Nga: Ervis Iljazaj
Ekonomia dhe shoqëria shqiptare po kalon ndoshta një nga momentet më të vështira, së paku të dekadës së fundit, dhe shenjat për këtë janë evidente në rritjen e papunësisë, sidomos te të rinjtë, përtej faktit të punësimeve populiste të studentëve në administratë, në rritjen e emigracionit, në mungesën e investimeve të huaja dhe në mungesën e një klime konkurruese të biznesit.
E gjitha kjo klimë që ka krijuar pakënaqësi të madhe në shoqërinë shqiptare, ka ndërtuar idenë e gabuar se vjen si pasojë e krizës së kapitalizmit në Shqipëri dhe tregut të lirë. Jo më kot, në opinionin publik janë rritur në mënyrë të rrezikshme dhe agresive kritikat kundër biznesit, kundër të pasurve, kundër kapitalizmit në përgjithësi, duke ofruar si alternativë ndaj kësaj krize më shumë shtet, më shumë agjenci dhe kompani shtetërore që të menaxhojë pasuritë, shërbimet dhe ekonominë shqiptare si kundërreagim ndaj kapitalizmit.
Në fakt, është totalisht e kundërta. Nëse shoqëria dhe ekonomia shqiptare janë në ditët më të vështira, kjo është shenjë e qartë dhe krizë e etatizmit dhe mbipushtetit që shteti shqiptar ka sot në sektorët e ekonomisë dhe të shërbimeve të ndryshme.
Në këtë kuptim, në mënyrë të qartë kemi shenja pothuajse alarmante të etatizmit dhe ndërhyrjes së shtetit në ekonomi, duke prishur garën, meritën dhe konkurrencën, të cilat janë kusht thelbësor për zhvillimin e një vendi.
Prandaj, kriza e sotme shqiptare nuk është krizë e kapitalizmit, por tërësisht krizë dhe dështim i etatizmit dhe menaxhimit shtetëror të një pjese të madhe të ekonomisë dhe shërbimeve në Shqipëri.
Ja disa fakte që tregojnë etatizmin gjithmonë e në rritje që po kërcënon haptazi lirinë ekonomike dhe konkurrencën në vend.
Para disa ditësh, Ministria e Brendshme krijoi agjencinë e sigurisë private shtetërore “Ilyrian gard”, e cila do të funksionojë për mbrojtjen e objekteve të ndryshme me një logjikë fitimprurëse, duke konkurruar me agjencitë e shumta që ndodhen në treg dhe kryejnë këtë funksion. Mirëpo, duke qenë agjenci private shtetërore, e cila që në etiketim ka një paradoks, edhe private edhe shtetërore, cenon në mënyrë të drejtpërdrejtë konkurrencën në këtë sektor, pasi ka të gjitha favoret dhe instrumentet që një shtet mund të ketë. Nëse shteti do të ishte më efikas në mbrojtjen e sigurisë së personave apo objekteve në tërësi, do ta bënte këtë me mjetet që ka në dorë dhe për të cilat paguajmë taksa, dhe nuk ka nevojë për të krijuar një agjenci private për t’u marrë lekët bizneseve në këtë mënyrë, që ndër të tjera nxjerr nga ky treg të gjitha kompanitë private që operojnë tashmë.
Dhe absurditetet në ofrimin e shërbimeve dhe prishjes së garës, dhe si pasojë rritjes së pushtetit të shtetit duke rritur abuzimet me të, nuk mbarojnë këtu. Ndër të tjera, dhe shenja e qartë e rritjes së oreksit shtetëror për të ndërhyrë sa më shumë në jetën shoqërore, profesionale dhe ekonomike të vendit, është krijimi i shkollës shtetërore të drejtorëve para disa muajsh. Për ta bërë më të kuptueshme, të gjithë ata persona që duan të ushtrojnë detyrën e drejtorit në institucionet e arsimit parauniversitar duhet të zhvillojnë shkollën e drejtorëve shtetërorë. Pra, është shteti shqiptar, më saktë qeveria e momentit ajo që të formëson si drejtor, dhe jo universitetet, apo institucionet e ndërtuara për këtë arsye. Qeveria certifikon institucione arsimore për të formuar profesione të ndryshme dhe nuk është ajo që prodhon këto profesione. Shenjë e qartë dhe kjo e arbitraritetit të shtetit, e cila dihet fare mirë se për çfarë përdoret në një vend si Shqipëria. Me fjalë të tjera, një person që ka studiuar në Oxford, apo në një universitet të mirë perëndimor për pedagogji, nuk mund të jetë drejtor në institucionet arsimore pa kaluar nga shkolla e drejtorëve të shtetit shqiptar.
Një rast tjetër, ku shteti shqiptar po ndërhyn dhunshëm në profesionet e lira, është krijimi i agjencive rajonale të shërbimit veterinar. Shërbimet veterinare tashmë do të ofrohen nga kjo agjenci shtetërore, dhe jo nga konkurrenca e profesioneve të lira, siç është ai i veterinerit sipas ligjeve shqiptare, duke i hequr kështu mundësinë e garës dhe ushtrimit të profesionit në mënyrë të lirë çdo personi që është certifikuar si një profesionist në atë fushë.
Këto janë vetëm disa raste ku shteti shqiptar gjithmonë e më shumë është duke ndërhyrë në mënyrë arbitrare në tregun dhe lirinë ekonomike, duke prishur garën, si pasojë efikasitetin e shërbimeve të ndryshme. Po të shtosh këtu, shtetëzimin ende që vazhdon të jetë në shërbimet e tjera, si uji, shëndetësia falas etj., atëherë kuptohet fare mirë që një pjesë e madhe e shërbimeve në Shqipëri është tërësisht etatiste dhe nuk ka lidhje aspak me kapitalizmin.
Ndër të tjera, edhe në ato raste ku shteti shqiptar ka dhënë shërbime me koncesione apo sektorë të ekonomisë të ndryshme, e ka bërë pa garë, në mënyrë korruptive dhe abuzive, që në vetvete është dhe kjo një shenjë e arbitraritetit të shtetit dhe abuzimin që sjell ai. Mirëpo, duke qenë se shumë koncesione janë bërë në mënyrë korruptive, është krijuar ideja se ato janë një instrument i keq për ekonominë. Ndërkohë që, nëse ato zhvillohen me garë dhe sipas ligjit, janë një impuls i madh për zhvillimin ekonomik.
Për të gjitha këto arsye, kriza e ekonomisë dhe shoqërisë shqiptare, nuk është aspak kriza e kapitalizmit, por e etatizmit.
Ata që luftojnë kapitalizmin si e keqja më e madhe, dhe ofrojnë më shumë shtet, ende nuk e kanë kuptuar që kriza është pikërisht e këtij të fundit. Akuzojnë shtetin shqiptar si të korruptuar, dhe ndërkohë ofrojnë akoma dhe më shumë shtet?!! A nuk ka shenja mjaftueshëm për të kuptuar se më shumë shtet do të thotë më shumë pushtet, dhe më shumë pushtet më shumë korrupsion?!
Prandaj për të pasur një shtet të mirë, na duhet një shtet i vogël që të mundësojë garën, lirinë ekonomike dhe kapitalizmin në Shqipëri, atë të vërtetin./ Gazeta Liberale
