Kristian Zefi, një i ri shqiptar në Itali, me origjinë nga Shkodra, për të cilin nëse do të ishte gjallë do të ishte krenar dhe Homeri i gjuhës shqipe Gjergj Fishta, autori i monumentit epike të letërsisë shqipe, “Lahuta e Malcis”, për të cilin albanologia, Edith Durham, e ia kushtoi tërë jetën e saj studimeve për Shqipërinë. Ajo vizitoi Shqipërinë veriore , dhe në raportin e “High Albania”, trajton dhe flet për udhëtimet e shumta ku analizon çështje historiko-politike dhe etnografisë, shkruan Albanianews.it.
Kristian, shqiptari i Italisë, është i pasionuar pas ndërtimit të lahutave dhe luajtjes së instrumenteve të muzikës popullore të Veriut të Shqipërisë.
Kam marrë pjesë në një shfaqje të Kristian Zefi duke luajtur “çifteli”, instrument me tela, i muzikës shqiptare, në një ngjarje kulturore të diasporës shqiptare këtu në Itali.
Surpriza për mua dhe të gjithë këtu ka qenë e madhe, kur një djalë i ri vetëm 20-vjeç, biri i emigrantëve shqiptarë, me origjinë nga Shkodra, duke theksuar se ai lindi në Itali, ngjalli admirim dhe kuriozitet teksa ai luante instrumentet e muzikës popullor shqiptare.
Por, në kohët e sotme, në një botë dixhitale, ku interneti është ‘zoti’ i shumicën së fushave të jetës, ndërsa kreativiteti dhe zgjuarsia është e lidhur me aftësi manuale duket se po zhdukem tek brezi i ri të cilët janë shpesh të pavëmendshëm ndaj së kaluarës dhe traditave të paraardhësve, me të cilët kanë të njëjtën gjuha amtare. Ata po e kthejnë në zhargon gjuhën duke e shkaktuar atë, duke humbur origjinalitetin e saj, edhe pse jetojnë në vendin e tyre të origjinës, pa pasur nevojë të udhëtojnë apo të emigrojnë, për të parë një djalë të ri i cili flet gjuhën e tij amtare, shqip, gegnishten dialektin e zonë së tij, Shkodrës, një italishte të përsosur. Në fakt, nuk jeton në Shqipëri, atdheun e tij, por në Asti të Italisë, ky prezantim nuk mund të mos ngjall vlerësimin.
Tingujt e çiftelisë, Kristian i ka mbështjellje magjike në dhomë, duke na bërë të zhytet në botën e etnografisë, zakoneve dhe traditave, mitologjisë, këngëve dhe poezive epike shqiptare.
Nëse për një moment ju mbyllni sytë tuaja, ju janë transportuar malet e larta të Shqipërisë, frymëzuar nga një ajër i pastër në ato zona, ku shkrimtarët u kanë kushtuar vargje të ndryshme. Por jo vetëm shkrimtarët dhe poetët shqiptarë kanë thurur vargje, por edhe historianë e albanologë të njohur si Edith Durham, Robert Elsie etj …
Me një veçori: kjo trashëgimi nuk po përçohet më brez pas brezi, dhe nuk do jetë e lehtë të imagjinohet nga një malësor i moshuar me veshje tradicionale, me “plis” në kokë – një kapelë tradicionale, veshje folklorik të burrave të Veriut të Shqipërisë, por këtë gjë po e bën një djalë i thjeshtë nga Italia.
Kristian, i riu i Shkodrës, një trashëgues i ardhshëm shqiptar?
“Druri, letër zmerile, një nevrikos dhe një daltë, lidhur me një pasion të tillë, unë zhyt veten në punë dhe çifteli, lahutë, Sharkia, për ndërtimin e tyre me duart e mia të zhveshura!”
Kur isha informuar se ai nuk është vetëm një instrumentist dhe pasion interpretues i këtyre instrumenteve tradicionale me tela shqiptare, por ato mjete çifteli të tilla, lahutë dhe sharki të projektimit e tyre dhe ai i ndërton ato vetë me duart e tij, atëherë në këtë pikë, u ktheva me kujtesën në vizitën time të fundit në Kremones, qytetin e Violinit. Kam parë magjitë e Muzeut të Violinit, riprodhimin e punëtorive antike, në artin e lutjeve dhe punëtorinë e mjeshtrit Stradivari. Unë jam i sigurt se në të ardhmen do të dëgjojmë për të dhe përparimin e tij në krijimet e tij në Leuven. Ashtu si në të njëjtën kohë ka ndodhur – gjithmonë në fushën artistike – të ketë dëgjuar për skenë artistike të muzikës botërore, Paganini i ri shqiptar, violinisti i mirënjohur Tedi Papavrami. Kam bërë disa pyetje në lidhje me të Kristian dhe unë me kënaqësi i ndaj përgjigjet e tij me ju.
Intervistë me Kristian Zefi nga Adela Kolea
Gazetari: Hi Kristian, a po na sjell lajme nga Shqipëria!
Faleminderit, mirësevini!
Gazetari: Dy fjalë për t’ju prezantuar lexuesve tanë.
Origjina e familjes sime vjen nga Lezha dhe më pas është transferuar në Shkodër.
Unë jam 20 vjeç, jam lindur dhe rritur këtu në Itali nga prindërit e mi emigrantë. Unë jetoj në Asti.
Si u njohët për herë të parë me çiftelinë, instrumentin muzikor shqiptar?
Herën e parë që pashë një çifteli ishte nga ana e televizorit. Unë kam qenë 12-13 vjeç dhe që nga ajo ditë kam rënë në dashuri me atë mjet tradicional shqiptar.
Prej aty fillova të kërkoj në internet këngët me video dhe imazhe të këtij instrumenti dhe të tjerë (lahuta, sharkia dhe flauta). Për dy vitet e para që prej asaj dite, unë u përqëndrova të luaja flautin dhe të mësoja meloditë tona shqiptare.
Pasi u njohe me meloditë popullore shqiptare, çfarë ndodhi më pas?
3 vjet më parë që bleva çiftin tim të parë. Le të themi një çifteli e thjeshtë, më shumë për të mësuar për ti rënë. Herën e parë që e mora në dorë, përveç të qenit në qiellin e shtatë, kujtoj se isha në të njëjtën kohë i bezdisshëm, sepse nuk isha në gjendje ta trajtoja siç duhet këtë instrument muzikor të veçantë.
Si lindi pasioni juaj i vërtetë për lahutën tradicionale shqiptare?
Pasi mësova mirë ose keq duke luajtur kor, desha të mësoja si të luaja lahutën. Por ata ishin shumë të shtrenjtë. Dhe pastaj mendova ta ndërtoja atë vetë. Kështu që filloi pasionin tim për lahutën tradicionale shqiptare. Kam ndërtuar lahuta time të parë kur isha 16-17 vjeç.
Ka lloje të ndryshme të çiftelive, me shënime të ndryshme, profesionale. Dhe kjo më mori një ditë për të ndërtuar një çifteli profesionale! Kisha blerë dhe mikrofonin për ta lidhur atë në sistemin audio. Ishte me të vërtetë e lodhshme, shkruan Tirana Today.
Ku keni arritur me punën tuaj?
I ndërtova çiftet e mia të para vetë. Tingulli nuk ishte i mirë, sepse ende kisha për të mësuar shumë gjëra rreth violinës, të tilla si trashësi, llojet e drurit, etj.
Por unë e njihja personalisht dhe përmes internetit, ndërtova këto mjete, të cilët më mësuan shumë gjëra dhe më shpjeguan hapa shumë të rëndësishëm në ndërtimin e tyre. Vitin e kaluar kam ndërtuar lahuta e dytë.
Pse e ndërtove një tjetër,e kishe një?
Një vit më parë u shkova në Shqipëri, dhe ia dhurova gjyshes. E pyeta nëse ajo e donte atë mjet. Ajo ishte e habitur dhe e kënaqur.
Është si shumë njerëz të moshuar të moshës së saj, për fat të keq ajo po fillon të humbasë kujtesën … Dhe vitin e kaluar duke folur me të, e pyeta nëse i kujtohej lahuta që unë i kisha dhuruar.
Ngrihuni dhe thoni me shaka, “sigurohuni nëse mund të luani dhe ta ndërroni atë instrument!” Me pak fjalë ajo nuk u kujtonte atë më …
Dhe unë u shtyja nga tundimi për të ndërtuar një tjetër për ta bindur atë dhe për ta sjellë atë në kujtesë. E ndërtova për vetëm 6 ditë me ngut dhe tërbim, sepse na u desh të ktheheshim në Itali! Dhe dita kur lahuta ime ishte përfunduar, ishte dita kur është shenjtëruar Nënë Tereza.
Ia tregova gjyshes dhe ajo ishte e habitur! Dhe kjo ishte ajo qe desha! Kjo ishte arsyeja pse unë ndërtova atë lahuta.
Në familjen tuaj, duke luajtur dhe ndërtuar këto instrumente, a është kjo një traditë? A kanë studiuar më parë të afërmit e tjerë artizanatin e lashtë të violinave?
Paradoksi është se para se unë rashë në dashuri dhe kam mësuar për të luajtur dhe të bëjë këto mjete dhe vetëm më vonë kam mësuar se babai i gjyshit të babait tim (gjyshi im i madh) ishte një muzikant dhe këngëtar i shkëlqyer me lahutë dhe se babai i nënës time luante në shtrat.
A keni menduar ndonjëherë të ndërtoni për pjesën tjetër të krijimtarisë tuaj tradicionale lahuterin shqiptare?
Në të vërtetë, një ditë një djalë shkruan për mua. Një nga ata që ndjek në internet për të mësuar nga videot e mia. Ai donte një çift të ndërtuar prej meje! Ai jeton në Nju Jork. Në një muaj ia kam ndërtuar. E dërgova në Nju Jork dhe kurrë nuk do të kisha besuar se do të ishte kaq i lumtur! Ai ishte 43 vjeç, ai është një koleksionist!
Por, kur ai më tha se ajo që kam ndërtuar për të ishte saktësisht se si ai donte, unë jam gëzuar pa masë. U ndjeva shumë krenar për këtë! Pse nuk e besoja se do ta bëja klientin tim të parë aq të lumtur. Dhe tani, në kohën e lirë, i krijoj këto mjete. Dhe mendoj se mundem, gjithmonë për pasion.
Por Kristian, do t’i futet rrugës së artit?
Jo, unë jam një inxhinier elektrik dhe punoj si një programues enologjik. Arti është vetëm pasioni im.
Dhe shtoj se, unë jam i kënaqur me muzikën tradicionale shqiptare, jam edhe për historinë dhe traditat e Shqipërisë. Shqipëria ka një histori që për fat të keq ka qenë gjithmonë e fshehur dhe e vjedhur. TIRANA TODAY
