Asgjë nuk vdes tërësisht. Asnjë traumë historike, nuk shërohet plotësisht. Asnjë personazh historik i lig, nuk varroset njëherë e mirë nga pluhuri i harresës, dhe asnjë leksion historik nuk mësohet njëherë e përgjithmonë. Çdo gjë dhe gjithkush mund të ringjallet, dhe çdo gjë e mësuar mund të harrohet- madje edhe në qytetërimet më të zhvilluara. Dhe dëshmitë për këto, janë të gjitha rreth e rrotull nesh.
Pas dy gjeneratave shkëputje, një politikan gjerman i votuar nga populli- Björn Höcke, zëdhënës i grupit parlamentar të partisë së re të ekstremit të djathtë, Alternativa për Gjermaninë – kërkon që gjermanët të ndalojnë të kërkuari ndjesë për krimet naziste; ai madje e përshkruan memorialin e Holokaustit në Berlin, si një “monument të turpit”.
Në Kinë, një qeveri e zënë ngushtë nga Maoizmi, është duke krijuar një version më të moderuar të tij. Vitin e kaluar, 17 milionë kinezë kryen pelegrinazh në shtëpinë e ish-kryetarit Mao, për t’i bërë homazh njeriut, çmenduria e të cilit shfarosi numrin më të madh të kinezëve në histori, brenda një kohe shumë të shkurtër.
Në Rusi, Stalini është rikthyer. Pothuajse gjysma e vendit tashmë e sheh me simpati, respekt apo admirim. Stalini dërgoi miliona rusë – dhe qytetarëve të kombeve të tjera – të vdisnin nëpër kampet e punës, privoi miliona të tjerë nga buka, duke i lënë të vdisnin urie, urdhëroi qindra mijëra ekzekutime, dhe e la vendin e tij të rraskapitur dhe të varfër.
Sa ishte gjallë, rusët qenë të tmerruar prej tij; ndërsa menjëherë pas vdekjes, u denoncua nga pasuesit. Kur Bashkimi Sovjetik u shemb në vitin 1991, u duk për pak kohë sikur viktimat e terrorizmit qenë të mjaftueshme për t’i dhënë fund trashëgimisë së tij dhe e degdisur në koshin e plehrave të historisë. Por në vend të kësaj, një rritje e ngadaltë e propagandës imperialiste, e furnizuar me kujdes nga Kremlini, futi me sukses një kujtesë të ndryshme në popull.
Gjithnjë e më shumë, qeveria e Vladimir Putinit i rikujtoi rusëve se nën Stalinin qytetarët sovjetikë mund të ishin vërtetë të varfër dhe të tmerruar, por BRSS-ja sundonte asokohe gjysmën e Evropës. Biografitë himnizuese mbi Stalinin mbushin libraritë e Moskës. Një paradë vjetore, e kompletuar me ushtarë që marshojnë në uniformat sovjetike dhe valëzojnë flamujt sovjetikë, kremton sot fitoren e Stalinit mbi Gjermaninë në vitin 1945.
Për një kohë të gjatë, amerikanët mendonin se qenë të imunizuar ndaj ideologjive totalitare. Por a jenë vërtet? Në SHBA-në e fëmijërisë sime, nuk dukej të kishte ndonjë çështje më të shumëpërfolur sesa Lufta Civile. Në shkollë, më kanë mësuar se skllavëria ishte mposhtur, se Abraham Lincoln qe një hero, dhe se gabimet e pakta u ndreqën më vonë nga lëvizjet për të drejtat e civilëve.
Edhe nostalgjia e vjetër e jugut të SHBA për Filmin “Gone With the Wind”, ishte zbehur dhe reduktuar në një grup të vogël entuziastësh, gjatë vizitave që kryenin në fushëbetejat e dikurshme. Por ajo nuk u zhduk asnjëherë – dhe sot është rikthyer. Me një president që i sheh marshuesit e bardhë-supremacistë si “njerëz shumë të mirë”, dhe me një shef kabineti të Shtëpisë së Bardhë, që e përshkruan udhëheqësin e Jugut gjatë Luftës Civile, Robert E. Lee si një “njeri të nderuar, i cili hoqi dorë nga vendi, për të luftuar për shtetin e tij”, mund të mos jemi aq larg sa mendonim dikur, nga një ringjallje e jashtëzakonshmërisë jugore, dhe madje edhe e tradhtisë në një shkallë më të gjerë.
Roy Moore, kandidati republikan në Alabama për senator, ka thënë në mënyrë të përsëritur se ”ligji i Zotit” është më i lartë se sa ligji i vetë Kushtetutës. Në secilin prej këtyre rasteve, burrat që kultivojnë me kujdes idetë e mposhtura të së shkuarës, mendojnë se mund të kontrollojnë ndikimin mbi opinionin publik. Putin dëshiron që Stalini të mbrojë legjitimitetin e tij; Xi Jinping shpreson që Mao të mund ta “ndihmojë” atë të mposhtë opozitën; Höcke mendon se vlera shokuese e komenteve të tij, do t’i japë atij më shumë vota në zgjedhjet e ardhshme.
Sa për Trump dhe Moore, ata mendojnë se ata mund të fitojnë pushtetin duke iu drejtuar kryesisht minoritetit të bardhë-supremacist, dhe duke e ofenduar pjesën tjetër të qytetarëve. Por emocionet e dhunshme, raciste, totalitare, sapi çlirohen, mund të zhvendosen në shumë drejtime të paparashikueshme. Në vitin 2014, retorika neo-staliniste ndihmoi në justifikimin e një pushtimi të vërtetë ushtarak rus të Ukrainës, që u shpjegua si një betejë moderne kundër “nazistëve”.
Neo-Maoizmi, mund të përdoret për të justifikuar një grup të ri spastrimesh politike. Dhe Moore mendon se ideologjia e tij i jep atij të drejtën për të anuluar gjyqësorin federal – çka është pikërisht mendësia që çoi në shpërthimin e Luftës Civile më 1861-in. Ideologjitë totalitare nuk vdesin kurrë, dhe as joshja ndaj tyre, prandaj pasojat e tyre duhet t’i ri-shpjegohen me kujdes çdo brezi. Idetë supremaciste dhe imperialiste, i bëjnë njerëzit të ndihen më mirë; lëvizjet masive ofrojnë siguri dhe vetëbesim. Historia është gjithmonë e disponueshme për t’u rishkruar, dhe luftërat gjithmonë mund të ri-zhvillohen.
Luftërat e Francës me Gjermaninë mbi çështjet kufitare zgjatën me shekuj; lufta moderne e Serbisë me Kosovën në vitet 1998-1999, e kishte origjinën në një betejë që ishte zhvilluar që në vitin 1389. Ne do të ri-zhvillojmë Luftën tonë Civile pas 700 vjetësh nga ky moment, kështu që fare mirë mund të fillojmë të përgatitemi për të.
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
