Përkundër progresit relativ në Ballkanin Perëndimor gjatë dekadës së fundit, raportet e fundit rajonale dhe ndërkombëtare, shprehin një shqetësim serioz për rënien e vlerave demokratike, dhe rikthimin e populizmit dhe retorikës nacionaliste në rajon. Përveç kësaj, raportet vjetore të publikuara nga Komisioni Evropian, parashikojnë një degradim të sundimit të ligjit, duke vënë kësisoj në pikëpyetje serioze suksesin e tranzicionit, nga vende postkomuniste në anëtare të Bashkimit Evropian.
Reformat e zbatuara, modernizimi i institucioneve dhe shoqërive, kanë shënuar tendenca prapësimi, duke vënë në dyshim zhvillimet e ardhshme në Ballkanin Perëndimor. Duke reflektuar mbi skenarin sikur Ballkani të mos bëhet dot kurrë bëhet pjesë e BE-së, duhet të njihet realiteti dhe të analizohet potenciali i këtij skenari.
Ky interes i përtërirë i Bashkimit Evropian, i shprehur në të ashtuquajturën “Strategjia 2025”, për pranimin në union të Serbisë dhe Malit të Zi, është një realitet që nuk mund të braktiset si një ndryshore kur ne e shqyrtojmë këtë skenar. Për më tepër, përfundimet e Samitit të Triestes mbi rajonin, duket se i kujtojnë udhëheqësve të Ballkanit Perëndimor nevojën për integrim rajonal, duke nxitur kapacitetet dhe autorësinë vendore të reformave për demokratizimin e mëtejshëm dhe mirëqenien e rajonit.
Edhe nëse vendet e Ballkanit Perëndimor nuk bëhen kurrë pjesë e Bashkimit Evropian, sërish sundimi i ligjit dhe reformat demokratike, janë çelësi për të garantuar prosperitetin dhe qëndrueshmërinë e këtyre vendeve në një periudhë afatgjatë. Theksi mbi dialogun politik midis elitave politike, rritja e kapaciteteve institucionale dhe ngulmimi tek sundimi i ligjit, është diçka për të cilin Ballkani Perëndimor ka nevojë për zhvillimin ekonomik dhe përparimin shoqëror.
Analiza e peizazheve aktuale politike në rajon, veçanërisht në aspektin e legjitimitetit demokratik dhe politik, tregon ende lidhjet e forta me konceptin e partive politike dhe qeverive të forta. Koncepti i qeverisjes, transparencës dhe përfshirjes ende mungon, duke çuar kështu në një polarizim dhe ndarje të thellë në linja partiake dhe etnike.
Brenda skenarit të mos-integrimit në BE, është thelbësore të diskutohet se si shoqëria e lëviz veten përpara, për të siguruar llogaridhënien politike dhe transparencën e elitave politike. Nëse shoqëria nuk vë në lëvizje gjymtyrët e saj për ecur para ato do të atrofizohen, siç dëshmohet nga disa kriza politike që shpërthyen në Ballkanin Perëndimor gjatë disa viteve të fundit.
Mjerisht, pamë nevojën e pranisë evropiane për të zgjidhur krizat e brendshme politike, çka dëshmon paaftësinë e elitave politike për të ofruar zgjidhje, dhe për të çuar përpara shoqërinë. Zgjidhja e krizave të brendshme, duhet të përfshijë një politikë të shëndoshë rajonale – ose aftësinë për të mos pasur frikë për të identifikuar çështjet e pazgjidhura dhe i diskutuar hapur ato. Siç shihet nga rasti i Maqedonisë, kriza paraqet një mundësi të re për vendin.
Përkundër pranisë së fortë të Bashkimit Evropian në lehtësimin e zgjidhjes së krizës, ishte sërish shoqëria (studentët, aktivistët, organizatat e shoqërisë civile) ajo që mundësoi stabilizimin e vendit. Maqedonia në një periudhë relativisht të shkurtër, ka qenë e suksesshme në rehabilitimin e saj të brendshëm, dhe ka qenë në gjendje të hedhë disa hapa seriozë përpara.
Kriza mund ta përgatisë vendin për t’u përballur me realitetin e vet, dhe ta përgatisë atë për një periudhë afatgjatë. Nëse rajoni ofron një përgjigje autentike vendase ndaj krizës në zhvillim, dhe nëse BE ofron qëndrueshmëri në mesazhet e saj për elitat dhe publikun, ka shanset për të bërë kthesën.
Pra, për e përmbledhur: anëtarësimi në BE është një instrument për reformimin e demokracisë dhe sundimit të ligjit në rajon. Megjithatë, përvoja e saj tregon se nëse disa reforma janë ndërmarrë me kërkesën Bashkimit Evropian, pa autorësinë e shoqërisë, klasës apo elitës politike, ato nuk do të kishin ndodhur kurrë.
Ndonëse ritmi i përpjekjeve të tyre në rrugën e pranimit në BE ndryshon, vendet e Ballkanit Perëndimor shfaqin një ngjashmëri të habitshme në shumë fusha, duke filluar nga gjyqësori dhe administrata publike, tek sektori i medias, në gjendjen e përgjithshme të artit dhe në fushën e sundimit të ligjit.
Kjo sugjeron se mekanizmat e BE-së për nxitjen e reformave të dhimbshme, nuk varen shumë nga faza në të cilën është arritur në rrugëtimin e përgjithshëm të anëtarësimit në BE. Përkundrazi, suksesi i ardhshëm i reformave të kërkuara për forcimin e sundimit të ligjit, varet nga disa procese komplekse afatgjata, të cilat përfshijnë prioritetet e distancimit të partive në pushtet nga aparati shtetëror, krijimin e një mjedisi më të favorshëm për mediat e pavarura dhe OJF-ve, aktivitetin dhe pavarësinë e institucioneve kryesore në një zinxhir anti-korrupsion, veçanërisht të policisë, prokurorëve dhe gjyqtarëve.
Megjithatë, mekanizmat e butë parandalues, të cilat deri më tani kryesisht janë nënvlerësuar, duhet të riafirmohen edhe në rajon. Monitorimi i zhvillimit politik në fushat kryesore të rajonit, tregoi qartazi paqëndrueshmërinë që pritet të prodhojë mos-integrimi i rajonit në Bashkimin Evropian.
Vendet po përballen ende me ndarje të thella midis linjave politike dhe partiake, dhe sundimi i ligjit mbetet akoma larg rrënjosjes. Qëndrueshmëria dhe zhvillimi i Ballkanit Perëndimor, varet nga autorësia vendore e reformave, dhe mekanizmat e fuqishme të monitorimit nga shoqëria civile.
Shënim: Aleksandar Jovanovski, është koordinator i Programit për Demokracinë dhe Sundimin e Ligjit në Institutin e Politikave Evropiane (EPI) me qendër në Shkup. Titulli i këtij editoriali, ka qenë edhe temë e panelit në Forumin e Sigurisë së Beogradit.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
