Një artikull i publikuar në meidat italiane, ka risjellë në kujtesë jetën e komunitetit shqiptar arbëresh atje. Me të vërtet është një shkrim i cili flet për shqiptarët e Italisë të cilët jetojnë në Greci. Kjo është një nga zonat ku kultura, tradita dhe zakonet e shqiptarëve kanë mbijetuar gjatë në kohë.
Pjesë nga artikulli për arbëreshët, shqiptarët e Italisë që jetojnë në Greci
Le të kthehemi pas në kohë dhe të kujtojmë se komuniteti shqiptar i arbëreshëve në Itali, jeton në një vend të jashtëzakonshëm, në jugun mahnitës.
Po po, mund të themi që duke fillua që nga Irpinia, një vend i madh toka duket sikur ndryshon. Me pak fjalë, shumëllojshmëri është e madhe në zonat përreth saj. Por interesat është fakti se në këto zona ka një larmi të vërtetë kulturore dhe gjuhësore.
Por, një vend unik për të gjithë është dhe Campanian. Është një tipologji e jashtëzakonshme territoriale e këtyre zonave. Ne flasim për Grecin dhe jemi tashmë në luginën gjeografike gjeologjike Apuliane të lumit Cervaro. Ariano Irpino është afër gjithashtu dhe zona e Miscano. Këto janë territore historikisht të rëndësishme.
Këtu është dhe Trajan (në Buonalbergo, Benevento, një nga urat më të ruajtura romake) ku ajo shërbente për tu ngjitur kafshët në Pescasseroli-Candela.
Cila është veçoria e banorëve në Greci?
Kjo është një nga dëshmitë më simptomatike dhe shembullore të asaj që duhet t’u tregojmë njerëzve. Greci ka krenarinë e të përbërë nga dy komunitet, e cila është krejtësisht dygjuhësh, me një origjinë kulturore, të menduarit dhe të jetuarit sipas dy sistemeve. Greci, ka një pasuri gjuhësore interesante të një pakice shqiptare. Pakica sipas kuadrit kombëtar ka një prani të gjallë.
Por, zona e Grecit u popullua në vitet 1900, nga shqiptarët të cilët nuk arritën të iknin kurrë më. Ata janë arbëresh, të ashtuquajturit shqiptarët e Italisë. Ata janë një komunitet etno-gjuhësore i shtrirë në jug edhe në rajone të tjera, duke filluar nga fqinji Puglia Foggia.
Nga Shqipëria, komunitetet e mërguar në Morea dhe në Çamëri (tani Greqi), u vendos në jug në mes të shekullit të pesëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë, pas vdekjes së heroit shqiptar Gjergj Kastriot Skënderbeu. Por, shqiptarët ku erdhën në këto vise, menduan se do të rrinin përkohësisht. Ndërsa tashmë zgjedhja e tyre është ekzistuese.
Veçantitë e bukura të arbëreshëve, janë se këtu me të vërtetë ata kanë ruajtur çdo element që i identifikon. Në mesin e komunitete të ndryshme që u përkasin minoriteteve gjuhësore, Greci është në mesin e atyre që ka ruajtur kujtimet dhe traditat, kështu që mund të flasin për një kulturë të vërtetë dhe të veçantë autonome, një lloj i kombit të vogël shqiptar në mesin e kombit të madh italian.
“Ne ndihemi të pasur për këtë: Ajo është sikur ne kemi dy histori për të treguar, dy kultura, dy shpirtra”, thotë me krenari Carosena Angela Norcia. Dhe një zonjë tjetër u shpreh: “Ji i qartë. Gjuha jonë nuk është dialekt, por gjuhë e vërtetë. ”
Ritualet, zakonet, gastronomia, do të thotë shumë për ata. Kjo histori meriton një argument më të plotë. Nga pikëpamja fetare e të parëve, ata ruajnë rinitet e bizantit, ku shqiptarët i praktikojnë edhe sot. Kjo është për shkak se për shumë shekuj personalitetet kanë kultivuar kujtesën, duke bërë të mundur që të trashëgohej brez pas brezi traditat e të parëve.
Mendoni për emra si Luigi Lauda, një shkrimtar dhe historian me origjinë arbëreshë, që jetoi në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Ose Leonardo De Martino, me përvojë biografike në kapërcyell të shekullit nëntëmbëdhjetë dhe poetit i shekullit të njëzetë, njeriu i letrave, misionar apostolik në Shqipëri, mësuesi i gjuhës shqipe dhe spiritualitetit të krishterë. Të rëndësishme dhe të vlefshme janë shtëpitë shqiptare, Kalive, të lashtë, por ende pjesërisht ekzistues për grecët. Grecët, me pak fjalë kanë një histori të gjallë dhe mjaft interesante. Një Irpinia e pasur, midis historisë dhe traditave.(Tirana Today)
