Gjatë fushatës elektorale të zgjedhjeve parlamentare, kandidatët japin më të mirën për të ndikuar te votuesit, duke i bindur përmes debateve, tubimeve masive, reklamave të shtrenjta dhe natyrisht puthjeve të detyruara që u japin fëmijëve.
Këto dhe zgjedhjet e tjera pretendohen të ndiqen nga një publik i arsimuar që racionalisht do të zgjedhë kandidatin me të cilin pajtohet më së shumti, duke u bazuar në potencialin e kandidatit që premton një qeverisje më të mirë. Në realitet, ne njerëzit nuk jemi qenie racionale: shpesh mendimi psikologjik i nën ndërgjegjshëm ndikon më shumë sesa arsyetimi objektiv, dhe pikërisht ky mendim dikton emrin që shënojmë në fletën e votimit.
Ky fakt është zbuluar tashmë nga kandidatët dhe këshilltarët e tyre, të cilët përpiqen ta shfrytëzojnë për të fituar vota. Fusha e psikologjisë politike studion faktorët themelorë që ndikojnë te zgjedhjet, dy shembuj prej të cilave po i përshkruajmë më poshtë.
Efekti i renditjes në listën e votimit
Studentët e psikologjisë mësojnë një fenomen që njihet si efekt parësor: tendenca jonë për të shkruar artikujt më të mirë në krye të listës, dhe jo në mes ose në fund. Duke lexuar artikujt e parë, u kushtojmë më pak vëmendje atyre që vijnë më vonë ose sepse jemi të mërzitur ose sepse po përpunojmë informacionin që pamë në krye të listës. Ky efekt u paraqit në mënyrë klasike nga psikologu Solomon Asch në vitin 1946 kur ai paraqiti subjektet me të njëjtën listë të mbiemrave pozitive dhe negative që përshkruajnë një person, duke renditur ato pozitive (inteligjente, të zellshëm ) dhe ato negative (ziliqar, kokëfortë).
Kur u pyetën për të vlerësuar personin, ata që u ishin dhënë mbiemra pozitivë në krye të listës vazhdimisht e vlerësuan personin më pozitivisht se ata që iu dhanë mbiemra negative në krye të listës. I njëjti efekt zbatohet edhe gjatë zgjedhjeve, pasi renditja e kandidatëve në fletëvotime favorizon ata që renditen në fillim.
Për shembull, analiza statistikore e 20 viteve zgjedhje në Kaliforni tregoi se i ashtuquajturi ‘‘efekt i rendit të votimit’’ mund të ketë ndryshuar fituesin deri në 12% të parësorëve. Efekti është shumë më i madh te zgjedhjet jo partiake ose te zgjedhjet e vogla lokale ku votuesit dinë pak për kandidatët dhe nuk ndahen midis linjave partiake.
Efekti është më pak i theksuar në zgjedhjet e mëdha dhe të reklamuara, ku votuesit kanë më shumë gjasa të kenë zgjedhur një kandidat para se të shkojnë te kutia e votimit. Rendi i kandidatëve në fletëvotime ndryshon nga shteti në shtet, shumica e shteteve aktualisht përdorin një fletëvotim të rastësishëm, që, siç vënë në dukje studimet, penalizon në të vërtetë kandidatët që renditen rastësisht në listën e fundit.
Shtete të tjera e vendosin kryesuesin aktual të vendit, të parë në fletëvotim, duke rritur potencialisht mundësinë që ai ose ajo të ketë më shumë gjasa të fitojë. Ndërgjegjësimi për efektin e rendit të votimit ka bërë që psikologët të lobojnë për fletëvotime të shumëfishta me lista të ndryshme të kandidatëve të rastësishëm dhe një numër që vjen gjithnjë e në rritje i shteteve po e miratojnë këtë sistem.
Sondazhet nxitëse
Efekti i renditjes në listën e votimit nuk varet nga vetë kandidatët dhe rrjedhimisht nuk mund të përdoret si një taktikë në vetvete nga kandidatët për të kërkuar një avantazh të padrejtë.
Megjithatë, kandidatët – shpesh në baza të dyshimta morale – përdorin psikologjinë si armë kundër konkurrentëve. Një shembull shumë i fuqishëm është ai i sondazheve të shpejta, sondazhe të shkurtra të dizajnuara për t’i dhënë votuesve dezinformim rreth një kandidati nëpërmjet një pyetje hipotetike.
Të dhënat nga këto sondazhe nuk mblidhen; Sondazhet shërbejnë ose për t’i kujtuar votuesit karakteristikat negative të kandidatëve ose për të prodhuar tipare negative që pastaj mbeten në mendjet e votuesve. Një shembull i famshëm i sondazhit nxitës përfshinte Karolinën e Jugut në vitin 2000, ku votuesit morën telefonata duke pyetur nëse do të kishin më shumë ose më pak të ngjarë të votonin për kandidatin John McCain nëse ai hipotetikisht kishte lindur një fëmijë të zi të paligjshëm.
Taktika ishte veçanërisht e efektshme pasi McCain po bënte fushatë me vajzën e tij të ligjshme, në Bangladesh. Fushata e shpifjeve është bërë në mënyrë anonime dhe asnjë kandidat nuk ka pranuar përgjegjësitë. Pavarësisht se fillimisht kryesonte në sondazhe, McCain në fakt humbi përballë George W. Bush, 42% në 53%.
Efektet e sondazheve
Efektet e sondazheve janë konfirmuar nga një studim i botuar në Journal of Consumer Research, i cili u kërkoi të diplomuarve të votojnë për një nga dy kandidatët potencialë. Kandidati A është ndërtuar për të qenë kandidati më i pëlqyeshëm, me 81% deri 89% të votuesve që votojnë për të, mbi kundërshtarin e tij pasi kanë parë faqet e internetit të fushatave të kandidatëve.
Sidoqoftë, kur studentët panë faqet e njëjta, u pyetën gjithashtu me nga një pyetje hipotetike shumë negative rreth kandidatit të favorizuar, vetëm 38.9% votuan për Kandidatin A, pavarësisht faktit që pyetja ishte formuluar si një hipotezë dhe jo një fakt.
Studentët të cilët ishin të hutuar kur u pyetën votuan për Kandidatin A 55% e kohës, ndërsa studentët e tjerë vendosën të përqendrohen në kandidatin e votuar për vetëm 16% të kohës, duke treguar se pyetja ishte me të vërtetë përgjegjëse për ndryshimin drastik të opinionit. Pra, sondazhet nxitëse përmes pyetjeve hipotetike paraqesin mjete efektive për të ndikuar te opinioni publik.
Meqë këto mund të kryhen nga grupe anonime përmes telefonit, ato janë më të vështira për t’u gjetur nga kush organizohen dhe shpesh mund të bëhen nga mbështetësit pa miratimin ose njohurinë e kandidatit.
Kur ballafaqohet me një sondazh negativ, një kandidat mund të zgjedhë ta injorojë atë duke përhapur fjalë për ta përgënjeshtruar, ose duke gërryer më tej shpifjen në elektorat dhe duke distancuar fushatën nga çështjet reale.
Fuqia e qëndrimit të akuzave të rreme, madje edhe një sondazh nxitës që është provuar i rremë vazhdon të dëmtojë kandidatin në sytë e elektoratit të tij. Përpjekja për të eliminuar sondazhet nxitëse nga presionet e kandidatëve është e kotë, pasi sondazhet nuk mund të lidhen domosdoshmërish me vetë kandidatët. Një elektorat i arsimuar që kupton se çfarë është një sondazh nxitës, është mbrojtja më e mirë kundër këtyre sondazheve.
Konkluzionet
Përveç sondazheve nxitëse dhe efekteve të rendit të votimit, ka qindra shembuj të faktorëve psikologjikë që prekin zgjedhjet dhe shfrytëzohen nga kandidatët për të marrë mbështetjen e votuesve. Kuptimi i psikologjisë së zgjedhjeve bëhet në këtë mënyrë vendimtare jo vetëm për kandidatët, por edhe për votuesit që duan që votat e tyre të bazohen në të menduarit objektiv.
Herën tjetër në një kuti votimi, së paku të vlerësojmë përpjekjet e ekspertëve të psikologjisë që të kuptojmë sesi kandidati tenton të fitojë votën tuaj. Dhe pastaj mendoni dy herë përpara se të votoni për kandidatin e parë në listë.
Përshtati për Tirana Today, Anisa Hajdari
