Një zyrtar i lartë nga Shërbimi i Sigurimit Shtetëror Serb, Franko “Frenki” Simatovic, mbërriti në një kamp trajnimi të fshehtë pranë qytetit Ilok në Kroaci në pranverën e vitit 1992 – një nga shumë vende që pretendohet se do të ngriheshin nga zyrtarët serbë të sigurimit gjatë luftërave që shpërthyen gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë.
Simatoviçi erdhi për t’u thënë serbëve, të cilët ishin stërvitur në kamp, se së shpejti do të dërgoheshin për të luftuar në Bosnjë, edhe pse Serbia nuk ishte e përfshirë zyrtarisht në luftën e Bosnjës.
“Na thanë se ku do të shkonim, cilat ishin detyrat tona dhe kaq ishte”, tha një nga luftëtarët serbë që ishte në kamp, gati dy dekada më vonë, kur dëshmoi në gjyqin e Simatoviçit në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në Hagë.
“Na thanë që duhet t’i linim të gjitha mjetet tona të identifikimit”, shtoi luftëtari, i cili u shfaq si një dëshmitar i mbrojtur nën emrin e koduar JF-047.
JF-047 më vonë shpjegoi se një nga arsyet për këtë ishte se “nëse do të vriteshim ose kapeshim rob, ID-ja jonë personale nuk do të bëhej e njohur dhe se fakti që njësia kishte ardhur nga Serbia nuk do të bëhej e ditur”.
Të mërkurën, Mekanizmi Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara për Gjykatat Penale në Hagë, i cili po përfundon çështjet e fundit të GJPNJ-së, do të japë vendimin në rigjykimin e Simatoviçit dhe ish-shefit të tij, Jovica Stanisiç, kreu Sigurimit Shtetëror Serb gjatë kohës së luftës.
Stanisiç dhe Simatoviç akuzohen për organizimin, financimin, trajnimin dhe vendosjen e njësive të armatosura në luftërat në Kroaci dhe Bosnjë për të arritur qëllimet e një ndërmarrje të përbashkët kriminale që përfshinte Slobodan Millosheviçin dhe lidershipin politik, ushtarak dhe të sigurimit të Serbisë dhe liderët e serbëve në Kroaci dhe Bosnjë dhe Hercegovinë.
Qëllimi i ndërmarrjes së përbashkët kriminale ishte të largonte me forcë kroatët dhe boshnjakët nga pjesë të Kroacisë dhe Bosnjës dhe Hercegovinës që Serbia kërkonte t’i kishte nën kontroll, pretendon prokuroria.
Procedurat gjyqësore maratonë kanë vazhduar që nga viti 2008. Të dy burrat u liruan nga akuzat në gjykimin e tyre origjinal në 2013, por vendimi u rrëzua në 2015. Ata u vetëdeklaruan të pafajshëm kur filloi rigjykimi.
Ndërsa shumica e të tjerëve që pretendohet të kenë qenë pjesë e ndërmarrjes së përbashkët kriminale me Stanisiçin dhe Simatoviçin kanë vdekur, përfshirë Millosheviçin dhe shefin paraushtarak Zeljko “Arkan” Raznatoviç, vendimi është shansi i fundit për të treguar që zyrtarë të lartë nga Serbia ishin të përfshirë në luftërat në Kroaci dhe Bosnjë.
“Kjo është një mundësi historike. Është mundësia e fundit që gjykata të artikulojë një vendim mbi rolet e dy anëtarëve thelbësorë dhe kryesorë të ndërmarrjes së përbashkët kriminale, të cilët ishin shumë kritikë për ndezjen e konfliktit si në Kroaci ashtu edhe në Bosnjë Hercegovinë,” tha për BIRN Adam Weber, i cili ishte pjesë e ekipit të prokurorisë në këtë çështje nga viti 2009 deri në vitin 2013.
“Luftëtarët shkuan atje ku u urdhëruan”
Njësitë kryesore luftarake që Stanisiçi dhe Simatoviçi akuzohen se kanë pasur nën kontroll për të arritur qëllimet e Beogradit në luftërat kroate dhe boshnjake janë Njësia e Operacioneve Speciale e Sigurimit Shtetëror Serb (e njohur si “Beretat e Kuqe”), Garda Vullnetare Serbe (me nofkën Tigrat e Arkanit) dhe Akrepat.
Përmes dëshmive të dëshmitarëve dhe provave të tjera, prokuroria në rigjykimin e Stanisiçit dhe Simatoviçit kërkoi të tregonte se si këto njësi u krijuan dhe u përdorën nga dy zyrtarët serbë të sigurimit.
Në dëshmi, Goran Stopariç, i cili ishte anëtar i Akrepave, dëshmoi se “Akrepat dhe njerëzit e Arkanit ishin njësi të dobishme për Sigurimin Shtetëror Serb”.
“Ata ishin nën ndikimin e Sigurimit Shtetëror Serb dhe shkuan atje ku u urdhëruan. Sigurimi Shtetëror Serb e dinte se ku ishin ata, çfarë po bënin, ku do të shkonin dhe gjithçka tjetër”, i tha Stopariç gjykatës.
Weber tha se njësitë paraushtarake u vendosën në zona të veçanta që ishin “me rëndësi kritike strategjike për ndërmarrjen e përbashkët kriminale si një e tërë për të kryer operacione të caktuara dhe që kërkonin kryerjen e krimeve”.
“Këto njësi rrallë u vendosën në zona ku nuk ishin kryer krime”, shtoi ai.
Një dokument që bën pjesë në provat e çështjes, i datës 16 qershor 1991 dhe i nënshkruar nga “Frenki” (pseudonimi i Simatoviçit), urdhëron lëvizjen e armëve në Golubic, pranë qytetit Knin në Kroacinë lindore, ku disa muaj më parë ishte ngritur një kamp trajnimi për Luftëtarët e Njësisë së Operacioneve Speciale.
Njësia e Operacioneve Speciale filloi të operonte në 1991 në Golubic “kryesisht me përfshirjen e Franko Simatoviçit dhe Kapiten Draganit, Dragan Vasiljkoviç”, tha Weber.
“Ata formuan qendrën e trajnimit në Golubic dhe në atë qendër ishin 28 anëtarë e parë të njësisë, atëherë shumë prej të cilëve vazhduan të shërbenin si anëtarë të shquar të njësisë për vitet që do të vinin”, tha ai.
Qendra e trajnimit në Golubic “u përdor si model pastaj për krijimin e qendrave të mëvonshme të trajnimit në zona të tjera të Bosnjës, Kroacisë dhe Serbisë”.
Iva Vukusic, një historiane në Studimet e Konfliktit në Universitetin Utrecht në Holandë, tha se përveçse ishte një kamp trajnimi, Golubici ishte gjithashtu “një inkubator për trajnues për njësitë e tjera… pothuajse si një program paraushtarak për ndërtimin e kapaciteteve”.
Njësia pa aksionin e saj të parë në verën e vitit 1991, duke marrë pjesë në aktivitetet luftarake kundër forcave kroate në Glina, Strugë, Plitvice dhe Kijevo në Kroaci, dëgjoi GJPNJ-ja në gjyqin e parë të Stanisiçit dhe Simatoviçit.
Për shkak të kapelës që mbanin anëtarët e saj, Njësia e Operacioneve Speciale njihej si “Beretat e Kuqe”. Ata gjithashtu mbanin një emblemë ujku në mëngët e uniformave të tyre dhe shumë herë quheshin “Ujqërit Gri”.
Sigurimi Shtetëror Serb atëherë krijoi një kamp tjetër në Lezimir, afër Fruska Gora në Serbinë veriore, dhe pasi filloi lufta në Bosnjë, ngriti kampin në Pajzos në Kroaci i cili pretendohej se u përdor si bazë për marrjen e Bosanski Samacit në prill 1992.
Kampe të tjerë trajnimi u krijuan në 1992 në Brcko dhe malin Ozren në Bosnjë, më pas në malin Tara në Serbi dhe Skelani në Bosnjën lindore. Krijimi i akoma më shumë kampeve të tjerë vazhdoi në Bajina Basta në Serbi dhe Bratunac në Bosnjën lindore.
Nga viti 1991 deri në vitin 1993, njësia luftarake e Sigurimit Shtetëror kryesisht operonte nën emrin e Njësisë për Qëllim të Veçantë (Jedinica za Posebne Namene, JPN), dhe më pas nga gushti 1993 si Njësia për Operacione Antiterroriste (Jedinica za Antiteroristicka Dejstva, JATD), sipas Weber.
Weber shpjegoi se “në atë kohë kishte shumë anëtarë shtesë që ishin trajnuar dhe rekrutuar në njësi, ajo ishte rritur në madhësi, operacionet e saj kishin qenë në vende të ndryshme në Kroaci dhe më pas në Bosnjë”. Megjithatë, më shumë kampe u ngritën në Bilj dhe Sova në Kroaci, pastaj përsëri në Pajzos, ku luftëtarët serbë qëndruan deri në 1996.
“Ne u detyruam të operonim në fshehtësi të plotë”, tha Simatoviç në një fjalim në 1997.
Ai tha se “47 ushtarë u vranë dhe 250 u plagosën në operacione luftarake në 50 vende të ndryshme” gjatë konflikteve të viteve 1990. Ai renditi gjithashtu 26 kampe trajnimi që ishin ngritur në Bosnjë, Kroaci dhe Serbi.
Fjalimi i Simatoviçit, mbajtur në një ceremoni për të shënuar përvjetorin e themelimit zyrtar të njësisë, ishte një pjesë kryesore e provave në gjyq. Prokuroria tha se ai tregon shkallën e përfshirjes së Simatoviçit në aktivitetet e njësisë gjatë kohës së luftës.
Por disa dëshmitarë të mbrojtjes pohuan se Simatoviçi po e ekzagjeronte për t’i bërë përshtypje presidentit jugosllav Sllobodan Millosheviç, i cili ishte në ceremoni.
Një regjistrim video i eventit tregon Millosheviçin duke shtrënguar duart me oficerë të ndryshëm të lartë të Njësisë së Operacioneve Speciale, duke përfshirë komandantin e tyre, Milorad “Legija” Ulemek. Ulemek aktualisht po vuan një dënim për organizimin e vrasjes së kryeministrit serb Zoran Djindjiç në vitin 2003 dhe aktivitete të tjera kriminale.
Ndërsa “Beretat e Kuqe” ishin një njësi e fshehtë dhe përpiqeshin të mbanin një profil të ulët publik, Garda Vullnetare Serbe e udhëhequr nga Zeljko “Arkan” Raznatoviç, e njohur gjerësisht si “Tigrat e Arkanit”, shfaqej publikisht dhe madje pozoi për fotografi përpara një tanku me njerëzit e tij, duke mbajtur në duar një këlysh tigri.
“Arkani donte vëmendje, sillte kamera. Ai gjithashtu ishte i lidhur me Cecën (këngëtaren e famshme serbe Svetlana Raznatoviç). Ai ishte një lloj figure publike si asnjë tjetër që kishte lidhje me “Beretat e Kuqe”’, tha Vukusiç.
Sipas mbrojtjes së Stanisiçit dhe Simatoviçit, Garda Vullnetare Serbe u krijua në tetor 1990. Ish-anëtari i Gardës Stojan Novakoviç tha në rigjykim se Raznatoviç thirri rreth 20 miq të tij, kryesisht tifozë të zjarrtë të klubit të futbollit Ylli i Kuq i Beogradit, duke thënë: “Vëllezër, le ne shkojmë në Manastirin Pokajnica dhe betohemi se do ta mbrojmë popullin serb, nëse ata kërcënohen.”
Njerëzit e Arkanit kishin një bazë të pajisur mirë në Erdut në Kroaci. Sipas një raporti nga një kolonel i Ushtrisë Popullore Jugosllave, ajo kishte 172 shtretër për trupat.
“Në ndërtesë janë 80 deri në 100 ushtarë të Gardës Vullnetare Serbe, të cilët janë të armatosur me Scorpions (automatikë) me silenciatorë si armë personale dhe pushkë automatike dhe snajper, gjithashtu me silenciatorë”, thuhej në raport.
Banorët lokalë punonin duke punuar dhe në lakanderi, vazhdoi raporti, duke shtuar se në strukturë “ka një numër grash (8-12), të cilat ndoshta sigurojnë seks, por janë të veshura me uniformë dhe pretendojnë se janë ushtare”.
Garda Vullnetare Serbe ishte aktive në zonën e Sllavonisë Lindore të Kroacisë në vjeshtën e vitit 1991 dhe kreu krime të ndryshme në fshatin Dalj. Kur filloi lufta në Bosnjë, ata u dërguan të luftonin atje.
“Shumë ngjashëm me Njësinë e Operacioneve Speciale, Tigrat kalojnë një periudhë përgatitjeje dhe trajnimi, duke u përgatitur për operacionet në Bosnjë në 1992, nga Erduti dhe ata vendosen nga Erduti në Bijeljina dhe Zvornik. Ata janë të pranishëm atje për një periudhë kohe dhe më pas marrin pjesë në operacionet e spastrimit etnik që ndodhin përgjatë zonave në Bosnjën lindore”, tha Weber.
Në Sanski Most, ata dyshohet se vranë rreth 65 njerëz gjatë disa ditëve në shtator 1995.
Një nga viktimat e tyre, i cili u plagos, por mbijetoi, tregoi në rigjykimin e Stanisiçit dhe Simatoviçit se si robërit u çuan në një fshat aty afër dhe u qëlluan nga njerëzit e Arkanit në një garazh.
“Mund të shihja se kishte disa njerëz të vdekur në pellgje gjaku. Dhe pasi bëra mbase një ose dy hapa, një plumb më goditi në shpinë”, tha dëshmitari.
Akrepat: filmojnë krimin e tyre
“Prisni! Prisni të filmoj diçka”, thotë burri prapa kamerës ndërsa një grup ushtarësh qëndrojnë përpara shtëpisë së braktisur, gjysmë të shkatërruar.
Videoja tjetër tregon dy trupa të pajetë të shtrirë në tokë – dy nga gjashtë civilë boshnjakë që u vranë në një pyll afër fshatit Trnovo pasi kishin ikur nga Srebrenica në korrik 1995.
Videoja e vrasjeve, e cila u filmua nga Akrepat, u përdor si provë në gjyqin e Stanisiçit dhe Simatoviçit.
Videoja, e cila u luajt në sallën e gjyqit, tregoi disa luftëtarë të Akrepave që merrnin gjashtë burra nga një kamion në pyll dhe qëlluan katër prej tyre pas shpie, pastaj në kokë nga një distancë e afërt.
Dy të burgosurit e mbetur u detyruan të transportonin trupat larg, para se luftëtarët e Akrepave t’i vrisnin ata pranë shtëpisë së braktisur.
Katër anëtarë të “Akrepave” u burgosën më vonë për krimin nga një gjykatë e Beogradit. Vendimi përcaktoi që njësia e Akrepave u krijua në fshatin Djeletovci, afër Tovarnikut në Kroacinë lindore në 1991. Qëllimi kryesor i saj ishte të siguronte fushat e naftës që ndodhen në fshat.
“Akrepat” ishin kryesisht aktivë në Djeletovci, por në 1994 dhe 1995 ata ishin të angazhuar në luftime rreth Bihacit dhe Velika Kladusës në veriperëndim të Bosnjës dhe Hercegovinës.
Në fillim, njësia përbëhej nga 20 deri në 30 vetë, por në 1993, kur mori zyrtarisht emrin “Akrepat”, ajo kishte rreth 200 deri në 300 anëtarë.
Ëeber tha se “që nga viti 1993, ata bëhen më të lidhur me Sigurimin Shtetëror Serb”. Ai tha se listat e pagesave e Sigurimit Shtetëror nga ajo kohë tregojnë se pagesa iu shpërndanë anëtarëve të “Akrepave” dhe “Tigrave të Arkanit”.
Dëshmitari Goran Stopariç, një anëtar i njësive të ndryshme serbe gjatë kohës së luftës, e konfirmoi këtë, duke thënë në rigjykimin e Stanisiçit dhe Simatoviçit se “Akrepat” “sponsorizoheshin” nga Sigurimi Shtetëror Serb.
Pas përfundimit të luftës në Kroaci, shumica e anëtarëve të njësisë gjetën një strehë të sigurt në Serbi, para se të mblidheshin përsëri në 1999 për të shkuar për të luftuar në Kosovë.
Vukusiç këmbënguli se provat sugjerojnë se nuk ka dyshim “se Stanisiçi dhe Simatoviçi ishin të përfshirë në ngritjen e njësive të armatosura dhe u siguruan që ata të vepronin ashtu si vepruan”.
Por ndërsa disa nga dëshmitë në gjyq u dëgjuan pas dyerve të mbyllura, ajo tha se ishte e vështirë të dihej se çfarë urdhrash specifikë iu dhanë luftëtarëve.
“Unë mendoj se në shumë mënyra, këto lloj komunikimesh ndodhën me një pohim me kokë ose me një shkelje syri. Nuk thua: ‘Shkoni dhe vrisni civilë dhe përdhunoni disa njerëz’… Unë mendoj se funksionon më shumë si ‘ky dhe ky qytet duhen marrë, merrni këto dhe këto njësi’, dhe pastaj thjesht bëni atë që duhet bërë,” shpjegoi ajo.
Të mërkurën, gjykata e Kombeve të Bashkuara në Hagë do të vendosë nëse Stanisiçi dhe Simatoviçi ishin me të vërtetë përgjegjës për krijimin e këtyre njësive dhe dërgimin e tyre në luftë.
Operacioni Merimanga: njësitë serbe ndihmojnë të fortin boshnjak
Operacioni Pauk (Merimanga), një seri veprimesh ushtarake në Bosnjën veriperëndimore që filluan në nëntor 1994 dhe vazhduan deri në verën e 1995, hodhën dritë mbi lidhjet midis Stanisiçit dhe Simatoviçit dhe njësive paraushtarake serbe. Regjistrimet nga takimet, një ditar ushtarak dhe listat e pagesave nga operacioni tregojnë se si të dy burrat koordinuan vendosjen e njësive.
“Gjëja interesante në lidhje me operacionet Pauk është padyshim se keni të tre njësitë speciale që ishin vendosur në ato operacione që mbikëqyreshin nga Franko Simatoviç, dhe gjithashtu Jovica Stanisiç ishte i pranishëm edhe në ato operacione”, tha Adam Weber
Operacioni Pauk pa Serbinë të dërgonte anëtarët e “Beretave të Kuqe”, “Tigrave të Arkanit” dhe “Akrepave” për të ndihmuar liderin boshnjak Fikret Abdiç, ish-shefin e njohur të ndërmarrjes jugosllave Agrokomerc. Abdiç ishte rebeluar kundër qeverisë së Bosnjës në kohën e luftës dhe ngriti shtetin e tij separatist të quajtur Provinca Autonome e Bosnjës Perëndimore me “kryeqytetin” e saj në qytetin Velika Kladusa.
Abdiç po luftonte kundër shokëve boshnjakë që ishin besnikë ndaj qeverisë së Sarajevës. Sipas një libri nga gazetari Milos Vasiç, ai “pagoi për ushtarë dhe shërbime ushtarake (mbështetje ajrore dhe artilerie)” nga serbët rebelë të Republikës së vetëshpallur të Krajinës Serbe në Kroaci dhe nga Serbi.
Luftëtarët serbë e ndihmuan shtetin e vetëshpallur të Abdiçit të ekzistonte deri në verën e 1995. Abdiç u dënua më vonë në Kroaci për krime lufte, por pasi u lirua, ai u zgjodh kryetar i komunës së Velika Kladusës./BIRN
