Gratë shqiptare dhe serbe arritën të gjenin një gjuhë të përbashkët dhe të përmbysnin stereotipet gjinore kur ato filluan punë në fabrikën e përpunimit të mishit në një qytet të vogël në Kosovë.
“Kur erdha për herë të parë në Klinë në Kosovë, nuk kishte punë, mbi të gjitha për gratë, të cilat ishin kryesisht shtëpiake”, Tatjana Iliç është një grua serbe nga Prishtina e cila gjatë luftës në Kosovë shkoi në Kragujevaç, në Serbi, shkruan Tirana Today.
Shumë vite më pas, ajo vendosi të kthehet në Kosovë, në Vidanje, fshatin e bashkëshortit të saj që gjendet në kodrat pranë Klinës, një qytet i vogël me rreth 37,000 banorë, 90 për qind e të cilëve janë shqiptarë etnikë, transmeton balkaninsight.com.
Tani në moshën dyzetvjeçare, Tatjana nuk pret që të gjejë një jetë të re, energji të reja apo madje një punë të re në një vend ku shkalla e punësimit midis grave, sipas të dhënave të 2016 nga agjencia statistikore e Kosovës, ishte jashtëzakonisht e ulët në 12.7 për qind.
Për një të rikthyer serbe si Tatjana, vështirësitë nuk lidhen vetëm me mungesën e punës, por edhe me jetën e përditshme, pasi ajo nuk fliste shqip.
Në fakt, sipas vlerësimeve jozyrtare, në komunën e Klinës janë vetëm rreth 500 serbë, të cilët jetojnë kryesisht në fshatra.
“Kam pasur vështirësi në komunikim dhe kam humbur shoqërinë,” tha Tatjana për BIRN, duke kujtuar ditët e para të saj në Kosovë.
Megjithatë, ajo që e shndërroi perspektivën e jetës së Tatjanës ishte “Indira”, një organizatë jo-qeveritare multietnike lokale, e cila nga viti 2006 ka bërë së bashku gratë nga komunitetet shqiptare, serbe dhe rome.
Falë organizatës “Indira”, gratë nga grupe të ndryshme etnike kishin një vend ku mund të mblidheshin, të flisnin dhe të ngrinin një biznes të vogël bazuar në shitjen e prodhimeve të punuara me dorë të krijuara nga ato vetë.
Në vitin 2012 gratë e organizatës “Indira” vendosën të bënin një hap përpara dhe të përmirësonin ambiciet e tyre kolektive të biznesit, duke krijuar diçka krejtësisht të re për Klinën, një fabrikë për përpunimin e mishit të derrit.
Krahasuar me pjesët e tjera të Kosovës, ku Islami është feja mbizotëruese, në Klinë ka një komunitet të konsiderueshëm katolik – rreth 20 për qind e popullsisë shqiptare – dhe prandaj ka konsumatorë për mishin e derrit, shkruan Tirana Today.
“Ideja doli nga fakti se nuk kishte mish derri në komunën e Klinës dhe pasi që të gjithë kemi përvojë të gjatë në mbarështimin e derrave, menduam se ky mund të ishte një projekt i suksesshëm”, tha Nevenka, një grua 46-vjeçare nga Klina e cila është dhe një anëtar i shoqatës “Indira”.
Mbështetja për nismën e grave për organizatën “Indira” erdhi nga Reggio Terzo Mondo (RTM), një OJQ italiane që ka punuar në Kosovë që nga viti 1999 në projektet e zhvillimit ekonomik dhe social. RTM u ofroi atyre përvojën dhe njohuritë e tyre në zbatimin e projektit.
RTM ka përvojë të gjatë në rajon – si dhe në vende të ndryshme të botës – dhe që nga përfundimi i luftës në Kosovë ajo është përqendruar në projektet për fuqizimin ekonomik në zonat rurale.
“Në vitin 2012, ne po festonim hapjen e një fabrike të djathit në Klinë, kur një delegacion i vogël i grave nga shoqata “Indira” mu afrua duke shprehur dëshirën e tyre për të zhvilluar idenë e tyre të biznesit me mbështetjen tonë”, tha Nicola Battistella, përfaqësuese e RTM-së në Kosovë.
Në vitin 2015, u siguruan fondet për ndërtimin e 12 stallave për mbarështimin e derrave për familjet e gjashtë shqiptarëve dhe gjashtë grave serbe, anëtarë të shoqatës Indira, shkruan Tirana Today.
Së bashku me stallat , u financua ndërtimi i një fabrike moderne për therjen e derrave dhe përpunimin e mishit të tyre.
Në fund të vitit 2015, Kooperativa EVA më në fund u regjistrua dhe në maj të vitit 2016 filloi prodhimin e mishit të derrit.
“Falë Bashkimit Evropian dhe RTM, kemi sukses në punën tonë. Më parë kishim vetëm dy derra, një për vete dhe një për t’u shitur, tani ne mund të rritim më shumë derra që do t’i shesim në kooperativë “, tha Tone Gjergjaj, një grua 46-vjeçare shqiptare nga Klina, është gjithashtu nënkryetar i EVA.
12 familjet pjesëmarrëse marshtrojnë dhe i shesin derrat e tyre në fabrikë në këmbim të një çmimi fiks për kilogram; pas therjes së derrave, të dy punëtorët në procesin e zhvendosjes përpunojnë mishin dhe më në fund e shesin atë në dyqanin e kasapëve të fabrikës.
“Duhet të jem e sinqertë, në fillim nuk ishim shumë optimist, sepse gratë këtu zakonisht punojnë në shtëpi dhe nuk mund të besonin se kjo fabrikë do të realizohej. Megjithatë, kur fabrika u hap më në fund, kuptuam se po shkonim drejt një të ardhmeje më të mirë “, tha Nevenka, e cila punon në dyqanin e kasapëve.
Klientët e saj janë shqiptarë dhe serbë nga fshatrat përreth. Përveç shumë restoranteve në komunën e Klinës që EVA furnizon me mish, shumica e klientëve janë familje nga të dy komunitetet.
Fabrika EVA ka kapërcyer një sfidë të dyfishtë, pasi ka lidhur anëtarë nga komunitete të ndryshme etnike nëpërmjet krijimit të një biznesi të udhëhequr vetëm nga gratë, në një vend ku të dy gjërat janë të pazakonta, shkruan Tirana Today.
“Ne të gjithë jemi të vetëdijshëm për atë që ndodhi në të kaluarën midis nesh, por këtu nuk flasim për luftën dhe ne bashkohemi me njëri-tjetrin jo si kolegë, por si motra”, tha Toni.
Ndërrimet e punës gjithmonë respektojnë ekuilibrin etnik, dhe kur u pyetën se cilën gjuhë përdorin në fabrikë, të gjitha gratë e EVA buzëqeshën dhe ranë dakord të thonin se kjo është edhe një element qesharak i jetës së tyre të përditshme të punës për shkak të keqkuptimeve të vazhdueshme, por edhe stimul për të mësuar gjuhët e njëra-tjetrës.
“Kur fillova të punoja këtu, nuk kuptova një fjalë në gjuhën serbe, por ditë pas dite, pak nga pak, mësova të flas gjuhën serbe dhe ne tani e kuptojmë mirë njëra-tjetrën në punë,” tha Rexijna, një 38- vjeçare e cile u shpërngul në Klinë nga Puka në Shqipëri dhe tani punon në kooperativë, shkruan Tirana Today.
Falë projektit AËARE, duket se për gratë e EVA-s, përkatësia etnike nuk është më një faktor ndarës por më tepër forca e tyre. Projekti i ka fuqizuar ato së pari si gra, në një vend që ende ka një sërë vlerash patriarkale të forta, sipas të cilave gratë kryesisht konsiderohen si amvise që vetëm duhet të kujdesen për fëmijët.
Sipas Alberto Sartori, një oficer në RTM i cili ndoqi zbatimin e projektit, “procesi i pajtimit është me të vërtetë efektiv kur bazohet në aktivitete konkrete”.
“Ne i ndihmuam gratë e këtij fshati të ndihmonin njëra-tjetrën dhe të zhvillonin biznesin e tyre, sipas standardeve dhe vullnetit të tyre”, tha Sartori.
“Baza e suksesit të tyre është vullneti i tyre për t’iu përgjigjur nevojave lokale, si dhe vullnetit të tyre për të qenë të pranishëm në jetën publike, sepse ato demonstrojnë të jenë aktorë të një zhvillimi ekonomik i udhëhequr plotësisht nga gratë, “shtoi ai.
Sfida e vërtetë për gratë e Evës tani do të jetë të jetë konkurrues në një treg në të cilin ka pak konsumatorë të mishit të derrit dhe nevojat e të cilëve kryesisht furnizohen nga furnizuesit e mëdhenj të mishit nga vendet fqinje, shkruan Tirana Today.
Megjithatë, ata duken të gatshëm për t’u përballur me këtë sfidë, me siguri se historia e tyre mund të përfaqësojë një model për të gjitha gratë.
Tatjana u ofroi këtë mesazh grave kudo: “Jini të guximshëm, jini të fortë, bëni një hap përpara dhe punoni në një mjedis multietnik, sepse edhe nëse duket sikur një sfidë, kjo është diçka vërtet e bukur”. PËRSHTATI TIRANA TODAY
