Rreth njëqind kilometra ndajnë ishullin grek Lesbos dhe metropolin turk Izmir. Qyteti është i vendosur në një gji të gjerë që shtrihet në detin e hapur të Egjeut verilindor. Vetëm disa kilometra larg bregdetit turk, një vijë e padukshme kalon në mes të detit: kufiri i jashtëm evropian. Atje përfundon Turqia dhe fillon Greqia.
Por nuk ka qenë gjithmonë kështu. Kufijtë e sotëm bazohen në Traktatin e Lozanës të vitit 1923. Izmiri, i cili në greqisht quhet Smyrni, ka qenë qendër e kulturës greke për shekuj me radhë. Po kështu, gjatë Perandorive Bizantine dhe pasuese otomane, shumë turq jetuan në ato që tani janë ishujt dhe kontinenti grek. Rënia e Perandorisë Osmane në fund të Luftës së Parë Botërore i dha fund bashkëjetesës multietnike. Në Izmirin e sotëm, dhjetëra mijëra grekë u vranë nga ushtria turke dhe qyteti u shndërrua në gërmadha.
Traktati i Lozanës kërkonte një shkëmbim popullsie: rreth gjysmë milioni turq që kishin jetuar më parë në Greqi duhej të kalonin në shtetin turk të sapothemeluar. Ndërsa mbi një milion grekë duhej të linin atdheun e tyre në territorin turk dhe të shkonin në Greqi. Një traumë që tani në Greqi përmendet si “katastrofa e Azisë së Vogël” – dhe njëqind vjet më vonë shkakton vazhdimisht polemika.
Presidenti aktual i Turqisë, Recep Tayyip Erdogan, në veçanti e di se si të ndezë zemërimin në anën evropiane. Nga kryeqyteti turk, Ankaraja, vijnë vazhdimisht deklarata që hedhin dyshime mbi Traktatin e Lozanës, e bashkë me të edhe kufijtë e jashtëm të BE-së. Fantazitë e Erdoganit për një perandori turke nuk ndalen në pretendimet për disa nga ishujt më të mëdhenj grekë, duke përfshirë Samos, Rodos dhe Lesbos.
Izmiri kundër Erdoganit
Në Izmir, presidenti ka pak mbështetje. Metropoli me 4 milionë banorë është tradicionalisht një qytet i opozitës. Mustafa Tunc Soyer është kryebashkiak i Cumhuriyet Halk Partisi (Partia Republikane Popullore, CHP). Ajo u themelua në vitin 1923 nga themeluesi i shtetit Mustafa Kemal Ataturk. Programi i partisë bazohet në një filozofi social-demokratike, laiciste të njohur si Kemalizëm.
Por presidenti në pushtet Erdogan, me stilin e tij fetar autokratik, nuk shqetësohet shumë për këtë: “Kushdo që është kundër Erdoganit, e fyen menjëherë si ‘Gavur’ (kaurr)”, shpjegon një e re në Izmir. “Gavur” do të thotë jo bestimtar. Ky është vetëm një nga shembujt e shumtë se si Erdogan po përpiqet të shfrytëzojë fenë islame për qëllime politike. E reja nuk dëshiron të publikohet emri i saj. Kushdo që flet keq për kreun e shtetit në Turqi mund të përfundojë në burg. Prej vitesh gjyqësori po merret me procedura të panumërta për “fyerje të presidentit”.
Frika dhe kriza ekonomie
E reja turke mendon se fjalët e ashpra të Erdoganit kundër Greqisë fqinje nuk janë në vend: “Ne kemi probleme krejtësisht të ndryshme. Për shembull, gjithçka është shumë e shtrenjtë këtu, ne nuk mund ta përballojmë më qiranë,” tha ajo për DW. “Edhe çmimet për frutat dhe perimet janë rritur. Nëse qeveria fillon një luftë me Greqinë tani, gjërat mund të përkeqësohen.”
Në fakt, inflacioni në Turqi në fund të qershorit 2022 është 73,5 për qind. E zgjedhjet parlamentare do të mbahen në vitin 2023. Duke pasur parasysh situatën ekonomike, vëzhguesit politikë e shohin konfliktin e ri të Ankarasë me Athinën jo më pak si një taktikë të Erdoganit për të zhvendosur vëmendjen nga problemet e brendshme politike.
Turizmi si urë
Pronari i anijeve Osman Hakan Ersen, të cilin e takojmë në portin e Izmirit, duket krenar por edhe pak nervoz. Është ora nëntë e gjysmë e mëngjesit. Pas një ore do të lundrojë Ihsan Alyanak, me një anije të shpejtë që lidhë qytetin e tretë më të madh të Turqisë me ishullin e tretë më të madh të Greqisë, Lesbos – për herë të parë që nga fundi i Perandorisë Osmane. Projekti është mbështetur edhe nga kryebashkiaku i Izmirit Soyer, siç thekson Ersen.
Marrëdhëniet e mira fqinjësore në vend të grindjeve politike, që nuk mbushin arkat e zbrazëta të biznesmenëve turq, kjo është gjëra që do të dëshironte Reeder Ersen: “Ne turqit i duam ishujt grekë. Plazhet atje nuk janë aq të mbushura me njerëz si këtu në Turqi. Ushqimi dhe muzika janë të njëjta. Të dyja palët do të përfitonin ekonomikisht”. Edhe pse tashmë ka një lidhje me traget nga qyteti kryesor i Lesbos, Mytilene, në qytetin bregdetar turk të Ayvalik, një varkë direkt në Izmir ka munguar deri tani.
“Grekët janë të mirëseardhur”
Pavarësisht situatës aktuale ekonomike, Hakan Ersen shpreson se do të ketë mjaft pasagjerë në traget. Një marrëveshje e mirë vështirësohet nga situata politike mes dy vendeve: “Grekët janë në mëdyshje për momentin,” thotë pronari i anijes për DW, “por nuk duhet të jenë, sepse ne ndajmë detin dhe jemi fqinjë. Ata janë shumë të mirëpritur.” Bileta kthyerse e tragetit të tij kushton 80 euro – shumë para duke pasur parasysh situatën ekonomike në Turqi.
Përveç kësaj, shtetasit turq kanë nevojë për vizë Shengen për të udhëtuar në Greqi. Kjo kushton gjithashtu 80 euro, e kërkohet edhe shumë durim: “Për një vizë, ne turqit duhet të deklarojmë të gjitha pasuritë tona. Duhet të themi se ku punojmë, të tregojmë deklaratat bankare të tre muajve të fundit.” Para pandemisë Corona, kishte viza ditore 30 euro, të cilat mund t’i bleje direkt në kufi. Për grekët, nga ana tjetër, hyrja në Turqi është e mundur me një kartë identiteti të thjeshtë.
Ekonomia para politikës
Hakan Ersen është i sigurt: Brukseli duhet urgjentisht të lehtësojë rregullat e vizave për turistët turq. Edhe në Lesbos do të kishte një interes për të lehtësuar hyrjen e qytetarëve të vendit fqinj. Njerëzit dikur ishin krenarë që ishulli ishte më pak turistik se Rodosi ose Kos. Por tani, pas vitesh trazirash nga kriza financiare në dramën e vazhdueshme të refugjatëve dhe problemet në vend të shkaktuara nga COVID-19, njerëzit po përpiqen të rimëkëmben ekonomikisht.
“Trageti nga Izmiri është një gjë e mirë. Të gjithë këtu ankohen se nuk ka turistë”, shpjegon kamarieri 22-vjeçar Nikos. Shumë nga Lesbosi marrin tragetin për në Ayvalik dhe shkojnë në pazar. Tensionet aktuale mes qeverive në Ankara dhe Athinë janë kryesisht në media: “Turqit vijnë çdo ditë në Lesbos. Kjo bisedë konflikti nuk ka të bëjë fare me jetën tonë. Ne kemi marrëdhënie të mira.”
Kostas Moutzouris, guvernatori i Ishujve të Egjeut të Veriut, sheh gjithashtu përfitimet e lidhjeve më të mira të transportit me Turqinë. Këtu në Lesbos, ku vendi fqinj është afër, toni politik është gjithashtu më i butë se në Athinë: “Njerëzit duhet të angazhohen për dialog. Problemet mund të zgjidhen vetëm me dialog,” thotë ai për DW.
Moutzouris i konsideron kërcënimet nga Turqia si fraza boshe, me të cilat presidenti turk dëshiron të përcaktojë kursin për zgjedhjet e ardhshme parlamentare vitin e ardhshëm: “Shpresojmë që situata ekonomike në Turqi të përmirësohet – sepse kjo është edhe në interesin e njerëzve këtu në Lesbos. Izmiri është prej këtu më pak se tre orë”. Në të njëjtën kohë, Moutzouris e bën të qartë: “Ne grekët kemi interesat tona kombëtare. Dhe për sa u përket këtyre, ne nuk do të bëjmë asnjë lëshim”. /DW
