Të burgosurit e dënuar si vrasës serialë të grave, janë shpesh objekt i propozimeve për martesë nga ana e grave që s’dinë asgjë rreth tyre, përveç rekordeve kriminale. Ky fenomen kurioz, tregon thellësinë në të cilën mund të zhytet vetë-mashtrimi në përcaktimin e veprimit të një personi.
Gratë që bëjnë oferta të tilla, me sa duket besojnë se një bërthamë thelbësore e mirësisë ekziston tek këta vrasës, dhe se ato janë të vetmet që e nxjerrin atë në sipërfaqe. Në këtë mënyrë, ato e dallojnë veten nga gratë e tjera, qëndrimi i të cilave ndaj vrasësve seriale, është më konvencionale dhe dënues.
Kështu ato shohin më tej dhe më të thellë, dhe ndjehen më të fuqishme, se simortrat e tyre konvencionale. Në të kundërt, ata nuk tregojnë asnjë interes të veçantë ndaj kriminelëve të vegjël apo të zakonshëm. Diçka e ngjashme, mund të vërehet në qëndrimin e të paktën disa intelektualëve ndaj diktatorëve, veçanërisht nëse këta diktatorë pretendojnë të jenë në ndjekje të një vizioni utopik.
Pol Holander, profesor sociologjie në Universitetin Ahmerst në Masaçusets, SHBA, ka vëzhguar prej një kohë të gjatë dukurinë e mashtrimit politik dhe vetë-mashtrimit – diçka kjo jo e habitshme për dikë që ka një përvojë të dorës së parë si me nazistët ashtu edhe komunistët në vendlindjen e tij, Hungarinë.
Në vitin 1981, ai botoi studimin e tij klasik mbi intelektualët perëndimorë që udhëtonin, kryesisht në vendet komuniste, kryesisht Rusinë e Stalinit, Kinën e Maos, dhe Kubën e Kastros, dhe që u kthyen prej andej me dëshmi ngazëlluese të botëve të reja (dhe më të mira) në ndërtim e sipër.
Kontrasti i dëshmive të tyre nuk do të ishte kaq qesharak, sikur vetë realiteti të mos kishte qenë aq i tmerrshëm. Nga Benito Musolini tek Hugo Çavez, Holander kthen vëmendjen e tij ndaj pikëpamjeve të intelektualëve mbi një gamë të gjerë diktatorësh dhe udhëheqësish autoritarë.
Lista e intelektualëve me ndikim, që kanë dhënë bekimin e tyre ndaj regjimeve qartazi të tmerrshme është mbresëlënëse: H.G.Uells, Xhorxh Bernard Shou, Roman Rolan, Zhan-Pol Sartër (një shkelës serial), Norman Mailer, C. Rajt Mills, Mishel Fuko, dhe shumë të tjerë.
Pyetja që ngre Holander, ështe se pse intelektualët, përvoja e të cilëve me rrezikun ishte ajo e një recense negative mbi një libër, apo një qëndrim armiqësor i një komisionit, dhe që ishin aq të ndjeshëm ndaj kërcënimit më të vogël, real apo të imagjinuar, ndaj lirisë së tyre në vendin e vet, tërhiqen aq shpesh ndaj shtypësve të egër në vende të ndryshme të botës.
Së pari, është për t’u marrë në konsideratë natyra e diktatorit. Natyrisht jo të gjithë diktatorët janë të njëjtë, sikurse ndodh më tepër me intelektualët. Qe e vështirë për intelektualët jo-gjermanë të admironin Hitlerin në raport me Stalinin, për shkak të natyrës së ideve të Hitlerit: pretendimi i superioritetit të natyrshëm dhe të trashëguar të racës dhe kombit të vet që nga kohërat e lashta, nuk është mënyra më e mirë për të tërhequr përkrahës të huaj.
Megjithatë, shumë intelektualë gjermanë, mes tyre Martin Hajdeger dhe Karl Shmit, u tubuan rreth Hitlerit, dhe vetëm pak e kundërshtuan në mënyrë aktive udhëheqësin nazist. Se sa ishte e motivuar mbështetja e tyre nga frika apo oportunizmi, kjo është e pamundur të thuhet; por vitet e shumta të studimeve dhe intelekti nuk i mbrojti ata nga një gjykim i gabuar.
Dhe madje edhe para se Hitleri të ngjitej në pushtet, mbështetja për të ishte më e madhe në mesin e studentëve të universiteteve dhe profesoriatit se sa nga kombi në tërësi (këtu, informacioni sasior është i rëndësishëm).
Me fjalë të tjera, qartësia e thellë dhe dashamirësia ndaj njerëzimit që intelektualët shpesh ia njohin si vlerë vetvetes, në krahasim me pjesën tjetër të popullsisë, është të paktën ndonjëherë, dhe ndoshta më shpesh një autoprofeci dhe mit. Fakti që pjesa më e arsimuar e një shoqërie moderne mbështet një politikë të tillë, nuk sugjeron se ajo është e drejtë.
Megjithatë, do të ishte një gabim logjik të mbërrihej në përfundimin se pjesa e paarsimuar ka gjithmonë të drejtë. E kundërta e gabimit, nuk duhet të jetë domosdomshërisht e vërtetë:ajo është shpesh thjesht një gabim tjetër. Po kështu, diktatorët ad hoc, qëllimi kryesor i të cilëve është të të mbajnë veten dhe miqtë e tyre në pushtet, si Bashar Al-Asad i Sirisë dhe Sadam Huseini në Irak, mund të kenë mbrojtësit por rrallë entuziastët rreth tyre.
Që intelektualët t’i mbështesin, diktatorët duhet të mishërojnë, apo të pretendojnë të mishërojnë, disa ideale utopike. Aftësia e veçantë për të parë përtej dukjeve që intelektualët pëlqejnë t’i përdorin shpesh edhe vetë, është në fakt raison d’être: sepse nëse ata nuk mund ta kuptojnë atë që të tjerët s’mund të perceptojnë, cili është roli i tyre?
Aty ku një mendje e thjeshtë sheh në një masakër priftërinjsh vetëm një masakër priftërinjsh, intelektualët e shqyrtojnë atë në funksion të dialektikës së historisë, duke imagjinuar përfundimin e ngjarjes në të ardhmen, e cila për ta është më e vërtetë sesa vetë vdekjet aktuale.
Ndonëse Holander nuk pretendon se ka një shpjegim të vetëm për tërheqjen e intelektualëve ndaj diktaturave të tilla si ato të Stalinit, Mao, dhe Kastros (apo Khomeinit në Iran në rastin e Fokos), ai megjithatë beson, se dëshira e madhe për një besim gati-fetar, në një epokë kur feja e vërtetë ka qenë në masë të madhe e refuzuar, është një pjesë e rëndësishme e shpjegimit.
Diktatorët totalitare nuk kanë qenë politikanët tipikë të sistemeve demokratike, që pavarësisht retorikës së tyre, duket se zinin kryesisht skajet e ekzistencës njerëzore, janë të gatshëm apo të detyruar të bëjnë kompromise të pista me kundërshtarët e tyre, zbulojnë se janë moralisht dhe financiarisht të korruptuar, janë më mbresëlënës në opozitë sesa në qeveri, nuk kanë ide gjithëpërfshirëse për shëlbimin e njerëzimit, dhe asnjë pretendim për të qenë zotër të njohurive dhe urtësisë njerëzore.
Përkundrazi, ata diktatorë qenë udhëheqës fetarë, që pretenduan pushtetin për t’iu përgjigjur të gjitha kërkesave të njerëzve në të njëjtën kohë, dhe udhëheqin njerëzimin drejt vendit të qumështit, mjaltit dhe paqes së përjetshme. Ata ishin të gjithëdijshmit, më kompetentët, më të dashurit dhe lloji i njerëzve pafundësisht të shqetësuar për mirëqenien e popullit të tyre; por në të njëjtën kohë ata ishin modestë, të përulur, dhe me sa duket të zënë ngushtë nga lajkat që u bëheshin. Në këto kushte, intelektualët panë tek ata jo njerëzit, por Mesia-t.
Dëshmi të natyrës gati-fetare të adhurimit të diktatorëve vijnë nga Sartri. Titulli që ai i vuri gazetës që filloi të publikojë në vitet 1970 në Francë, dhe që botohet ende siç është Libération. Çlirim nga çfarë saktësisht? Franca në atë kohë vështirë se ishte një tirani.
Është e vështirë të mos arrihet në përfundimin, se ajo ishte menduar si një çlirim mistik apo i botëve të tjera, nga kushtet ekzistenciale në të cilat njerëzimi është i detyruar të punojë përgjithmonë. Për fat të keq, disa gjëra janë më pak tërheqëse sesa një fe që guxon të shqiptojë emrin e saj si fe. Libri tërheqës i Holander, përfundon me paralajmërimin e nënkuptuar, se ne jemi larg nga të mësuarit një herë e mirë të leksionit tonë, dhe për këtë arsye janë larg nga të qenit të imunizuar nga gjykimet e gabuara në të ardhmen.
Përkundrazi, teksa rritet pakënaqësia me politikën dhe politikanët “normalë” në shumë pjesë të botës, ne mund të presim që iluzionet utopike të nxitojnë të mbushin një boshllëk:Ky libër . . . konfirmon se shumë intelektualë, si qenie njerëzore në përgjithësi (dhe ndoshta më shumë), kanë nevojë për llojet e iluzioneve që premtojnë një jetë më kuptimplotë dhe të kënaqshme. Imagjinata, idealizmi, dhe thirrja e tyre për vetë-përsosmëri, i bën ata veçanërisht të pambrojtur ndaj joshjes së qëllimeve të mira që personifikojnë udhëheqësit heroikë, në ndjekjen e tyre të supozuar të drejtësisë sociale.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
