Daniel Gros, “Project Syndicate’/Ngritja e “demokracisë jo liberale” në Evropë, është një nga prirjet më negative të kohës sonë. Këto regjime, ndërtohen zakonisht rreth një udhëheqësi, që e përqendron fuqinë e tij duke i tejkaluar – dhe në disa raste duke i eliminuar – kontrollet dhe balancat institucionale. Vladimir Putin i Rusisë, Rexhep Taip Erdogan i Turqisë dhe Viktor Orban i Hungarisë, përfaqësojnë tre nga shfaqjet më të dukshme të kësaj dukurie.
Por ajo që vlen të përmendet – dhe që është e rrezikshme – është se si këto regjime kanë qenë në gjendje të ruajnë mbështetjen popullore. Kontrolli mbi mediat tradicionale, si televizioni, radioja dhe gazetat, është sigurisht një nga arsyet pse këto regjime gëzojnë vazhdimisht mbështetjen e shumicës së elektoratit.
Por, manipulimi, madje edhe kontrolli i plotë i mediave, nuk mund të shpjegojë popullaritetin e qëndrueshëm, të mbështetur edhe nga sondazhet e opinionit, të udhëheqësve jo liberalë. Arsyeja kryesore e suksesit politik të këtyre udhëheqësve, është se këto regjime, pavarësisht pozicionimit të tyre antiperëndimor, kanë përdorur të ashtuquajturin Konsensusin e Uashingtonit, i cili rekomandon politika të kujdesshme makroekonomike dhe tregje të hapura.
Rusia nën Putinin është “fëmija model” për këtë lloj qasjeje, me qeverinë që zakonisht përdor tepricat buxhetore, dhe akumulon rezerva të mëdha valutore. Hungaria ka ndjekur gjithashtu një politikë të kujdesshme fiskale nën Orbanin; dhe Erdogani ka bërë të njëjtën gjë në Turqi qëkur ka ardhur në pushtet. Borxhi publik në të tria vendet është pra tashmë ose i ulët, ose në rënie (si në Hungari).
Në dy prej këtyre tri rasteve, paraardhësit liberalë të regjimit e patën humbur besueshmërinë, pasi e kishin çuar vendin në një krizë financiare. Ndërkohë udhëheqësit jo liberale, e kanë pranuar bazën e Konsensusit të Uashingtonit – sipas të cilit politikat e kujdesshme makroekonomike, ofrojnë një performancë më të mirë ekonomike në një periudhë afatgjatë – dhe zakonisht ia kanë deleguar menaxhimin makroekonomik ekspertëve jopolitikë.
Ata i kanë rezistuar tundimit për të përdorur stimujt fiskalë apo monetarë afatshkurtër me synim rritjen e popullaritetit të tyre, duke u mbështetur ndërkohë tek politika e identitetit për të ruajtur dominimin në elektorat. Rezultati më afatgjatë, ka qenë performanca relativisht e fortë ekonomike dhe votuesit relativisht të kënaqur.
Kjo qasje qëndron në një kontrast të thellë me atë të udhëheqësit të parafundit të Venezuelës, Hugo Çavez, i cili ruajti mbështetjen popullore për 14 vjet me radhë, duke shpenzoi në programe të shumta sociale të ardhurat e mëdha, si pasojë e çmimeve të lartë të naftës në tregjet ndërkombëtare, që vazhduan kështu për një kohë të gjatë.
Tani, me rënien e çmimeve të naftës, afërsisht përgjysmë që prej vitit 2014 – dhe me asnjë ulje taksash për të mbështetur importet – pasuesi i Çavezit, Nikolas Maduro, po ballafaqohet me një krizë ekonomike katastrofike, dhe me trazira popullore në përshkallëzim e sipër.
Kështu, politikat e kujdesshme përbëjnë një strategji efektive afatgjatë për ruajtjen e regjimit. Udhëheqësit e fortë jo liberalë të Evropës, e dinë se nëse tejkalimi i shpenzimeve çon në një krizë financiare, dhe tek nevoja për të kërkuar ndihmë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, ditët e tyre në pushtet janë të numëruara.
Politikat e kujdesshme makroekonomike mbështesin rritjen, por ato mund të funksionojnë vetëm në rast se ekonomia mbetet relativisht e lirë. Deri më tani, as Putin dhe as Erdogan nuk e kanë njehsuar retorikën e tyre nacionaliste me politikat proteksioniste. Përkundrazi, Rusia e Putinit iu bashkua Organizatës Botërore të Tregtisë; dhe Erdogani nuk e ka vënë asnjëherë në dyshim bashkimin doganor të Turqisë me Bashkimin Evropian, edhe pse marrëdhëniet dypalëshe me Brukselin kanë shkuar nga e keq në shumë më keq.
Sfida afatgjatë për këta udhëheqës, është që regjimet e tyre politike jo liberale të mbeten ekonomikisht liberale. Me kalimin e kohës, tundimi për t’ia dorëzuar kontrollin e një pjesë në rritje të ekonomisë miqve dhe familjes bëhet më i fortë, dhe korrupsioni tenton të shtohet, pasi loja kryesore bëhet zhvillimi i lidhjeve politike dhe favorizimi klientelist dhe nepotik. Kur kjo ndodh, rritja ekonomike është e detyruar të bjerë.
Ky kërcënim afatgjatë, është më i dukshëm në Rusi. Putini erdhi në pushtet në kohën kur çmimet e naftës filluan të rriteshin, në krahasim me një nivel të ulët historik. Ndaj nuk qe e çuditshme pse Rusia mundi të rritet fuqishëm gjatë super-ciklit ekonomik që pasoi, i cili përfundoi vetëm kohët e fundit. Menaxhimi makroekonomik gjatë bumit të çmimeve të naftës, ka qenë mjaft i kujdesshëm sa për ta lejuar regjimin të përballonte rënien e fundit të çmimeve të naftës.
Por tani, gati 3 vjet pas përfundimit të super-ciklit, pikëpamja për Rusinë është e zymtë. Standardet e jetesës kanë mbetur në vend; dhe norma e rritjes potenciale të ekonomisë vlerësohet të jetë vetëm 1.5 për qind – një nivel që nënkupton se Rusia do të mbetet vazhdimisht më e varfër sesa pjesa tjetër e Evropës.
Turqia mund të ketë mbërritur një pikë kthese të ngjashme. Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) e Erdoganit, trashëgoi një ekonomi që po rimëkëmbej nga një krizë e thellë financiare, dhe pati një potencial të konsiderueshëm rritjeje, për shkak të urbanizimit të vazhdueshëm dhe përfitimeve në nivelin arsimor të popullsisë.
Deri vonë, qeveria e AKP-së e kufizoi ndërhyrjen e saj në anën e brendshme të ekonomisë, siç janë prokurimet publike dhe shpenzimet për infrastrukturën.
Por, pas puçit të dështuar të një pjesë të ushtrisë vitin e kaluar, regjimi e ka fuqizuar veten duke nën kontroll bizneset në pronësi të të akuzuarve për simpatizim të së ashtuquajturës lëvizje Gyleniste, të cilën Erdogani e akuzon si ideatore të tentativës së grushtit të shtetit.
Udhëheqësit e sotëm evropiane të dorës së hekurt, e kanë ruajtur mbështetjen popullore përmes ruajtjes së lirisë relative ekonomike, mbi të cilën varet zhvillimi afatgjatë. Por, teksa këto regjime po bëhen gjithnjë e më autoritare, aftësia e tyre për t’i mbajtur votuesit të lumtur, po bëhet gjithnjë e më e dyshimtë.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
Shënim: Daniel Gros, është drejtor i Qendrës për Studimet e Politikave Evropiane, me qendër në Bruksel. Ai ka punuar për Fondin Monetar Ndërkombëtar, dhe ka shërbyer si këshilltar ekonomik në Komisionin Evropian, Parlamentin Evropian, për kryeministrin dhe ministrin francez të Financave.
