Nga Marko Kmezić,“europeanwesternbalcans”/Problemet serioze në aspektin e demokracisë dhe lirisë së mediave, mund të vërehen në të gjithë rajonin gjatë dekadës së fundit. Megjithatë, BE-ja ka mbetur tejet e heshtur ndaj këtyre zhvillimeve, madje edhe kur përballet me dëshmi konkrete, si në rastin e skandalit të përgjimeve në Maqedoni, apo incidentit të Savamalës në Serbi.
Kjo krijon përshtypjen se Brukseli është i gatshëm të ofrojë mbështetje të jashtme ndaj regjimeve, që kanë mangësi të konsiderueshme në drejtim të qeverisjes demokratike, për hir të premtimit (të rremë) të stabilitetit. Ky shkëmbim i stabilitetit, qëndrueshmërisë së jashtme në kurriz të çështjeve të demokracisë, mund të quhet “stabilitokraci”.Në një kontekst rajonal, kjo praktikë ka çuar në krijimin e një lloji të ri sistemesh politike jo liberale, që zyrtarisht janë të angazhuara për integrimin e vendit në BE, dhe e kanë të brendësuar diskursin e reformave, por në praktikë vazhdojnë të qeverisin përmes rregullave informale dhe klientelizmit, dhe në të njëjtën kohë vazhdojnë të ofrojnë stabilitet përkundrejt BE-së, qoftë në paqtimin e çështjeve rajonale, sikurse janë marrëdhëniet dypalëshe, apo edhe në lidhje me sfidat e jashtme, sikurse janë flukset e refugjatëve.
Gjithësesi, këto oferta janë mashtruese, pasi mungesa e demokracisë në rajon, është burimi kryesor i paqëndrueshmërisë. Stabilitokracitë gjysmë-autoritare, janë të gatshme të shkaktojnë por edhe menaxhojnë paqëndrueshmërinë me fqinjët e tyre, ose përkundrejt të tjerëve – opozitës apo pakicave – për hir të sigurimit të një rendi të vazhdueshëm.
Paradoksalisht, nëse gjërat vazhdojnë kështu siç janë, Ballkani Perëndimor do të përfundojë jo vetëm me më pak demokraci liberale, por edhe më pak stabilitet, dhe kjo është arsyeja pse prirja e promovimit të stabilitokracitë duhet të përmbyset. Pas viteve të rënies demokratike, qeveria e re maqedonase që mori detyrën në majin e këtij viti, shënoi jo vetëm transferimin e parë demokratik të pushtetit në rajon në 4 vitet e fundit, por edhe një ndërprerje të dukshme me suksesin e sundimit autokratik në Ballkanin Perëndimor.
Rezultatet e zgjedhjeve lokale të mbajtura në tetor 2017, e certifikuan ndryshimin e qeverisë, dhe i dhënë jo vetëm mbështetjen e nevojshme, por qartësuan gjithashtu se pas një dekade të sundimit autoritar, klientelizmit dhe nacionalizmit, shumica e qytetarëve mbështesin një kurs politik të ndryshëm.
Është e rëndësishme që Bashkimi Evropian, të mësojë leksionet nga përvoja maqedonase. Së pari, në kundërpërgjigje ndaj kapjes së shtetit në disa vende të Ballkanit, modeli maqedonas, që nënkupton një veprim të bashkërenduar të një koalicioni të gjerë opozitar që do të rrëzojë regjimin autoritar me anë të zgjedhjeve, të monitoruara nga shoqëria civile, dhe me një lëvizje sociale në shkallë të gjerë, dhe me BE-në dhe SHBA-në si ndërmjetësues, po bëhet gjithnjë e më shumë rruga e vetme drejt ripërtëritjes së sundimit demokratik në rajon.
Së dyti, dështimi më i madh i revolucioneve zgjedhore në vitet 2000, ishte dështimi për të ndërtuar dhe respektuar institucionet dhe rregullat. Nga Milorad Dodik në Republikën Srpska në vitin 2006, deri tek Vuçiç në 2012-ën, shumë shpesh shpresa e aktorëve perëndimorë u mbështet tek gjetja e partnerit tjetër të besueshëm reformist. Rezultati ka mbështetur gjeneratën aktuale të liderëve të dorës së forte në rajon, të cilët flasin për reformat vetëm kur u leverdis atyre, por duke ndërtuar një sistem të personalizuar të kontrollit të pushtetit.
Çelësi për ndryshimet e qëndrueshme, qëndron tek forcimi i institucioneve mbi njerëzit, dhe ndërtimi i institucioneve profesionale dhe transparente, të afta për të thyer fuqinë e rrjeteve të patronazhit, të cilat janë rripat kryesore të transmisionit, ndërmjet politikës dhe qytetarëve në të gjithë rajonin.
Së treti, një ndryshim i qëndrueshëm kërkon gjithashtu një lloj të ri të politikës së partisë. Deri më sot, shumica e partive në rajon, janë thellësisht të pabesueshme, dhe garojnë në zgjedhje për të gjetur një punë, dhe jo për të përmbushur ndonjë angazhim politik. Grupimet politike në Parlamentit Evropian, duhet të përdorin ndikimin e tyre për t’iu kujtuar homologëve të tyre ballkanikë, angazhimin e tyre për të respektuar vlerat evropiane, duke përfshirë demokracinë dhe sundimin e ligjit.
Së fundmi, pas ndryshimit të pushtetit, interesi i BE-së për rezultatin jetik të reformave nga ekspertët e OJQ-ve, dhe ndihma për shoqërinë civile zbehet. Është me rëndësi që nxitësit ndërkombëtarë të demokracisë, të ruajnë mbështetjen e tyre për përfshirjen e shoqërisë civile dhe lëvizjeve sociale, në një përpjekje për të krijuar presion mbi qeveritë e reja, për të qeverisur më mirë dhe në një mënyrë më transparente. Përveç kësaj, duhet të bëhen përpjekje për të mbështetur nismat konstruktive edhe në nivel lokal.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
