Nga: Dashnor Kaloçi
Memorie.al publikon disa dokumente arkivore të nxjerra nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme në Tiranë dhe Autoriteti për Informim i Dosjesve të ish Sigurimit të Shtetit, të cilat janë pjesë e një dosje volumonize ku bëhet fjalë mbi historinë e rrallë dhe të panjohur të Ilia Lekës me origjine nga fshati Glinë i minoritetit grek të Gjirokastrës, familja e të cilit nga viti 1945-së jetonte në internim në fshatrat e Myzeqesë dhe babai i tij, Theodhoriu, ishte arrestuar që në vitin 1951 dhe vuante dënimin në kampe dhe burgje, i akuzuar si “agjent i Zbulimit Grek”.
Përpjekjet e Sigurimit të Shtetit për ta rekrutuar Ilian dhe më pas për ta arrestuar atë, dhe arratisja e Ilias së bashku me të vëllanë Kriston dhe xhaxhanë e tyre në Greqi, ku pas disa letrave kërcënuese që Ilia i bënte Enver Hoxhës, Ramiz Alisë e Adil Çarçanit, ku i’u kërkonte që ta nxirrin të atin nga burgu dhe bashkë me gruan e djalin, ta lejonin të vinte në Greqi, ata të tre bënë një grevë urie para ambasadës shqiptare në Athinë, e cila zgjati deri në vitin 1984.
Grevë e cila shkaktoi probleme të mëdha diplomatike në mes dy vëndeve, pasi sensibilizoi jo vetëm parlamentin grek dhe qeverinë e Athinës, por edhe shtypin grek dhe disa parti ultra-nacionaliste e qarqet shoviniste vorio-epiriote me në krye Mitropolitin Sevastianos, që e shfrytëzuan atë për interesat e tyre, si dhe fjalimet e Ilia Lekës në Parlamentin Europian dhe Kongresin Amerikan, për shkeljen e të drejtave të njeriut në regjimin komunist në Shqipëri, deri sa e detyruan Enver Hoxhën të dilte dhe të deklaronte publikisht: “I them me përgjegjësi popullit vëlla grek se në burgjet shqiptare janë vetëm 46 shtetas nga minoriteti grek dhe vetëm 4 prej tyre për faje politike”, si dhe Ramiz Alinë që ta lironte nga burgu Theodhori Lekën në vitin 1989, duke e lejuar të shkonte përgjithmonë në Greqi.
“Mua më priste burgu duke mos ditur asgjë. Dhe u detyruam që të largohemi për të shpëtuar nga burgjet dhe torturat. Kaq sa për dijeni. Tani, ashtu siç u kam shkruar dhe aty, po të them: Të më lejosh familjen. Mos më mbani rob djalin 4 vjeçar, mos më mbani babanë në burg 63 vjeç duke e torturuar, mos më bëni po ju them, të kryej veprime ç’njerzore. Babai im do vdesë, unë e di, edhe po ta nxjerërsh nga burgu, ai nuk rron më shumë se 6 muaj. Por ta dini juve dhe Qeveria juaj, vdekja e babait tim në atë çast që unë marr vesh, le të jetë edhe ditë në drekë, atëhere do bindesh çfarë do të bëj unë, por do thuash që të qartë ma bëri në letër. Unë ju kam thënë dhe do ju them si burrat hapur. Dorëzimi i familjes sime me mua i lani hesapet. Pastaj le të merret qeveria greke në mënyrë diplomatike, se bababi im ka në burgje dhe internime qysh në vitin 1951. Nuk pa një ditë të bardhë”.
Kështu thuhet në mes të tjerash në një letër që i dërgohet personalisht Enver Hoxhës e cila mban datën 25 dhjetor të vitit 1983 dhe që ka për autor një shtetas shqiptar i quajtur Ilia Theodhori Leka, me origjinë nga fshati Glinë i Gjirokastrës dhe me banim në Kolonjë të Lushnjes, ku kishte jetuar familjarisht i internuar nga viti 1945-së e deri në 12 prill të vitit 1982, kur së bashku me vëllanë e tij, Kristo Lekën dhe xhaxhanë e tyre, u detyruan që të arratiseshin nga Shqipëria për në Greqi.
Letra në fjalë drejtuar Enver Hoxhës e cila është e shkruar me shkrim dore nga minoritari Ilia Leka, është një dokument zyrtar dhe pjesë e një dosje tepër voluminoze me siglën “Tepër sekret” e nxjerrë nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtëme të Shqipërisë si dhe Autoriteti për Informim i Dosjeve të ish-Sigurimit të Shtetit, ku pasqyrohet në qindra fletë të daktilografuara apo me shkrim dore, e gjithë historia e Ilia Lekës dhe familjes së tij.
Duke filluar nga origjina e familjes prej fshatit Glinë të minoritetit grek në rrethin e Gjirokastrës, ku në vitin 1945-së u arratisën dy djem të familjes Leka, internimi i tyre në vitin 1951, në fshatin Savër të Lushnjes dhe më pas në disa fshatra të tjera të asaj zone të Myzeqesë, survejimi nga ana e Sigurimit të Shtetit e babait të Ilia Lekës, Theodhorit, që ishte bari me dele në kodrat përreth Manastirit të Ardenicës, raportet e bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit dhënë punëtorëve operativë të Sigurimit që ndiqnin dhe survejonin Theodhori Lekën, relacionet e tyre për shefat më të lartë, kombinacionet dhe legjendimet që bëheshin për të “zbërthyer veprimtarinë agjenturore” të tij, arrestimi i Theodhorit në vitin 1951, i akuzuar si “agjent i Zbulimit Grek dhe ndërlidhës me disa persona e agjentë që arratiseshin nga Shqipëria në Greqia dhe anasjelltas”, vuajtja e dënimit të tij në disa kampe burgje të Shqipërisë, tentativa e Sigurimit të Shtetit që në vitet ’70-të për të rekrutuar të birin e tij, Ilia Lekën, mospranimi nga ana e tij dhe provokimet e ndryshme të bashkëpunëtorëve të Sigurimit dhe njerëzve të futur prej tij, peripecitë e Ilias me letra ankesash në instancat e larta shtetërore e partiake apo takime me krerët e gjykatave e prokurorisë, duke i’u kërkuar lirimin e babait të tij nga burgu si të pafajshëm, arrestimi i xhaxhait të Ilias dhe torturat ndaj tij në Degën e Brendëshme të Vlorës, ku ai u detyrua që të nënshkruante një deklaratë për Ilian, sikur ai kishte folur kundra “pushtetit popullor”, arratisja e Ilias me të vëllanë Kriston dhe xhaxhanë e tyre më 12 prill të vitit 1982, duke dalë në Greqi nëpërmjet fshatrave kufitare të vëndlindjes së tyre, letrat kërcënuese që Ilia ia dërgonte nga Greqia në adresë të Enver Hoxhës, Ramiz Alisë, Hekuran Isait, Adil Çarçanit dhe Reiz Maliles, ku i’u kërkonte që t’i lironin të atin nga burgu dhe të mos e torturonin më atë, mos t’ia mbanin peng djalin 4 vjeçar dhe mos t’i bënin presione bashkëshortes së tij që ta detyronin ta divorconte Ilian dhe të martohej përsëri me një tjetër, por t’i lejonin ata që të vinin në Greqi, greva e urisë së Ilia Lekës me të vëllanë dhe xhaxhanë para ambasadës shqiptare në Athinë që zgjati rreth tre vite duke sensibilizuar opinionin publik dhe politikën greke që e bëri atë çështje të ditës së Parlamentit grek dhe qeverisë së Athinës, angazhimin e policisë së Athinës për mbrojtjen e ambasadës shqiptare nga frika e Ilia Lekës që kishte ngritur një çadër para hyrjes kryesore të saj, korrespodenca sekrete ditore me telegrame urgjente e ambasadorit shqiptar në Athinë, Ksenofon Nushi, me Ministrinë e Jashtëme në Tiranë dhe personalisht, Enver Hoxhën, Ramiz Alinë, Adil Çarçanin, Hekuran Isain dhe Reiz Malilen, duke e mbajtur në korent për gjithçka ndodhte aty me të ngujuarit në grevë urie dhe politikanët e deputetët grekë që u solidarizuan me grevistët dhe merrnin pjesë në mitingjet e protestave që zhvilloheshin para ambasadës shqiptare, artikujt e gazetave kryesore greke që përcillin rregullisht atë ngjarje, si dhe reagimin e disa partive nacionaliste dhe Mitropolitit Sevastianos që i kërkonte qeverisë helene të zgjidhte sa më parë atë çështje dhe “fatin e 400 mijë minoritarëve grekë që vuanin nën regjimin e Hoxhës”, korrespodenca ndërmjet Ministrisë së Punëve të Jashtëme të Shqipërisë dhe asaj greke lidhur me problemin e grevës së Ilia Lekës, etj., etj.
Bashkë me të gjitha këto që siç thamë pak më lart, janë pjesë e një dosje voluminoze të cilën e disponon të plotë Memorie.al dhe do ta bëj publike duke filluar nga ky shkrim, në ditët në vijim do të njihemi gjithashtu edhe me një intervistë të gjatë ekskluzive të Ilia Lekës që jeton familjarisht në Athinë, ku ai dëshmon mbi këto ngjarje që përmbajnë këto dokumente arkivore dhe të tjera që nuk janë pasqyruar aty. Që nga greva e urisë para mabsadës shqiptare në Athinë e cila lëkundi marrëdhëniet zyrtare në mes Shqipërisë dhe Greqisë dhe e detyroi Enver Hoxhën që të dilte publikisht e të deklaronte: “I them me përgjegjësi popullit vëlla grek, se në burgjet shqiptare ndodhen vetëm 46 shtetas shqiptar që janë pjesë e minoritetit grek dhe vetëm 4 prej tyre janë për faje politike”, sensibilizimi që i bëri shtypi grek grevës së Ilia Lekës, i cili u ftua dhe foli në Parlamentin Europian në Bruksel dhe në Kongresin Amerikan në Washington për shkeljen e të drejtave të njeriut nga regjimi komunist diktatorial i Enver Hoxhës, e deri tek “zbythja” e Tiranës zyrtare në vitin 1989-të, e cila u detyrua që ta lironte nga burgu babanë e Ilias, Theodhoriun, dhe ta lejonte atë që të shkonte përgjithmonë në Greqi tek i biri, ku ai jetoi edhe shumë vite pas përmbysjes së regjimit komunist, duke i’u gëzuar edhe ardhjes së pjesës tjetër të familjes që kishte mbetur në Shqipëri.
Letra e kabinetit të Enver Hoxhës në Komitetin Qëndror për Ministrinë e Jashtëme
PARTIA E PUNES SHQIPERISE Tiranë, më 21.I.1984
KOMITETI QENDROR
Nr. 1/1 Prot.
L A N D A: Mbi letrën e Ilia Lekës nga Greqia
MINISTRISE SE PUNEVE TE JASHTEME
Shokut Reiz Malile
T I R A N E
Për dijeni ju dërgojmë fotokopjet e letrës dhe të përmbledhjes së saj që i siperpërmënduri i drejton shokut Enver.
I NGARKUARI ME PUNE NE SEKTORIN E LETRAVE DHE ANKESAVE
Petrit Shijaku
Përmbledhje e letrave të Ilia Lekës dërguar Enverit nga shefi i sektorit të letrave dhe ankesave pranë kabinetit të tij, Petrit Shijaku
P E R M B L E DH J E
Ilia Leka nga Greqia i drejton letër shokut Enver ku ndër të tjera ngre këto çështje:
Babai i tij (Theodhori Leka) ndodhet në burgje dhe i internuar që nga viti 1951. Po ashtu dhe xhaxhai i tij, thotë se është arrestuar dhe burgosur në Vlorë ku, sipas tij, 7 ditë dhe 7 netë torturohet duke i nxjerrë gjak nga goja për të denoncuar kundër letërshkruesit që të ketë folur kundra shokut Enver.
Letërshkruesi pretendon se duke ditur se edhe këtë e priste burgu, u detyrua që të arratiset.
Kërkon që t’i dorëzohet i ati, i cili edhe po të lirohet nga burgu, thotë ai, nuk e ka jetën e gjatë. Po ashtu kërkon që t’i dorëzohet fëmija i tij 4 vjeçar dhe të mos detyrohet e shoqja që të martohet me tjetër se “nderin e gruas timie – kërcënon ai,- do ta paguni shumë, shumë rëndë”, “robëria e djalit tim, vazhdon ky armik, do të çudisë gjithë Greqinë” dhe paralajmëron se në rast se nuk i dorëzohet familja, “me mua, – thotë ai – i lani hesapet.
Pastaj le të merret qeveria greke në mënyrë diplomatike.
Sh ë n i m:
Pyetëm Ministrinë e Punëve të Brendëshme dhe na njoftuan se letërshkruesi është 34 vjeç, ka lindur në Glinë të Gjirokastrës dhe ka qenë me banim në Kolonjë të Lushnjes. Ai bashkë me të vëllanë, Kristo Lekën, më 12 prill janë arratisur në Greqi.
Gjykata e Lartë njofton se babai i shkruesit është dënuar me 25 vjet heqje lirie dhe agjitacion e propagandë.
Letra e Ilia Lekës dërguar Enver Hoxhës nga Greqia
Zotit Enver Hoxha
Shumë letra ju kam shkruar juve kur jetoja në Shqipëri, për të dalë në shesh e drejta e familjes sime të pafajëshme. Kisha kaq të drejtë sa që arrita para gjyqit në shkallë të lartë në Tiranë, para shoqes Eleni Selenica, Myftar Hoxha, Sofokli Krongo dhe prokurorin Rapi Mino.
Të them këto fjalë: “Jam gati që të shkoj në vëndin e babait tim, të futem unë në burg. Babai im është i pafajshëm”.
U solla deklaratat që dëshmitarët kishin shkruar, se i kishte imponuar Operativi, Kristaq Pleqi dhe hetuesi, Skënder Koriku. Jo vetëm që nuk zgjidhën asgjë, por përkundrazi, Dega e Lushnjes në bashkëpunim me Degën e Gjirokastrës, morrën xhaxhanë tim, dhe Sabriu, Pirro Pjetri, Murati dhe kryetari, i vunë hekurat në Gjirokastër dhe e çuan në burgun e Vlorës, ku e rrahën kaq shumë sa volli gjak nga goja 7 ditë dhe 7 netë, për ta detyruar që të firmoste për mua, se kisha thënë fjalë për juve, ku në një kohë familja e tij ulurinte në fshat dhe unë kisha babanë në burg dhe dija simbas ligjit tuaj, se burgjet mbushen nga neve “gjoja të prekur”.
Mua më priste burgu duke mos ditur asgjë. Dhe u detyruam që të largohemi për të shpëtuar nga burgjet dhe torturat. Kaq sa për dijeni. Tani, ashtu siç u kam shkruar dhe aty, po të them: Të më lejosh familjen.
Mos më mbani rob djalin 4 vjeçar, mos më mbani babanë në burg 63 vjeç duke e torturuar, mos më bëni po ju them të kryej veprime çnjerzore.
Babi im do vdesë, unë e di, edhe po ta nxjerërsh nga burgu, ai nuk rron më shumë se 6 muaj.
Por ta dini juve dhe Qeveria juaj, vdekja e babait tim në atë çast që unë marr vesh, le të jetë edhe ditë në drekë, atëhere do bindesh çfarë do të bëj unë, por do thuash që të qartë ma bëri në letër. Unë ju kam thënë dhe do ju them si burrat hapur.
Dorëzimi i familjes sime me mua i lani hesapet. Pastaj le të merret qeveria greke në mënyrë diplomatike,s e bababi im ka në burgje dhe internime qysh në vitin 1951. Nuk pa një ditë të bardhë.
20.XII. 1983
Nderin e gruas sime do ta paguani shumë, shumë rëndë, që e detyroni të martohet me zor.
Robëria e djalit tim do të çudisë gjithë Greqinë. Edhe në luftë të ishim. Familjen do ta kishim dorëzuar.
Edhe Izraeli dorëzoi 2500 ushtarë rob, që luftuan kaq kohë, kurse juve asnjë letër nuk lejon, kujtoni se unë do pushoj me torturat që i kanë bërë familjes sime. Po ju them deri në vdekje, jo. Në qoftë se nuk e dorëzoni bëni çfarë të doni, ky është borxhi im nga Greqia. Unë ju kam respektuar si thoni si letrat nuk arrijnë në dorën tuaj.
Do t’i shikojmë tani. Nga Greqia do të shikojmë tani sa do të bjerë në dorë.
I pafajshëm
Ilia Leka
Nr. 1207 Epivika Oidos uai (Greqi)
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Telegramet “Tepër sekrete” të ambasadorit shqiptar në Athinë, Ksenofon Nushi, dërguar Ministrisë së Jashtëme në Tiranë, për Enver Hoxhën, Ramiz Alinë, Adil Çarçanin, Hekuran Isain dhe Reiz Malilen
DESHIFRIM TEPER SEKRET
Nr. 3089 Nga Athina
MINISTRISE SE JASHTEME
Sot në mëngjez janë vendosur tre polica të armatosur me automatikë para ambasadës. Një polic u tha shokëve tanë se sonte kishin marrë një telefonatë anonime, që thoshte se do të hedhin në erë ambasadën me anë të një makine me dinamit, se shqiptarët kanë kërcënuar Mitropolitin Sebastianos se do ta vrasin.
Shokët tanë i thanë policit se shqiptarët nuk merren me akte të tilla që i akuzojnë priftërinjtë. Për dijeni sonte ka pasur disa telefonta sharëse nga persona të zakonshëm.
Çeno
Letra e ministrit të Punëve të Jashtëme, Reiz Malile, për ambasadorin shqiptar në Athinë, Ksenofon Nushi
REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPERISE S E K R E T
MINISTRIA E PUNEVE TE JASHTEME Tiranë më 2.II. 1984
Nr. 251/1
AMBASADES SE RPS TE SHQIPERISE
(Shokut Ksenofon Nushi)
A TH I N E
Bashkëlidhur ju dërgojmë një fotokopjet e letrave që krimineli Ilia Leka i drejton shokut Enver Hoxha, shokut Ramiz Alia, shokut Hekuran Isai, shokut Reiz Malile.
Fotokopjet e këtyre letrave së bashku me gazetat greke që kanë shkruar mbi gjoja kërcënime për vrasjen e Sevastianos nga ana e njerëzve tanë, i dorëzo në Minisrinë e Punëve të Jashtëme në një takim me zëvëndësministrin, ose drejtorin e përgjithshëm politik ose edhe me personin tjetër që do t’ju presë.
Personi që do t’ju pres në Ministrinë e Punëve të Jashtëme, me një ton serioz, por korrekt, i thuaj sa vijon:
“Kam ardhur t’ju flas për kërcënimet që i janë bërë dhe vazhdojnë t’i bëhen ambasadës sonë.
Për këto probleme ju kam folur edhe herë të tjera. Ju kemi dorëzuar edhe një shirit manjetofoni që përmban kërcënime të herëpasherëshme ndaj ambadadës dhe personelit të saj.
Tani po ju dorëzoj edhe kopjet e letrave që iu drejtohen udhëheqësve tanë me kërcënime të ulëta.
“Shohim se në gazetat greke Shqipëria akuzohet për terrorizëm, se gjoja ajo don të vrasë Mitropolitin e Konicës, Sevastianos. Siç e dini, ne nuk jemi terroristë, jemi kundër terrorizmit. Kërcënohet të hidhet në erë ambasada shqiptare dhe ju vutë policë të armatosur para saj.
Siç e shihni po krijohet një situatë anormale që pengon ambasadën shqiptare në Athinë të punojë në kushtet normale.
Ju lutem që Qeveria greke të marrë masa e të krijojë kushte pune normale përv ambasadën shqiptare, ashtu sikurse janë krijuar kushte të tilla pune për ambasadën greke në Tiranë.
Ne nuk mundemi as të mbyllemi në ambasadë, as ta ndalojmë veprimtarinë tonë normale si përfaqësi diplomatike, prandaj pala greke e ka për detyrë të na krijojë kushte normale pune dhe për këtë të marrë masat e duhura”.
Nga ana jote personit që do të të presë, shtroi vetëm këtë çështje dhe mos i ngre probleme të tjera.
Nga njoftoni urgjet veprimin
M I N I S T R I
(Reiz Malile)
Shënim: Ju dërgojmë dhe kopje të letrës që krimineli Ilia Leka i drejton shokut Adil Çarçani. Edhe këtë e dorëzoni së bashku me katër të tjerat. /Memorie.al
