Çdo njeri dëshiron që të jetë i lumtur, apo jo? E kush nuk do? Sigurisht, ju mund të mos dëshironi të sakrifikoni gjithçka për kënaqësinë, por me siguri do të donit ta gëzoni veten. Në treg gjenden një mori barnash për zgjidhjen e problemeve të depresionit, dhe metodat për arritjen e lumturisë shpesh shiten dhe reklamohen si diçka që ju mund ta blini, dhe që e dëshironi mbi çdo gjë tjetër.
Kërkimi i lumturisë është kaq integral në idenë tonë të një jete të mirë, sa është cilësuar si një e drejtë e patjetërsueshme nga Tomas Xheferson. Ajo përmbledh Ëndrrën Amerikane, si asnjë ide tjetër. Për shumë njerëz, ky kërkim është kuptimi i vetë jetës.
Por është e vështirë që disa ta kuptojnë, se ekziston edhe një mënyrë të menduari, e cila sugjeron se ju as nuk doni të përpiqeni për të qenë aq të lumtur sa do të donit. E pra, ekziston një filozof i cili nuk mendon se ju e doni lumturinë në vetvete.
Fridrih Niçe, e pa ndjekjen e thjeshtë të lumturisë, e kuptuar si ajo që të fal kënaqësi, si mbetjet e shurdhëta të jetës njerëzore. Ai shprehet: “Njerëzimi nuk përpiqet për të arritur lumturinë; këtë e bëjnë vetëm anglezët”, duke iu referuar filozofisë angleze të utilitarizmit, dhe fokusit të saj tek lumturia e plotë.
Një filozofi, të cilën filozofi gjerman e refuzoi me parabolën e tij të “Njeriut të Fundit”, një qenie patetike që jeton në një kohë kur njerëzimi “shpiku lumturinë”. Njeriu i fundit? Në mendjen e Niçes ai ishte i lumtur, por i shurdhër. Në vend të kësaj, Niçe iu përkushtua idesë së zbulimit së kuptimit në jetë. Ai sugjeroi Ubermensch-in, dhe krijimin e tij kuptimit në jetë, si një alternativë ndaj Njeriut të Fundit, dhe na ofroi si shembull idenë e njerëzve që qenë të gatshëm për të duruar vuajtje të mëdha, në emër të një qëllimi që i kanë vendosur vetes.
A mund të imagjinojmë që Mikelanxhelo ta shihte si diçka të këndshme pikturimin e tavanit të Kapelës Sikstinë në Vatikan? Nikola Tesla, thoshte se beqaria e tij qe e nevojshme për punën që bënte, por në fakt u ankua gjatë gjithë jetës mbi vetminë e tij.
A është kjo lumturi? Nëse këto mendje të mëdha do të kërkonin lumturinë në vetvete, a do të kishin bërë atë që bënë? Jo, thotë Niçe. Në vend të kësaj, ata zgjodhën të ndjekin domethënien dhe e gjetën atë. Kjo është ajo duan vërtetë njerëzit. Edhe psikologjia pajtohet shpesh me këtë ide.
Psikologu Viktor Frankel, sugjeroi dikur se çelësi për të jetuar mirë, është zbulimi i kuptimit në këtë jetë, duke shkuar aq larg sa të sugjeronte kuptime pozitive për vuajtjet e pacientëve të tij, për t’i ndihmuar këta të fundit të ecnin përpara.
Idetë e tij, të botuara në librin bestseller “Kërkimi i njeriut për kuptimin”, ishin frymëzuar nga koha e kaluar në një kamp përqendrimi, dhe shënimet mbi atë se si njerëzit që vuanin tmerre të paimagjinueshme, ishin sërish në gjendje të vazhdonin kërkimin e kuptimit në vend të lumturisë.
Për Niçen, ekziston edhe një çështje e matematikës utilitariane. Në mendjen e tij, ata që bëjnë gjëra të mëdha vuajnë shumë. Ata që bëjnë gjëra të vogla, vuajnë më pak. Në këtë rast, nëse dikush që përpiqet të kryejë llogari utilitare do ta ketë të vështirë, në mos të pamundur, për të gjetur një skenar kur lumturia neto është shumë e madhe.
Kjo është arsyeja pse Njeriu i Fundit është aq i shurdhër; të vetmet gjëra që i japin atij një përftim të madh neto në aspektin e lumturisë janë punët e shurdhëta, dhe jo aktivitetet që i shkaktojnë vuajtje, dhe që ne do t’i cilësonim interesante. Ky problem është quajtur “paradoksi i lumturisë”.
Aktivitetet që kryhen për të rritur drejtpërsëdrejti kënaqësinë, nuk ka të ngjarë të kenë një përfitim të lartë. Niçe e kapi saktë këtë problem, dhe i dha tonin e vete kur tha se “Gëzimi shoqëron, gëzimi nuk lëviz”. Një person që gëzohet teksa mbledh pulla, nuk e kryen atë veprim për shkak se e bën të lumtur, por për shkak se e konsideron interesante.
Lumturia është një efekt anësor. Një person që vuan për vite me radhë për të realizuar një kryevepër, nuk kënaqet në fund prej saj, por gjen gëzim tek bukuria që ajo krijon. Sigurisht, ekzistojnë edhe kundërshtime ndaj idesë së Niçes.
Mendimtari i madh anglez Bertrand Rasëll, e dënoi Niçen në kryeveprën e tij “Një histori e filozofisë perëndimore”. Me kryesorja në mesin e kritikave të tij ndaj Niçes, ishte ajo që ai e pa si një brutalitet dhe hapje ndaj vuajtjeve, dhe krahasoi idenë Niçeane me ato të Budës, duke imagjinuar një Niçe që bërtiste: “Pse të përlotemi, për shkak se vuajnë njerëzit e parëndësishëm? Ose, për këtë çështje, për shkak se vuajnë njerëzit e mëdhenj? Njerëzit e rëndomtë, vuajnë në mënyrë të rëndomtë, njerëzit e mëdhenj vuajnë në mënyrë madhështore, dhe vuajtjet e mëdha nuk janë për t’u ardhur keq, pasi ato janë fisnike. Ideali juaj është krejtësisht negativ, mungesa e vuajtjes, e cila mund të sigurohet plotësisht nga mos-ekzistenca. Unë, nga ana tjetër, kam ideale pozitive: Admiroj Alçibiadesin, dhe Perandorin Frederiku II, dhe Napoleonin. Për hir të njerëzve të tillë, ia vlen çdo lloj mjerimi”.
Kundër kësaj, Rasëll kontrastron idetë e Budës, dhe sugjeron se një vëzhgues i paanshëm do të ishte gjithmonë në krah të tij. Rasëll, interpretimet e të cilit mbi Niçen qenë më pak se sa të sakta, dhe se vuante nga pasja e përkthimeve të dobëta mbi të cilat mund të punonte, e pa filozofinë e tij si një gur mbështetës të fashizmit, edhe duke u fokusuar tek dhimbja.
Kështu, ndërsa ju mund të vlerësoni diçka mbi lumturinë, sa të gatshëm jeni të vuani për ta arritur atë? Niçe argumenton se ju do të jepnit gjithçka për një vlerë më të lartë. Të tjerët, nuk pajtohen ende me këtë. A jeni madje në gjendje të ndiqni lumturinë dhe arrini atë? Apo është Niçe që ka të drejtë, kur thotë se duhet të përqendroheni diku tjetër mbi kuptimin, në mënyrë që të shpresoni për njëfarë kënaqësie më vonë?
Përshtati nga anglishtja për Tirana Today, Alket Goce/Këtu mund të lexoni shkrimin në origjinal
