A është prania e Kinës, Rusisë dhe Turqisë në Ballkanin Perëndimor një alternativë ndaj projektit evropian? Në një intervistë për portalin “Balcani Caucaso”, Jovan Teokareviç, profesor i asociuar në Fakultetin e Shkencave Politike të Universitetit të Beogradit, thotë se prania e tre vendeve të rëndësishme në Ballkanin Perëndimor, është sa një kërcënim, ashtu edhe një mundësi për rajonin. Teokareviç thotë se përtej retorikës, BE e ka lënë pas dore Ballkanin Perëndimor, dhe se vendet e rajonit përballë shumë nevojave jetike, i kanë shtrirë duart Turqisë, Rusisë dhe Kinës.
A është prania e Rusisë, Kinës dhe Turqisë në Ballkanin Perëndimor, një kërcënim apo një mundësi për rajonin?
Sipas mendimit tim, janë të dyja. Përbën një mundësi, pasi u ofron shteteve të Ballkanit Perëndimor shansin për të arritur diçka që BE-ja nuk do ose nuk mund t’ia ofrojë, pra ndihmën në rindërtimin e infrastrukturës. Aktualisht, përmes fondeve të ndryshme, BE u jep rreth 20 miliardë euro në vit vendeve të Evropës Qendrore në këtë sektor.
Në Ballkan, gjendja e infrastrukturës është më e keqe se sa në Evropën Qendrore, dhe një ndihmë evropiane në këto përmasa, është aktualisht e padisponueshme. Pra, Ballkani Perëndimor duhet të gjejë burime financiare diku tjetër, dhe në thelb ata duhet t’i drejtohen vendeve që nuk i përkasin BE-së.
Prandaj, zhvillimi i infrastrukturës në Ballkan është i pamundur pa ndërhyrjen e investitorëve nga jashtë, sidomos kapitalit kinez. Një element tjetër që nuk mund të injorohet, është varësia e fortë e Ballkanit Perëndimor nga linjat energjisë ruse: edhe në këtë fushë BE-ja nuk mund të japë ndonjë ndihmë konkrete.
Për më tepër, Kina, Turqia dhe Rusia ofrojnë diçka të ndryshme për shtetet e Ballkanit Perëndimor, një lloj “ripajtimi identitetar”.
Disa kombe dhe popuj, ndihen shumë të afërt me Rusinë, sidomos të krishterët ortodoksë (serbët, maqedonasit, bullgarët, etj)., ndërsa të tjerët shohin marrëdhëniet e forta historike me Turqinë, sikurse janë myslimanët. Në këtë kuptim, ekzistojnë edhe lidhje jo materiale.
Nëse flasim për kërcënime, duhet të kuptojmë se ndikimi i këtyre tre shteteve po rritet, duke zvogëluar kësisoj ndikimin e Evropës në rajon. I gjithë Ballkani është sot në orbitën e BE-së, dhe ndikimi i konkurrentëve gjeostrategjikë, vë në pikëpyetje mundësitë e hyrjes në union.
Por ndikimi i këtyre konkurrentëve po rritet, jo vetëm pse bashkëpunimi me Ballkanin është i frytshëm, apo se i përgjigjet interesave dhe nevojave të vendeve të Evropës Juglindore, por mbi të gjitha sepse BE-ja e ka ulur në minimum praninë e saj vitet e fundit.
Përkundër gjithçkaje, a është BE-ja ende e rëndësishme për Ballkanin?
Në realitet ajo nuk është vetëm e rëndësishme, por edhe faktori më i rëndësishëm i jashtëm në Ballkan, shumë më tepër sesa “sfidantët” e tjerë. Kjo shihet qartë në peshën e transaksioneve ekonomike midis BE-së dhe Ballkanit Perëndimor. Rreth tre të katërtat e tregtisë totale në këto shtete, kryhet me Bashkimin Evropian.
Megjithatë, Rusia shumë e rëndësishme për furnizimin me gaz. Kjo është e ngjashme me atë që ndodh me investimet apo ndihmat që vijnë nga Perëndimi në përgjithësi, dhe nga BE-ja në mënyrë specifike. Për shembull, BE-ja ka kontribuar për Serbinë me 3 miliardë euro, që nga fillimi i këtij shekulli. Por lajmi është se tani ka konkurrentë të tjerë të rëndësishëm.
Prania e Kinës në Ballkan është interesante, pasi ndryshe nga “lojtarët” e tjerë, nuk ka lidhje të forta historike në rajon. Çfarë interesash mund të ketë Kina për të hyrë në teatrin ballkanik?
Pa lidhjet identitetare që gëzojnë Rusia dhe Turqia, Kina është e orientuar nga pragmatizmi jo vetëm në Ballkanin Perëndimor, por në çdo rajon në të cilin vepron prej disa dekadash. Pekini dëshiron të përmirësojë praninë dhe ndikimin e tij nëpërmjet investimeve, bazuar në dhënien e huave.
Kina është e vetmja që investon kaq shumë në Ballkan në aspektin e infrastrukturës, rrugëve, urave dhe termocentraleve. Është në interesin e saj të zhvillojë marrëdhënie me shtetet, që duhet të bëhen pjesë e Bashkimit Evropian, në mënyrë që të ketë investimet e veta kur ato vende të jenë nesër anëtare të BE-së.
Investimet më të rëndësishme janë ato që lidhen me linjat hekurudhore dhe rrugët, të dobishme për riorientimin, dhe rritjen e mëtejshme të eksporteve kineze në Evropë.
Megjithatë, ekziston edhe një anë e errët e investimeve kineze. Ashtu si rusët dhe arabët, ato nuk kryen në harmoni me standardet e BE. Niveli i transparencës është i ulët, nuk ka prokurime publike, konkurrenca është e pakët, dhe kinezët preferojnë të merren vesh drejtpërdrejti me qeveritë. Kjo sjell korrupsion në të dyja anët.
Për më tepër, kreditë dhe investimet kineze nënkuptojnë një përfshirje kryesisht të makinerive dhe fuqisë punëtore kineze. Për shembull, ura që u ndërtua në Beograd disa vite më pare, përfshinte vetëm punëtorët kinezë, në një realitet si ai në Serbi ku ka qindra mijëra të papunë. Por qeveria e pranon, pasi i konsideron kreditë kineze shumë të dobishme, dhe në fakt ato janë të tilla.
Çfarë të ardhme imagjinoni për Ballkanin?
E ardhmja e rajonit varet kryesisht nga marrëdhënia mes BE-së dhe këtyre fuqive të mëdha. E ardhmja e Ballkanit është në Bashkimin Evropian, por kjo s’do të thotë që të gjitha veprimet e ardhshme nga qeveritë e rajonit, do të jenë në përputhje me këtë perspektivë.
Këto vende janë pranë Rusisë dhe Turqisë në aspektin e identitetit, historisë, kulturës dhe fesë, dhe duke e marrë Serbinë si një shembull dhe analizuar sondazhet e opinionit, mund të shohim se qytetarët nuk janë dakord që këto marrëdhënie të vihen në rrezik.
Pra, ideja e anëtarësimit në BE është shumë popullore, por po aq e rëndësishme është ruajtja dhe zhvillimi i lidhjeve në fusha të tjera. Në një farë mënyre Ballkani Perëndimor do të vazhdojë të jetë një lloj “ambasadori” i Turqisë dhe Rusisë në Bashkimin Evropian.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
