Nëntëmbëdhjetë vjet më parë, 48 vjeçrja, Fahrije Hoti, iku nga shtëpia e saj nga fshati Krusha e Madhe, nëpërmjet maleve për në Shqipërinë fqinjë. Forcat ushtarake të ish presidentit serb Slobodan Millosheviç kishin zbritur në këtë fshat rural në Kosovën jugperëndimore dhe i ndanë burrat nga familjet e tyre.
Disa muaj më vonë, në qershor të vitit 1999, pas 78 ditëve të sulmeve ajrore të NATO-s çuan ushtrinë e Millosheviçit jashtë Kosovës, Hoti u kthye me vajzën e saj 3-vjeçare dhe djalin 3-muajsh, ku e gjeti të gjithë fshatin e saj nën rrënoja.
“Për 19 vjet, unë ende nuk e di se çfarë ka ndodhur me burrin tim”, thotë Hoti, raporton opb.org.
Burri i Hoti mbetet në listën e personave të zhdukur nga Lufta e Kosovës 1998-99 që lanë më shumë se 10,000 njerëz të vdekur. Në të vërtetë, asnjë prej burrave nga fshati nuk u kthye. Mbi 140 gra humbën burrat apo djemtë e tyre. Më vonë Krusha e Madhe u zbulua si skena e një prej masakrave më të rënda të luftës. Dhe tani njihet si fshati i të vejave të luftës.
“Për mua ishte tronditëse dhe një ndjenjë e tmerrshme për ta parë Krushën nga ku e lashë dhe si e gjata pas kthimit tim “, thotë Hoti. Hoti dhe gratë e tjera duhej të gjenin një mënyrë për të mbijetuar duke marrë rolin e drejtuesit për familjen.
Hoti vjen nga një familje fermerësh, të cilët merreshin me kultivimin e specit, kështu që ajo u kthye të bënte atë që dinte. Ajo filloi të rritet speca dhe të përgatisë ajvar. Për vitet e ardhshme, Hoti shiti kavanoza të ajvarit shtëpiak në kryeqytetin e sapo çliruar të Kosovës, Prishtinë, në qëndrime të improvizuara në tregjet e hapura.
Disa vjet më vonë, në vitin 2005, Hoti doli me idenë se nëse gratë bashkoheshin për të bërë ajvar dhe prodhime të tjera kosovare të tilla si torshi (perime turshi) në prodhim masiv, ata mund të ndihmonin njëri-tjetrin për të rindërtuar jetën e tyre.
Sot ajo drejton një kooperativë me piper, Kooperativa Krusha, e cila punëson rreth 50 gra, shumë prej të cilëve janë vejusha të luftës. Duke pasur parasysh të gjitha ajo që ka arritur, ajo është më optimiste për të ardhmen e Kosovës sesa shumë njerëz në këtë komb të ri, i cili festoi 10 vjet pavarësie nga Serbia më 17 shkurt të këtij viti.
Përpjekjet e saj kanë frymëzuar të tjerët. “Mendoj se kur kthehem prapa dhe sa herë që më pyetën se çfarë më jep shpresë për të ardhmen e Kosovës unë gjithmonë sjell Fahrija, është pikërisht për shkak të grave si ajo që Krusha nuk është e njohur vetëm për të kaluarën e saj tragjike. Është për shkak të saj se Krusha është bërë simbol i ringjalljes “, thotë Vlora Çitaku, ambasadore e Kosovës në SHBA.
Kjo ringjallje varet nga grumbujt e spezave që përpunohen në kooperativën e Hotit.
Gjatë 10 viteve të fundit, Hoti e ka parë bashkëpunimin e saj të rritet në një ndërmarrje të nxehtë, me ndihmën e donacioneve nga organizata ndërkombëtare si USAID dhe Banka Botërore.
Gratë përgatisin deri në 8,000 shishe ajvar për vetëm një porosi në Gjermani ose Zvicër, ku jetojnë shumica e diasporës shqiptare. Ata mbushin rreth 700 kavanoza çdo ditë në fabrikën e piperit.
Por Hoti kishte për të kapërcyer shumë pengesa, veçanërisht pritjet e shoqërisë së saj që gratë e veja duhet të qëndrojnë në shtëpi. “Është mentaliteti këtu, por gratë e Krusha thyen tabu”, thotë ajo. Hoti dhe krijuesit e tjerë të ajvarëve kanë gjetur mënyrat e tyre për t’u marrë me tragjedinë.
Ambasadorja Çitaku është dakord: “Hoti arriti të kapërcejë të gjitha problemet dhe ndoshta edhe kundër të gjitha mosmarrëveshjeve, ajo arriti jo vetëm të punësojë veten dhe të gjejë mënyra për të përmirësuar jetën e saj në fshatin ku ka jetuar, por ndihmon gratë e tjera të organizohen”.
Gratë gjithashtu marrin këshillim cilësor të shëndetit mendor, i cili kontribuon në procesin e shërimit, thotë Hoti.
Besire Duraku, 45 vjeç, humbi burrin e saj gjatë luftës dhe ka dy fëmijë për të mbajtur. “Puna këtu na ka ndihmuar shumë me paratë dhe në procesin e shërimit”, thotë Duraku, e cila ka punuar në kooperativë që nga viti 2005. “Nëse do të qëndroja në shtëpi, mendoj se gjërat do të kishin qenë të ndryshme . Kalojmë shumë kohë së bashku. Shumica prej nesh ndajnë të njëjtat probleme. ”
Një grua beson mbi rreshtat e kavanozëve dhe lëkundet etiketat për t’i vënë secilës prej tyrePor ajo vazhdon etiketimin me një buzëqeshje.
Kthehu në zyrën e Hotit, grumbuj fotografish të vjetra të burrit të saj dhe atyre të grave të Krushës janë të shpërndara në tryezën. Megjithëse nuk mund ta harrojë të kaluarën, Hoti është e vendosur të vazhdojë me misionin e saj.
“Të gjithë ata do të ishin mbyllur brenda shtëpive të tyre me familjet e tyre pa e ditur për botën e jashtme, pa u informuar për atë që po ndodh”, thotë Hoti. “Pa këtë iniciativë për gratë e Krushës, pasojat e luftës do të kishin qenë një luftë e dytë për ta”.
Valerie Plesch është një gazetar dhe shkrimtar i pavarur me seli në Prishtinë, Kosovë, duke u fokusuar në çështjet e pasluftës në Ballkan dhe Afganistan.
Verónica Zaragovia është një gazetar e pavarur me seli në Berlin dhe një bashkëpunëtore e Fondacionit Robert Bosch. Ajo shpesh raporton mbi kryqëzimin e ushqimit, imigracionit dhe politikës. TIRANA TODAY
