Rajoni i Zadrimës, në Shqipërinë e Veriut, ka qenë gjithmonë një mbështetje e për bujqësinë. Pas vështirësive të tranzicionit, zona tani po përpiqet të rifillojë veten duke u fokusuar në turizmin dhe prodhimin organik, shkruan balcanicaucaso.org.
Intervista
Jak Pacani është një prodhues vere, agronom dhe rritës bletësh. Pionieri i ringjalljes së bujqësisë në Zadrimë pas rënies së sistemit kooperativist komunist, tani është angazhuar në ringjalljen e arsimit të specializuar në fushën bujqësore dhe në futjen e protokolleve biologjike në prodhim. Ne e takuam atë në punishten e vere të tij në fshatin Naraç, pak kilometra nga Vau i Dejës.
Zadrima është një rajon bujqësor, cilat janë potencialet e saj më të mëdha?
Territori i Vau i Dejës dhe gjithë rajoni i Zadrimës ka një potencial të madh nga pikëpamja bujqësore: në 11 mijë hektarë tokë bujqësore kultivohen drithëra të ndryshëm dhe foragjere. Veç kësaj, Vau i Dejës ka 250 hektarë vreshta, 150 hektarë ullinj dhe 250 hektarë gështenja. Në rajonet më malore të territorit kultivohen edhe bimët medicinale. Këtu, megjithatë, infrastruktura është shumë e varfër: një problem që i detyron shumë veta të shkojnë në zona më të urbanizuara.
Po burimet njerëzore? A ka një sistem arsimor profesional të përshtatshëm për zhvillimin e potencialit bujqësor të tokës?
Institucioni kryesor për aftësim profesional është një shkollë e vendosur në Bushat, një nga fshatrat në rajon. Është një nga pesë shkollat profesionale bujqësore të pranishme në Shqipëri sot. Por, për të zhvilluar më tej burimet në dispozicion, është e nevojshme të jepet një rëndësi më e madhe për shkollën dhe aftësimin profesional. Të rinjtë në këtë fushë dinë shumë pak për bujqësinë.
Por a dëshirojnë të rinjtë të kujdesen për bujqësinë apo planifikojnë të lëvizin në qendrat urbane?
Qeveria duhet të veprojë, për të siguruar që të rinjtë të kenë mundësinë të qëndrojnë. Në veçanti, është e domosdoshme të arrihet në një grupim tokash për të vënë në duart e të rinjve zona më të mëdha për të punuar.
Në çdo rast pozitiv është se në këtë fushë nuk priremi të shesim tokën bujqësore të marrë nga gjyshërit dhe stërgjyshërit, ne synojmë të punojmë. Kjo është arsyeja pse ka potencial duhet të shoqërohet me trajnime profesionale. Sipas mendimit tim, shteti duhet të inkurajojë dhe të mbështesë të rinjtë duke hyrë në një rrugë studimi agrare. Përmes specializimit, figura të reja profesionale mund të rinovojnë gjithë sistemin bujqësor.
A është prioritet për institucionet shqiptare?
Jo, deri më tani, zhvillimi bujqësor nuk ka qenë një nga prioritetet. Kanë munguar politikat nxitëse për të rritur prodhimin dhe fatkeqësisht jemi shumë prapa rendimentit që kishim para viteve 1990..
Ka shumë faktorë që kanë çuar në këtë rezultat: fragmentimi i pronës bujqësore, informacioni i pasaktë mbi praktikat bujqësore, fara e cilësisë së dobët dhe faza e prodhimit jo e ndjekur mjaft nga agronomët.
Për këtë duhet shtuar informacion i dobët për përdorimin e pesticideve dhe mungesën pothuajse totale të analizës së dheut për të zhvilluar potencialin e saj. Në teori, rregullorja ligjore mbi praktikat e prodhimit bujqësor ekziston por nuk ndiqet. Në këtë fushë, për shembull, gjatë komunizmit kishte dhjetëra laboratorë që mund të bënin analiza të tokës dhe të informonin për përdorimin e pesticideve. Tani ka vetëm një për të gjithë Shqipërinë, në Fushë-Krujë, 70 kilometra nga këtu. Një distancë që e bën praktikisht të paarritshëm për shumicën e fermerëve lokalë.
Në situatën aktuale, a ofron toka një standard jetese të denjë për familjet që punojnë?
Ne mund të arrijmë të jetojmë me bujqësi, por sigurisht që nuk jemi të pasuruar. Një strategji e përdorur shpesh është integrimi i kulturave të ndryshme si rrushi, ulliri dhe perimet serë.
Ka disa shembuj pozitivë: për shembull, për disa vite një pjesë e rëndësishme e tregut të perimeve kosovare është e mbuluar me perime të rritura në serra të Kosmocit, një nga fshatrat e Zadrimës.
Por një mundësi për qëndrueshmëri më të madhe gjithashtu vjen nga turizmi, si në fusha ashtu edhe në male. Pranë ne kemi për shembull vendin arkeologjik të Komanit, unik në Evropë ose peizazhet madhështore të pllajën Toplanë. Mund të shtoj edhe atraksione të tjera turistike si shpellën e Doves, kështjellat e Sava, Vigu dhe Deja. Territori ofron shumë burime që duhet shfrytëzuar. Është e rëndësishme që bujqësia të lidhet me turizmin duke promovuar pushimet e fermave.
Sa i përket perspektivës për zhvillimin e biologjisë në Zadrimë, cila është këndvështrimi juaj dhe cilat janë vështirësitë kryesore?
Prodhimet organike duhet jenë gjithnjë e më të rëndësishme dhe, për më tepër, prodhimet tona aktuale nuk janë shumë larg nga të qenit organik. Pemët e ullirit dhe vreshtat mbeten të patrajtuara dhe pra praktikat e tanishme janë shumë afër bujqësisë organike.
Pyetja kryesore për të ardhmen bujqësore të organikës është takimi midis kërkesës dhe ofertës. Do të jeni në gjendje të shisni produktet tuaja?
Organike ka kosto më të larta të prodhimit, prandaj, është e nevojshme të rritet vetëdija mbi këtë çështje nga një grup fermerësh sa më i gjërë që të jetë e mundur, sepse ndër të tjera është e nevojshme të hartohen protokolle të përbashkëta për të ndjekur këtë rrugë dhe për të marrë certifikime adekuate. Gjithashtu në këtë temë ka nevojë për formim, i cili ende mungon.
Prandaj, rruga e prodhimit organik mund të udhëtohet, me kusht që të mbështetet nga një grup i madh dhe koheziv i fermerëve.
Ndërgjegjësimi i prodhuesve atëherë, por a janë konsumatorët shqiptarë të gatshëm të kuptojnë dallimin midis një produkti biologjik dhe atij që nuk është i tillë?
Në Shqipëri ka shumë fermerë që prodhojnë për tregun me bujqësi konvencionale, por që për konsum familje zgjedhin produkte organike, të cilat shpesh vijnë nga kopshte të vegjël ku nuk bëjnë asnjë lloj trajtimi. Unë e bëj këtë. Por të dy konsumatorët dhe fermerët në Shqipëri ende janë pak të vetëdijshëm për ndikimin e mundshëm të shëndetit të kimikateve. Mungesa e vetëdijes, nga ana e prodhimit, është reflektuar në përdorimin shpesh të pamatur dhe të painformuar të pesticideve. TIRANA TODAY
