Nga George Weigel*
Ishte një ciklon dy javor që ndryshoi jetën time përgjithmonë, vizita ime e parë në Poloni në qershor 1991. Teksa e kujtoj, më vjen ndërmend diçka që HL Mencken shkruajti për një përvojë po aq transformuese: “Ishte mjegulla e trurit dhe shpërthimi i shpërthimit, por ishte madhështor përtej krahasimit: një aventurë e parë, një shkëlqim i shkëlqyeshëm dhe elegant, një cirk në dyzet unaza. Javët e mia të para në Poloni ishin gjithë kjo dhe më shumë. Ajo që mësova në dhjetëra biseda gjatë atyre dy javëve u bë thelbi i Revolucionit Final: Kisha e Rezistencës dhe Rënia e Komunizmit; botimi i këtij libri (i pari që argumentoi se Gjon Pali II dhe Kisha kishin luajtur një rol themelor në rënien e komunizmit evropian) çoi në bisedën time të parë serioze me Papën polak. Marrëdhënia jonë u maturua në vitet në vijim deri në atë pikë sa, në 1995-ën, unë propozova me guxim që Gjon Pali të shkruante biografinë e tij; dhe pjesa tjetër, siç thuhet, është histori.
Gjatë tre dekadave të fundit, unë kam kaluar rreth tre vjet në Poloni, shumica e tyre në Krakov, një qytet që e konsideroj si një shtëpi të dytë. Sidoqoftë, në këtë përvjetor, mendja ime shkon te disa njerëz të jashtëzakonshëm që i takova për herë të parë në qershor 1991. Shumë nuk janë më mes nesh, por i mbaj mend, sepse kontributi i tyre në studimin tim rreth çështjeve që lidhen me Poloninë është i pallogaritshëm.
Unë mendoj për ish-aktivistët e Solidaritetit, shumë prej tyre të burgosur politikë nën ligjin ushtarak, të cilët ishin atëherë anëtarë të qeverisë polake, gazetarë ose akademikë me ndikim, më në fund të aftë të jepnin mësim pasi besuan në një shoqëri të lirë.
Më kujtohet Kardinali Franciszek Macharski, një njeri me dinjitet të madh, i zgjedhur me mrekulli nga Gjon Pali II si pasardhës i tij në Selinë e Krakovës. Macharski, nga ana e tij, kishte kuptimin e mirë që të mos përpiqej të ishte Karol Wojtyła i dytë por të ishte vetvetja, gjë që ishte më se e mjaftueshme, sepse ai u tregua me grintë dhe guxim kur Polonia vuajti nën ligjin ushtarak në vitet ’80. Ishte Macharski ai që më tregoi për traditën se kryepeshkopi i Krakovit është Defensor Civitatis, linja e fundit e mbrojtjes së njerëzve dhe të drejtave të tyre. Franciszek Macharski e jetoi bukur atë rol peshkopal.
Mendoj për Jerzy Turowicz, një njeri simpatik tek të 70-at, i cili për dekada drejtoi të vetmen gazetë të besueshme në Poloni, Tygodnik Powszechny (Javore Universale), nën mbrojtjen e kryepeshkopatës së Krakovës. Redaksia e tij përfshinte burra dhe gra të shkëlqyera që nuk mund të merrnin pozitat akademike dhe profesionale për të cilat ishin të kualifikuar sepse ishin katolikë seriozë. Dhe në faqet e saj, një Papë i ardhshëm hodhi bazat e tij letrare si poet dhe eseist.
Më kujtohet At Jozef Tischner, një bir i sinqertë dhe miqësor i malësisë polake, një shkrimtar i madh komik dhe një filozof i klasit botëror. Predikimi i tij i shkëlqyer i 6 shtatorit 1981 në Kongresin e parë të Solidaritetit – një meditim mbi punën dhe Eukaristinë – duhet të jetë në Liturgjinë e Orëve si zgjedhja e dytë e Zyrës së Leximeve për kujtimin e Shën Jozefit, punëtorit.
Mbaj mend që për herë të parë kam vizituar Auschwitz-Birkenau-n dhe duke u lutur jashtë qelisë së urisë ku Shën Maximilian Kolbe dha jetën e tij për një të burgosur tjetër – dhe e gjeta atë, si Stacioni i 12-të i Rrugës së Kryqit në Varrin e Shenjtë në Jeruzalem, një nga vendet më të lehta në botë për tu lutur.
Mbaj mend një bisedë të gjatë të dielën pasdite me At Kazimierz Jancarz, i cili dukej si një lojtar i NFL-së, u tall me veten duke e quajtur “thjesht një proletar” dhe pastaj më shpjegoi se si kisha e tij e famullisë në qytetin industrial të Nowa Huta kishte qenë një qendër të veprimtarisë së rezistencës nëntokësore gjatë dhe pas ligjit ushtarak, një vend ku njerëzit vinin të flisnin lirshëm për një të ardhme që ata vetëm mund ta imagjinonin, por për të cilën ata dëshironin të edukoheshin dhe të përgatiteshin.
Asgjë nga këto nuk do të ishte e mundur pa ndihmën e kolegut dhe mikut tim Rodger Potocki, i cili ishte shoku më i mirë, një udhëzues me përvojë dhe njeriu që më bëri të lexoj me zë të lartë të gjitha shenjat rrugore që kalonim në mënyrë që të paktën të shqiptoja Polonisht (pak a shumë) saktë.
Tre dekada pune dhe bisedash në Poloni më kanë formuar në mënyra që nuk do t’i besoja të mundshme tridhjetë vjet më parë. Për këtë, unë i jam thellësisht mirënjohëse një kombi që mund të bëhet akoma model për demokracinë e shekullit XXI, nëse do ta merrte seriozisht doktrinën shoqërore të birit të saj të madh.
*George Weigel është bashkëpunëtor i Lartë i Qendrës së Etikës dhe Politikës Publike në Uashington, DC, ku drejton Katedrën William E. Simon në Studime Katolike./TIRANA TODAY
