Nga: Alda Bardhyli
Kanë mbetur vetëm dy orë nga koha kur Akademia Suedeze do të shpallë Nobelin për letërsi për vitin 2022. Kureshtja e gjithë atyre që janë të lidhur fort me botën e letrave do të marrë fund me emrin e fituesit të ri të këtij çmimi, i cili prej më shumë se një shekulli shihet si autoriteti më i madh letrar në botë. Në një botë mes tensioneve të reja të kohës, a do të jetë vepra fituese e Nobelit një vepër që është thelb i këtyre ndryshimeve?
Nëse mund të lexojmë mes shenjave që autoritetet suedeze japin në faqet e tyre zyrtare, shohim se sot ata kanë shpërndarë thëniet e dy nobelistëve amerikanë, Ernest Hemingway dhe Toni Morrison. Të dyja shprehjet lidhen me vlerën e librit të vërtetë dhe të shkrimtarit, dy kritika që kjo Akademi i ka pasur këto vite për Nobelistët e zgjedhur vitet e fundit.
A do të jetë Nobelisti i sotëm një shkrimtar i zejes së vërtetë? Mes emrave favoritë të basteve, por dhe të kritikës nuk ka munguar dhe emri i shkrimtarit tonë Ismail Kadare. Më poshtë po rendis disa shënime të shpejta se përse Kadare dhe letërsia shqipe duhet ta presë sot çmimin Nobel?
Shqipëria hyn në vendet e Ballkanit që ka një letërsi me rrënjë të thella, mjafton të kujtojmë faktin që Kadare e sjell shpesh në shkrimet e tij se romanet e letërsisë shqipe janë botuar në latinisht që në shekullin e 15-të, ndaj ky vlerësim për letërsinë shqipe në korpusin e madh të letërsisë botërore është i vonuar. Dokumenti më i vjetër i gjuhës shqipe daton në vitin 1462, Formula e Pagëzimit, shkruar në dialektin e veriut me alfabetin latin. Guljem Adami, Arqipeshkvi i Tivarit në një raport të vitit 1332 dëshmon shkrimin e gjuhës shqipe me alfabetin latin. Letërsia artistike në ato kohë ekzistonte në dy gjuhë, latinisht dhe shqip. Ky fakt do të mjaftonte që shkrimtari më i madh i kësaj gjuhe të renditej bri nobelistëve të çmimit më të madh botëror në fushën e letrave prej 121 vitesh.
Në listën e autorëve të rëndësishëm të këtij shekulli, Ismail Kadare është ndër autorët më të përkthyer në gjuhë të tjera. Harta e botimeve të librave të tij i kalon 45 gjuhë, një tjetër vlerësim i cili gjendet në profilet e nobelistëve ndër vite. Vepra e Kadaresë, shpërndarja e tyre nëpër botë, rikonfirmon karakterin universal të saj. Mund të themi që letërsia shqipe është ndër më të njohurat e kohës me dy vepra “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” dhe “Pallati i ëndrrave”, dy nga veprat më të komentuara nga autoritetet e larta të kritikës botërore ndër vite.
Nuk duhet harruar se kjo vepër u krijua nën diktaturën më shtypëse në botë, një kohë e cila orientonte dhe frymëmarrjen e letërsisë, dhe Kadare arriti të krijonte një tjetër univers paralel me veprat e tij. Letërsia e madhe arrin të japë në çdo kohë ndjesitë e kohës kur e lexon, ndaj është e vlefshme në çdo kohë. Në të gjithë trupin e saj, letërsia e madhe, e vërtetë është një letërsi botërore se është vetë historia e njeriut.
Në kohë kur bota është futur në një tjetër qasje, pas luftës në Ukrainë, veprat e Kadaresë na tregojnë përmes forcës së tyre nevojën për t’u mbështetur te letërsia si një akt kundër luftës. Trazimi botëror ka qenë gjithnjë trazimi i letërsisë së madhe, dhe kjo ndjehet në veprat e tij.
Modelet janë një tjetër ndjesi që letërsia e këtij shkrimtari të madh afron, aftësi e letërsisë së vërtetë. Letërsia e tij bën pjesë në traditën e letërsisë së madhe botërore, duke pasur një unitet të brendshëm, të habitshëm. Prova e një letërsie është qëndrueshmëria në kohë, dhe shumica e fabulave në veprën e Kadaresë i qëndrojnë kohës.
