Sana dhe Violeta, të dyja nëna me fëmijë të rritur e kalojnë ditët duke qëndisur këmisha dhe shami tradicionale shqiptare.
Nën buçima të ndriçuar të dritave fluoreshente, ato futen në klasat e Qendrës për Promovimin e të Drejtave të Grave në komunën e Drenasit në Kosovën qendrore, shkruan TIRANA TODAY.
Puna i ndihmon gratë të relaksohen për të folur për një dhimbje të thellë që ata nuk mund ta ndajnë me askënd tjetër.
Ata janë midis mijëra grave – deri në 20,000 nga disa vlerësime – të cilët u përdhunuan nga militantët serbë dy dekada më parë, gjatë luftës së viteve 1998-1999 që rezultoi me ndarjen e Kosovës nga Serbia pas shpërbërjes së Jugosllavisë.
“Të jesh në gjendje të flasësh për atë që ndodhi është si të marrësh oksigjen”, thotë Sana.
“Sepse ne nuk mund të flasim me familjet tona”, shton Violeta.
Sana dhe Violeta nuk janë emrat e tyre të vërtetë. Ata zgjodhën këto emra kur flasin për NPR sepse nuk duan që familjet, fqinjët apo miqtë e tyre të dinë se janë përdhunuar gjatë luftës.
Pas viteve të lobimit nga aktivistët e grave, gratë si Sana dhe Violeta tani kanë të drejtë për kompensim rreth 280 $ në muaj. Mijëra gra mund të kenë të drejtë për këtë kompensim.
“Kjo do t’u mundësojë grave që të kenë njëfarë pavarësie, sepse do të kenë të ardhurat e tyre”, thotë Kadire Tahiraj, e cila drejton qendrën e grave. “Por ata kanë nevojë për më shumë, si përfitime më të mira shëndetësore, sepse nuk janë shëruar nga traumat e tyre ose nga turpi i tyre”.
Të dyja Sana dhe Violeta thonë se paratë do t’i ndihmojnë ata të mbështesin familjet e tyre, të cilët besojnë se pagesa vjen nga paga në qendrën e grave. ‘Përdhunimi konsiderohet ende një njollë për nderin familjar në këtë shoqëri kryesisht etnike shqiptare’, thotë Tahiraj. Turpi ka bërë që shumë gra hezitojnë të dalin përpara për të kërkuar kompensimin.
“Kur erdha për herë të parë, gratë po kryenin vetëvrasje”, thotë Tahiraj, e cila po drejton qendrën që nga viti 2012. “Ata nuk mund ta përballonin më dhimbjen e tyre, sepse e mbanin atë brenda. Ata kanë frikë se burrat e tyre do t’i lënë. Kjo ka ndodhur me disa gra. Ata ndihen si të poshtëruara”.
Tahiraj e njeh veten dhe familja e saj u vra gjatë luftës. Në zyrën e saj, ajo fshin lotët ndërsa dëgjon Sanën dhe Violetën.
Sana ishte 28 vjeç dhe nënë e katër fëmijëve kur ajo u përdhunua pranë shtëpisë së saj. Ajo i tha burrit të saj, i cili i tha asaj të “varrosë këtë ndodhi” dhe të mos flasë për përdhunimin përsëri. “Por unë nuk mundem,” tha Sana.
Violeta ishte 20 vjeçe. Ajo nuk i tha askujt, duke përfshirë edhe atë që më vonë u martua.
Sana thotë se paragjykimi i izolon ata. “Jemi si jetimë, dhe Kadirja është si nëna jonë”, thotë Sana.
“Kanuni është ende atje”
Kompensimi për gratë që janë përdhunuar vjen pas më shumë se një dekade lobimi. Një nga avokatet më të ashpër është Feride Rushiti, themelues dhe drejtore ekzekutiv i Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës në kryeqytetin e Prishtinës.
“Ata janë viktima civile, si viktima të tjera të luftës”, thotë Rushiti, një mjeke i cili kohët e fundit mori një çmim ndërkombëtar për Gratë me guxim nga Departamenti i Shtetit. “Nuk kemi nevojë t’i turpërojmë, t’i fajësojmë ata, ndërsa ata janë të pafajshëm dhe nuk mund ta mbrojnë veten”.
Aktivistët kanë luftuar kundër një kodi moral dhe një sërë ligjesh të quajtura Kanuni, të hartuar nga fisniku shqiptar Lekë Dukagjini më shumë se 500 vjet më parë. Kanuni i dha të gjithë fuqinë dhe të drejtat burrit.
“Për t’ju thënë të vërtetën, nuk e kam lexuar Kanuni,” thotë Veprore Shehu me një psherëtimë. Ajo drejton Medica Kosova, një qendër e grave në qytetin perëndimor Gjakovë.
“Sepse, edhe pse ne kemi pasur ligje moderne për një kohë shumë të gjatë, Kanuni është ende atje. Unë do të thoja që ai është ende në mendjet e disa njerëzve.”
Por, në dekadën që kur Kosova ka qenë një vend i pavarur, gratë janë larguar nga stereotipet tradicionale. Aktivistët e grave dhe organizatat ndërkombëtare të ndihmës, për shembull, siguruan kuota gjinore në sektorin publik dhe në politikë dhe ndihmuan në njohjen edhe të kosovarëve rural me gratë në pozita të pushtetit. TIRANA TODAY
