Zack Pelta Heller
Në 290-vjetorin e vdekjes së “babait të shkencës moderne”, ekspertët e fondacionit “Chemical Heritage”, shqyrtuan studimin e tij pak të njohur mbi alkiminë dhe rolin e saj në zbulimet e tij shkencore
Sapo Xhejms Volkel, kurator i librave të rrallë në Fondacionin “Chemical Heritage”, pa dorëshkrimin e shekullit XVII të Isak Njutonit, gjatë përgatitjeve të një ankandi, kuptoi se ai qe autentik. Së pari, dorëshkrimet e Njutonit qenë tepër të njohura për Volkelin. Pastaj, ishte edhe mënyra përmes së cilës Njutoni krijoi dorëshkrimin, duke marrë një fletë më të madhe, palosur atë përgjysmë dhe krijuar një broshurë të vogël.
Shkencëtari anglez qe në gjendje të kopjonte dhe mbante shënime mbi receta të gjata për eksperimentet në alkimi. Në këtë rast, Njutoni kishte kopjuar një recetë të titulluar “Praeparatio Mercurii ad Lapidem per Regulum Martis Antimoniatum Stellatum et Lunam” ose “Përgatitja e Mërkurit për Gurin Filozofal”.
Por, pasi u verifikua dorëshkrimi, u ngrit një pyetje shumë më e madhe: Çfarë sugjeron ky dokument në lidhje me se atë se si alkimia ndikoi tek Njutoni, fizikanti i shkëlqyer, astronomi, dhe shpikësi i makinës llogaritëse? Ashtu si vetë recetat e fshehta, shumëçka mbetet e zhytur në mister në lidhje me arsyet e Njutonit për të studiuar këtë shkencë pararendëse të kimisë moderne. Ndoshta po aq i çuditshëm ka qenë ndryshimi i vetëdijes së publikut mbi Njutonit si alkimist, që ndryshoi në mënyrë dramatike në shekujt të cilët pasuan vdekjen e tij, në vitin 1727.
Po përse Njutoni e kërkoi Gurin Filozofal?
Njutoni shkroi rreth 1 milionë fjalë rreth alkimisë. Sipas Volkel, “shumë njerëz nuk kanë njohuri rreth punëve alkimike të Njutonit, por ato qenë shumë të rëndësishme, pasi zinin një pjesë të madhe të vëmendjes së tij intelektuale”. Ngjashëm me kontributetet novatore të Njutonit në degët e shumta të shkencës, studimet e tij mbi alkiminë u shtrinë në disa dekada, dhe ishin intensive si në fokus, ashtu edhe në zbatim. Faktet tregojnë se alkimia ndikoi çdo gjë tek zbulimet e Njutonit në lidhje me vetitë spektrale të dritë të bardhë, deri tek të kuptuarit prej tij të natyrës së materies në aspektin e grimcave të vogla.
Sigurisht, një pjesë e eksperimenteve alkimike të Njutonit përqëndrohej tek metalurgjia dhe shndërrimi i një metali në një metal tjetër. “Njutoni kreu një gamë të madhe eksperimentesh alkimike. Por pa dyshim, ashtu si gjithë të tjerët, përpjekja për të prodhuar ar ishte pjesë e synimit” – nënvizon eksperti. Mërkuri sofik i përmendur në titullin e dorëshkrimit, njihej edhe si mërkuri “Filozofik”, për të cilin alkimistët besonin se mund të shpërbënte metalet në përbërës më të vegjël, që më pas mund të përdoreshin për të prodhuar metale të ndryshme.
Ky proces cilësohej thelbësor për krijimin e Gurit Filozofal, substancës legjendare që mund të transformojë metalet bazë, si plumbi, në ar. Ajo çka spikat në këtë recetë të veçantë janë shënimet e Njutonit. Teksa kopjonte recetën, ai ka korrigjuar disa matje, duke vendosur në kllapa proporcionet që ai besonte se qenë të pasakta.
Përveç kësaj, në anën e pasme të dorëshkrimit, Njutoni ka lënë shënime në gjuhën angleze mbi një nga eksperimentet e veta laboratorike për distilimin e shpirtit nga një mineral plumbi. Kështu, ndërsa dorëshkrimi në vetvete nuk shpjegon se si merkuri sofik mund të përdoret për të prodhuar Gurin Filozofal, dhe as nuk të lejon të mbërrihet në përfundimin se Njutoni u përpoq të krijojë mërkurin sofik, ndikimi i thellë që alkimia pati në studimet e Njutonit është i pamohueshëm.
Po pse emri i tij nuk është lidhur më gjerësisht me alkiminë? Rreth kohës së vdekjes së shkencëtarit të famshëm, alkimia fitoi një imazh negativ. Volkel rrëfen se teksa kimistët po kërkonin gjithnjë e më shumë njohjen profesionale, ata u detyruan të distancohen nga alkimia që kishte si synim prodhimin e arit, çka cilësohej si një mënyrë e pandershme përfitimi. Kimia më pas u ripërcaktua, duke e klasifikuar përfundimisht alkiminë tek pseudoshkencat.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
Artikulli origjinal mund ta lexoni këtu: http://www.biography.com/news/isaac-newton-alchemy-philosophers-stone
