Nga Peter Beaumont “The Guardian”
Më 1 Shtator 1939, divizione të shumta të ushtrisë gjermane, filluan pushtimin e Polonisë. Shumë shpejt, ato do të mbërrinin në një qytet të vogël buzë një kryqëzimi hekurudhor afër lumit Vistula. Brenda 10 muajsh, aty do të niste ndërtimit i kampit më famëkeq të përqendrimit në botë: Aushvic.
Në 80-vjetorin e shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, një pyetje rri varur ende që prej asaj kohe. Pse udhëheqësit e vendeve aleatë, nuk arritën të parandalojnë masakrën masive të hebrenjve në Evropë? Holokausti, dhe reagimi konfuz i aleatëve ndaj tij, rezonon sot jo thjesht për faktin se është një nga krimet më makabre të luftës gjatë shekullit të kaluar. Por edhe për leksionet ende të panxëna, apo edhe për pyetjet e mbetura pa përgjigje.
Pse, që nga fushat vrastare të së Pol Potit deri në Srebrenicë, Ruandë, Siri, deri dhe persekutimin aktual të ujë gurëve në Kinë, komuniteti ndërkombëtar e ka pasur shumë të vështirë të reagojë në kohën e duhur? Kjo apati, është e vështirë të mos kritikohet as sot.
Pasi edhe gjatë viteve që i paraprinë luftës, përndjekja naziste e hebrenjve në Gjermani, ishte vëzhguar në heshtje nga liderët britanikë dhe amerikanë. Qëndrimi i Hitlerit ndaj hebrenjve, kishte qenë më se i qartë në librin e tij ”Mein Kampf”. Deri në vitin 1938, hebrenjtë e Gjermanisë u zhveshën nga pronat e tyre, dhe u ndaluan të ushtronin profesionet kryesore.
Kur nisën masakrat ndaj hebrenjve në verën e vitit 1941, të dhënat e para mbi to u raportuan në Londër dhe Uashington nga inteligjenca ushtarake britanike, qeveria polake në mërgim, gazetarët dhe diplomatët. Më 14 gusht 1941, Çurçill tha se ajo që po ndodhte në zonat e pushtuara nga gjermanët ishte një “krim pa emër”.
Me kalimin e viteve, historianët, ofruan disa variante shpjegimesh pse liderët aleatë të luftës, nuk e kuptuan sa duhet shkallën e krimit. Apo pse ishin thjesht indiferentë. Të tjerë, janë ndalur në vështirësitë praktike të ndërhyrjes në mesin e një lufte totale. Pikëpamja kryesore e qeverive aleate, ishte se mposhtja e fuqive të Boshtit, qe mënyra më e mirë për të garantuar sigurinë e Evropës, përfshi edhe hebrenjve.
Gjithsesi, në fundin e vitit 1942, kishte pak dyshime mbi atë që po ndodhte. Më 13 dhjetor 1942, gazetari i njohur amerikan Ed Marou i dha “krimit pa emër” të Çërcillit një përkufizim të qartë. “Miliona qenie njerëzore, shumica e tyre hebrenj, janë grumbulluar me një efikasitet të pamëshirshëm, ku dhe janë vrarë. Shprehja ‘kampe përqendrimi’, është e vjetruar. Tashmë është e mundur të flitet vetëm për kampe shfarosjeje”- tha ai në një transmetim radiofonik.
Edhe historiani Den Plesh – që ka studiuar vitet e fundit arkivat në lidhje me reagimin e aleatëve ndaj Holokaustit – thekson se udhëheqësit aleatë. ishin të vetëdijshëm mbi shkallën e gjerë të krimit. Në një deklaratë para parlamentit britanik, Sekretari i Jashtëm, Entoni Iden, tha se qeveritë aleate kishin zbuluan përpjekjen e vazhdueshme të nazistëve për të “shfarosur” hebrenjtë e Evropës.
Ai e cilësoi Poloninë si “thertoren kryesore”. Por kur u pyet se çfarë do të bëhej, Iden ngriti duart lart. “Ne do dëshironim të bënim gjithçka, për t’i siguruar azil këtyre njerëzve. Por ju duhet të kuptoni se ka vështirësi të mëdha gjeografike, dhe të llojeve të tjera”- deklaroi ai.
Realiteti është se edhe kur u përballën me prova të forta të gjenocidit, institucionet kryesore në Uashington dhe Londër, nuk e panë ndërhyrjen si një përparësi kryesore. Viskont Kranbourn, një nga ministrat e Çërçillit u tha kolegëve të tij se hebrenjtë nuk duhej të konsideroheshin një rast i veçantë.
Sipas tij perandoria britanike ishte përplot me refugjatë në nevojë. Dhe Kranbourn nuk ishte i vetëm në qasjen e tij. Edhe SHBA-ja, pati një qëndrim të ftohtë ndaj emigracionit hebre evropian, që nisi në vitet 1930. Tetë dekada në vazhdim, teksa bota përkujton fillimin e Luftës së Dytë Botërore, është ende e nevojshme të kujtojmë jo vetëm fitoren përfundimtare të aleatëve, por edhe dështimin e tyre më të madh, përballë një katastrofë të madhe të paralajmëruar./ TIRANA TODAY
