Nga Judy Dempsey, “Carnegie Europe”/Edhe pse trajtohet si “oborri i pasmë” i Evropës, vitet e fundit Ballkani Perëndimor është lënë dukshëm pas dore, por fatmirësisht pa pasoja të rënda.
Pavarësisht nga fakti se rajoni u zhyt në luftëra civile gjatë fillimit të viteve 1990 pas shembjes së Jugosllavisë, vëmendja e BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor ka qenë kryesisht me hope.
Asnjë lloj ndihme e qenësishme, nuk i është dhënë këtyre 6 vendeve – Shqipërisë, Bosnjë-Hercegovinës, Kosovës, Maqedonisë, Malit të Zi dhe Serbisë – mbi mundësinë që një ditë t’i bashkohen BE-së.
Kjo dhe mungesa e një perspektive, i la këto vende në periferi të vëmendjes së Brukselit. Për pasojë, politikanët reformatorë u mënjanuan. Oligarkët lokalë, dhe elitat e korruptuara politike, punuan krah për krah njëra-tjetrës për të dobësuar sundimin e ligjit, mediat, opozitën dhe shoqërinë civile.
Pasiviteti i BE-së, vetëm sa nxiti një statuskuo që nuk kishte interes për reformat, transparencën dhe llogaridhënien. Maqedonia ishte një rast i tillë.
Ky vend i vogël, prej pak më shumë se 2 milionë banorësh, ka kaluar nga kriza në krizë që kur shpalli pavarësinë e tij më 1991-in. Gjatë viteve të fundit, reformat jo vetëm që u ndalën. Por republika, sipas fjalëve të ministrit të Jashtëm, Nikola Dimitrov, u shndërrua në një shtet të kapur.
Thuajse dy vjet më parë, qeveria u përfshi në një skandal përgjimesh, që e vinte theksin tek shpërdorimi i gjerë i detyrës shtetërore dhe korrupsioni.
Pastaj një vit më vonë, mbi 200 burra të maskuar, të njohur si mbështetës të qeverisë së koalicionit të djathtë të udhëhequr nga VMRO-DPMNE, sulmuan parlamentin dhe rrahën disa deputetë.
Kriza politike e Maqedonisë, vazhdoi deri në dhjetorin e vitit të kaluar, kur Zoran Zaev, kreu i partisë së majtë LSDM, u bë kryeministër.
Me shpejtësi dhe zell, administrata e tij ka ndërmarrë përpjekje të thella për reforma strukturore. Ato qenë të vonuara, shprehet Dimitrov, një ish-aktivist i shoqërisë civile.
“Kishte një krizë të pandëshkueshmërisë. Institucionet dështuan ta trajtojnë atë. Ato qenë tepër të dobëta. Kjo krizë nxiti një mobilizim të qytetarëve sipas linjave etnike. Ata kërkuan drejtësi”- tha Dimitrov në Berlin, pas takimit që ai dhe Zaev patën me kancelaren gjermane Angela Merkel.
Qeveria po ndërmerr tashmë reforma të mëdha. “Gjithçka ka të bëjë me vendosjen e sundimit të ligjit dhe llogaridhënies”-shpjegoi Dimitrov.
Për shembull, tani ekziston një filtër i trefishtë i mbikëqyrjes për shërbimet e inteligjencës, për të parandaluar ndërhyrjen politike. Ai përbëhet nga prokurori publik, shoqëria civile dhe parlamenti.
Edhe media, është duke iu larguar ndikimit politik – diçka jo e lehtë në një rajon ku gazetarët investigativë janë kërcënuar dhe burgosur. Dhe të gjitha reformat e mëdha “kryhen dhe/ose diskutohen në bashkëpunim me shoqërinë civile.
Kjo ka të bëjë me transparencën. “Shoqëria civile, është një aleate e qeverisë”- shtoi Dimitrov, i cili pranoi një ulje 5 herë të pagës së tij për t’u rikthyer të punojë për vendin e tij nga Holanda.
Megjithatë, edhe nëse Maqedonia i plotëson të gjitha kriteret e përcaktuara në strategjinë e re të BE- së për Ballkanin Perëndimor, që ofron një “perspektivë të besueshme të zgjerimit”, nuk ka asnjë garanci se republika do të jetë në gjendje të largohet nga “dhoma e pritjes”. Dhe kjo për shkak të Greqisë, por edhe Evropës Qendrore që po i jep zgjerimit një imazh të keq.
Në vitin 2008, Greqia – një anëtare e BE dhe NATO-s, e bllokoi hyrjen e Maqedonisë në NATO, dhe fillimin e bisedimeve të pranimit në BE.
Arsyeja është se Athina këmbëngul prej një kohe të gjatë, se emri “Republika e Maqedonisë”, nënkupton një pretendim territorial për krahinën veriore greke me të njëjtin emër.
Ish-koalicioni qeveritar i udhëhequr nga VMRO-DPMNE, nuk ka ndihmuar në zgjidhjen e kësaj çështje. Ai përdorte retorikën dhe simbolet nacionaliste, që e ngurtësuan më tej qëndrimin e Greqisë.
Në një përpjekje për të zgjidhur këtë mosmarrëveshje, Dimitrov tha se aeroportit dhe autostradës Shkup-Athinë i është hequr emri Aleksandri i Madh, dhe se ato janë riemëruar respektivisht “Aeroporti Ndërkombëtar i Shkupit” dhe “Miqësia”.
Me një ton të ri në Shkup, duket se ka një lëvizje modeste midis Shkupit dhe Athinës. Me ndërmjetësimin e OKB-së, të dyja palët kanë filluar të diskutojnë se si të zgjidhin çështjen e emrit. “Është diçka jashtëzakonisht kompleks”- thotë Dimitrov, i cili është vetë i përfshirë në këto negociata.
Çështja tjetër, që e penalizon Maqedoninë (dhe vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor), është perceptimi. Publiku në vendet e mëdha të BE-së, si Gjermania dhe Holanda, është më shumë skeptik mbi zgjerimin e mëtejshëm evropian.
Ai nxjerr në pah korrupsionin, trafiqet ilegale dhe sundimin e dobët të ligjit të fqinjëve të tyre jugorë.
Dhe u mjafton vetëm të tregojnë me gisht Bullgarinë dhe Rumaninë, të cilat iu bashkuan BE-së në vitin 2008, si shembuj të shkeljeve të vazhdueshme të sundimit të ligjit, dhe dështimeve të vazhdueshme për të luftuar korrupsionin.
Ata gjithashtu shtrojnë pyetjen, se nëse vendet e Ballkanit Perëndimor pranohen në bllok, çfarë do t’i pengonte ato të silleshin sipas qasjes nacionale hungareze dhe polake, kur bëhet fjalë për ruajtjen e pavarësisë së gjyqësorit, gjykatave dhe mediave.
Dimitrov s’ka iluzione. Një nga detyrat e tij të shumta, është të fitojë mbështetjen e skeptikëve. Kjo do të thotë të bindësh vendet me ndikim në BE, se Maqedonia ka hyrë më në fund në rrugën e reformave. Norvegjia dhe Suedia, kanë dyfishuar mbështetjen e tyre financiare për përpjekjet e Shkupit në këtë drejtim.
Ministri i Jashtëm maqedonas, e kupton shumë mirë situatën:”Rrugëtimi është me të përpjeta. Por është më pak e vështirë t’i ngjitesh një mali, me ndihmën e miqve që të mbështesin. Ballkani Perëndimor, do të jetë një rajon që do të eksportojë probleme, nëse ne nuk e përfundojmë punën e nisur”- shton ai.
PËRSHTATI TIRANA TODAY
