më të ulët në rajon, ndonëse në kurriz të një recesioni.
Pavarësisht progresit ekonomik, Shqipëria vazhdon të humbasë popullsi. Kjo duhet të jetë historikisht alarmante për ju.
Po. Fatkeqësisht, historia është eksporti ynë kryesor dhe kjo nuk është gjë e mirë. Më lejoni të përgjigjem kështu: Ballkani nuk ka qenë kurrë një vend i mërzitshëm. Por ne, Ballkani, duam të bëhemi më të mërzitshëm dhe më normalë. Po aq i mërzitshëm sa Bashkimi Evropian (qesh). Një vend i mërzitshëm është kur gjithçka funksionon në mënyrë perfekte, si në Gjermani. Si shaka, dikush më tha një herë se mund të bëhesha kryebashkiak i Frankfurtit. Jo, më mirë jo, iu përgjigja: Sigurisht që ka gjëra që mund të përmirësohen këtu, por Frankfurti është një qytet i qëndrueshëm dhe i pasur. Një vend i përsosur – çfarë duhet të sundojë atje?
Po kryebashkiaku qeverisës i Berlinit?
Unë jam i lidhur me shumë në skenën e artit të Berlinit. Shumë nga miqtë e mi atje janë pak të zhgënjyer, thonë se qyteti është bërë pak provincial. Nuk mund të gjykoj. Ndoshta ajo u mërzit (qesh).
Çfarë do të dëshironit të bënit pas karrierës suaj politike?
Ndoshta dizenjoj rrobat e mia si stilist.
Në Shqipëri apo jashtë saj?
Jo, në Shqipëri. Shqipëria duhet të bëhet më e mërzitshme. Por jo aq e mërzitshme sa do ta lija. (Intervistë: Thomas Kaspar, Martin Benninghoff)
Burimi i lajmit: Frankfurter Rundschau. Përshtatur nga Tirana Today
