Nga Andrew Hammond “Gulf News”/ Hilari Klinton paralajmëroi të premten, se Evropa duhet të trajtojë më mirë çështjen e emigracionin, për të frenuar rritjen e populizmit të krahut të djathtë. Vërejtjet e diskutueshme të Klintonit, që përkojnë me 100-vjetorin e e fundit të Luftës së Parë Botërore, vijnë pasi nacionalizmi është sërish në rritje dhe jo vetëm në Evropë, sikurse e tregoi edhe humbja e saaj përballë Donald Trampit në zgjedhjet presidenciale amerikane të 2016-ës.
Dhe rritja e nacionalizmit nuk është e vetmja paralele, që bota e sotme ka me fillimin e shekullit XX-të. Për shembull, po ndodh përsëri një ndryshim i rëndësishëm në fuqinë globale. Sot, ajo është duke u zhvendosur në vendet kyçe në zhvillim në Azi, me Kinën si përfituesen kryesore deri më tani.
Kjo prirje, është në kundërshtim me 100 vjet më parë, kur Gjermania dhe SHBA-ja ishin midis “kombeve kyçe në rritje”. Dhe, ashtu si një shekull më parë, tensionet gjeopolitike po rriten, pasi “kombet revizioniste”, po sfidojnë elementët kryesorë të rendit ndërkombëtar.
Kjo është pjesërisht e nxitur nga fuqitë ekonomike në rritje, që ringjallin nacionalizmin dhe pretendimet për burime natyrore shtesë. Kjo nënvizon se është ndoshta Azia, vendi ku gjallojnë shumica e tensioneve dhe pasigurisë, në aspektin e potencialit për një luftë të madhe mes fuqive. Pavarësisht nga qëllimi i mençur i presidentit kinez Xi Jinping, për të kërkuar “një lloj të ri marrëdhënieje mes të fuqishmëve” me SHBA-të, duke mësuar leksionet e epokave të kaluara, rritja e jashtëzakonshme e kombit të tij, është megjithatë shqetësuese për rajonin, dhe në fakt edhe për pjesën më të madhe të botës.
Kryeministri japonez, Shinzo Abe, tërhoqi paralele në vitin 2014 ndëmjet peizazhit gjeopolitik sot në Azi, dhe Evropës në prag të luftës në vitin 1914. Për më tepër, presidenti i atëhershëm i Filipineve, Beninjo Akuino, krahasoi atë që ai pretendonte të ishte rekordi i Pekinit për sjellje luftarake, me ekspansionizmin gjerman në shekullit XX, duke pyetur hapur “Çfarë duhet tjetër për të thënë:Mjaft është mjaft?”
E megjithatë, ndërsa rreziku i një lufte të madhe në Azi, ose në vende të tjera të botës sigurisht që nuk mund të shpërfillet, ekzistojnë disa dallime kyçe sot me botën e sotme me atë të para 100 vjetësh, në të cilën mungesa e një keq-llogaritje katastrofike, e bën një luftë mes fuqive të mëdha të vështirë të ndodhë në një të ardhme të afërt.
Më e rëndësishmja, balanca relative e fuqisë globale sot është e ndryshme, kur armët bërthamore dhe institucionet ndërkombëtare, sidomos Kombet e Bashkuara, veprojnë zakonisht si një forcë kufizuese ndaj konfliktit të madh që nuk ekzistonte atëherë.
Shanset e reduktuara të luftës mes fuqive të mëdha, nuk janë aspak për shkak se kujtimet e Luftës së Parë dhe në fakt edhe të Luftës të Dytë Botërore, vazhdojnë të mbeten të fuqishme edhe sot. Me plot të drejtë, Lufta e Parë Botërore u përshkrua si “katastrofa më e madhe” e shekullit XX-të nga diplomati amerikan Xhorxh Kenan, i cili më vonë do të bëhej arkitekti i strategjisë amerikane të kontrollit të botës komuniste gjatë Luftës së Ftohtë.
Përveç miliona njerëzve që vdiqën gjatë viteve 1914-1918, lufta nxiti disa zhvillime të tjera që e shkatërruan botën për dekada të tëra. Këto përfshijnë shfaqjen e komunizmit në Rusi, dhe siç pohojnë shumë historianë ngritjen e Gjermanisë naziste, dhe “farat” e Luftës së Dytë Botërore.
Një ndryshim tjetër i madh mes së tashmes dhe 100 viteve më pare, është prania e armëve bërthamore, të cilat si gjatë Luftës së Ftohtë, ashtu edhe në përgjithësi, shërbejnë si një frenim për një konflikt në shkallë të gjerë mes fuqive të mëdha.
Vlen të përmendet këtu se të dyja fuqitë kryesore në zhvillim, duke përfshirë Kinën dhe Indinë, si dhe fuqitë aktuale, si SHBA, Rusia, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar, zotërojnë arsenale bërthamore. Një ndryshim i mëtejshëm, është se ndryshe nga viti 1914, tani ekziston një rrjet i dendur i institucioneve ndërkombëtare të pasluftës, sidomos Kombet e Bashkuara, që vazhdon të ketë një rezistencë të rëndësishme dhe legjitimitet, edhe disa dekada pas krijimit të saj.
Ndonëse këto organe janë të papërsosura dhe kanë nevojë për reforma, fakt është se ato në përgjithësi kanë mundësuar sigurinë ndërkombëtare, veçanërisht me 5 nga fuqitë kyçe, të gjitha në Këshillin e Sigurimit të OKB-së.
Për më tepër, ekuilibri relativ midis dy fuqive kryesore sot, është i ndryshëm nga një shekull më parë. Hendeku i sotëm mes SHBA dhe Kinës është më i madh, se sa ai midis Britanisë dhe Gjermanisë 100 vjet më parë. Në fakt, ndoshta pasoja më e rëndësishme e Luftës së Parë Botërore ishte agimi i “Shekullit Amerikan”, në të cilin SHBA u shfaq si kombi më i fuqishëm në botë.
Sigurisht, ky vend ka pësuar aktualisht një rënie relative, dhe Kina është tani ekonomia më e madhe në botë, bazuar në të dhënat e barazisë së fuqisë blerëse. Megjithatë, Shtetet e Bashkuara mbeten shumë përpara Kinës në shumicën e parametrave të forcës kombëtare, duke përfshirë fuqinë ushtarake, dhe ka të ngjarë ta gëzojnë një avantazh të tillë edhe për shumë vite.
Në të vërtetë, ndryshe nga Britania e Madhe në shekullin XX, ka shenja se fuqia amerikane do të mbetet e qëndrueshme potencialisht për dekadat e ardhshme, e nxitur nga faktorë të tillë si “revolucioni energjetik” i vendit, që do të ketë pasoja gjeopolitike me ndikim të gjerë.
E parë në përgjithësi, perspektiva e një lufte mes fuqive të mëdha në një të ardhme të parashikueshme, nuk është aq e madhe sa një shekull më parë.
Bilanci global i fuqisë sot është i ndryshëm, pjesërisht për shkak të elasticitetit të fuqisë amerikane. Për më tepër, armët bërthamore dhe institucionet ndërkombëtare në përgjithësi, veprojnë si një forcë kufizuese kundër konfliktit të madh, çka nuk ekzistonte 100 vjet më parë.
Përashtati për Tirana Today, Alket Goce
