Nga: James Dorsey “Lobelog”
Presidenti turk, Rexhep Tajip Erdogan, nuk ka të ngjarë të provokojë zemërimin e bashkësisë ndërkombëtare, me synimin e tij për një program të armëve bërthamore. Megjithatë, kërkesa e tij që Turqia të ketë të drejtë ta bëjë këtë, nxjerr në pah sfidën ndaj rendit ndërkombëtar të bazuar në rregulla, si dhe ndryshimin e realiteteve rajonale.
Vënia në pikëpyetje e rendit ndërkombëtar nga ana e Erdoganit, mund të reflektojë mendimin e pashprehur të liderëve të tjerë rajonalë, mbi një botë në të cilën Shtetet e Bashkuara janë tërhequr nga Traktati i Forcave Bërthamore me Rreze të Mesme me Rusinë.
Uashingtoni u largua në mënyrë të njëanshme nga marrëveshja bërthamore e vitit 2015 mbi programin bërthamor të Iranit. Ndërsa vende si Kina dhe Rusia, janë të gatshëm t’i shesin vendeve të tjera teknologji bërthamore. Shtojini kësaj dështimin e komunitetit ndërkombëtar, për të parandaluar Pakistanin dhe Korenë e Veriut të bëhen fuqi bërthamore, dhe standardet e tij të dyfishta teksa Izraeli zhvilloi një arsenal bërthamor të vetin.
Tërheqja e SHBA-së nga marrëveshjet me Rusinë dhe Iranin, janë vetëm 2 nga shembujt e një shkelje shumë më të gjerë të ligjit, normave dhe procedurave ndërkombëtare. Kjo e nxitur nga përbuzja e presidentit amerikan Donald Trump, për shtyllat kryesore të rendit të pas Luftës së Dyë Botërore të udhëhequr nga SHBA-ja.
Trump është larguar nga Marrëveshja e Parisit për ndryshimin e klimës, nga Partneriteti Trans-Paqësor, teksa ka hedhur dyshime mbi angazhimin e SHBA-së ndaj shumë marrëveshjeve shumëpalëshe, përfshirë Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), Bashkimin Evropian dhe G7, që bën bashkë ekonomitë më të mëdha të Perëndimit.
Rivalet e Amerikës, Kina dhe Rusia, por edhe Irani, Turqia dhe Arabia Saudite, e kanë kundërshtuar njëanshmërinë e SHBA-së, duke bërë thirrje për forcimin e multilateralizmit. Në këtë të fundit, ata mund ta përdorin tregtinë e armëve për të forcuar peshën e tyre gjeopolitike. Por edhe për të zhvilluar luftëra me një mosrespekt absolut mbi pasojat njerëzore, si dhe duke shtypur brutalisht minoritetet e çdo lloji, etnik, fetar apo politik.
Qasja e Trump “Amerika e Para”, ka inkurajuar të tjerët që mbështeten nga Rusia dhe Kina, përfshirë edhe Erdoganin, që të sfidojnë në një mënyrë më agresive rendin ekzistues, dhe dhunuar më me ngulm themelet e tij. Sigurisht, në pamje të parë deklarata e fundit e Erdogan, se është e papranueshme që vendet që kanë aktualisht armë bërthamore, ta pengojnë vendin e tij të ketë armët e saj bërthamore bën, duket se ka kuptim.
Turqia jeton në një rajon plot me konflikte të dhunshme, në të cilin gara e armatimeve është aktiviteti kryesor. Si të mos mjaftonte kjo, Turqia është e rrethuar nga fuqi de fakto apo fuqi që do të bëhen një ditë bërthamore, teksa bashkësia ndërkombëtare vazhdon të zbatojë standarde të dyfishta.
Shtetet e Gjirit Persik, dy prej të cilave, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, që nuk kanë raporte shumë të mira me Turqinë, janë ndër vendet që shpenzojnë më shumë për ushtritë e tyre në botë. Izraeli, një komb tjetër i Lindjes së Mesme, me të cilin Turqia ka mosmarrëveshje, e sheh epërsinë e vet ushtarake dhe teknologjike, si thelbin e strategjisë së vet të mbrojtjes.
Dhe ky vend e ka lënë prej kohësh të nënkuptohet, por nuk e ka konfirmuar publikisht, se zotëron armë bërthamore. Ndërkohë një fuqi bërthamore është edhe Pakistani, i mbërthyer aktualisht në një tension të përshkallëzuar me Indinë mbi çështjen e rajonit të Kashmirit. Megjithë mohimin e prerë, Irani dyshohet se dëshiron të jetë një fuqi bërthamore, dhe ka aftësinë ta arrijë diçka të tillë, sidomos nëse hedh përfundimisht poshtë marrëveshjen e 2015-ës.
Një zëdhënës iranian tha këtë fundjavë, se Irani ka nisur të përdorë një grup centrifugash të përparuara për të pasuruar uraniumin, në shkelje të hapur të marrëveshjes bërthamore.
Lëvizja e Teheranit në këtë drejtim, shton rrezikun e një gare bërthamore në Lindjen e Mesme. Arabia Saudite, besohet se ka nisur tashmë ndërtimin e impianteve për pasurimin e uraniumit. Pretendimi i Erdoganit për të drejtën e Turqisë për të ndërruar armë bërthamore, është sa një përgjigje ndaj zhvillimeve rajonale dhe globale, aq edhe një përpjekje oportuniste për të forcuar pozitat e lëkundura, dhe për ta pozicionuar Turqinë si një udhëheqëse të botës myslimane.
Kjo ambicie është e ndërlikuar nga mosmarrëveshja me Shtetet e Bashkuara, për blerjen e një sistemi anti-raketor rus, dhe konflikti me Rusisë mbi fushatën ushtarake ruso-siriane në Idlib, fortesa e fundit e rebelëve sirianë.
Brenda vendit, kjo kërkesë i mundëson Erdoganit ta projektojë veten si një udhëheqës që lufton për atë, që Turqia mendon se duhet të jetë vendi i saj i duhur në rendin e sotëm ndërkombëtar. Në nivel global, ajo është një mënyrë për të sfiduar hapur një rend ndërkombëtar, të cilin Erdogan gjykon se po e mban prapa vendin e tij.
TIRANA TODAY
