Zëvendësndihmës Sekretari i Shtetit, Hoyt Brian Yee thekson se nuk ka asnjë plan amerikan për zgjidhjen e krizës politike. Ai u bën apel partive politike që të gjejnë gjuhën e përbashkët dhe të arrijnë në një marrëveshje midis tyre. Ndërsa i adresohet më konkretisht Partisë Demokratike dhe aleatëve të saj që të marrë pjesë në zgjedhjet e 18 qershorit.
Por, ai shpjegoi se nëse opozita nuk do të marrë pjesë në zgjedhje atëherë faktorit ndërkombëtar i mbetet të njohë 18 qershorin si ditën e procesit zgjedhor.
Në një bashkëbisedim me gazetarët, pas mbërritjes së tij nga SHBA, Yee vuri në dukje se partitë politike duhet të marrin përgjegjësitë që u takojnë ndryshe do të mbeten pas në procesin e integrimit në BE.
Deri tani Z. Yee, keni takuar z. Rama, z. Meta dhe më pas z. Basha. A keni një plan politik për krizën? Nëse dështon dhe opozita vazhdon të bojkotojë zgjedhjet, a do t’i njihni zgjedhjet? Po sikur gjërat të precipitojnë në dhunë e përplasje?
Së pari, më lejoni të shpjegoj qëllimin tim këtu sot. Pas dy vitesh qëndrimi jashtë, qëllimi është të takohem me anëtarë të qeverisë dhe shoqërisë civile, përfshi ju, për të kuptuar më mirë situatën. Ky është qëllimi im i parë. Së dyti, është për të riafirmuar politikën e SHBA në rajon dhe në Shqipëri specifikisht, e cila për ta thënë shumë thjesht, nuk ka ndryshuar në thelb, nuk ka ndryshuar. Politika e SHBA në Ballkan vazhdon në përkushtimin për t’i ndihmuar vendet e rajonit të integrohen me pjesën tjetër të Evropës, me institucionet euro-atlantike, për t’u bërë më demokratike, më të qëndrueshme dhe më të begata. Në lidhje me pyetjet tuaja më specifikisht, besojmë se është shumë e rëndësishme në cilëndo demokraci që zgjedhjet të zhvillohen. Është një parim bazë i demokracisë që njerëzit duhet të zgjedhin udhëheqësit e tyre. Mendoj se ashtu si qytetarët në Shqipëri edhe ne kemi qenë shumë të kënaqur që kemi parë në tri zgjedhjet e fundit transferim shumë paqësor të pushtetit dhe partia apo partitë që nuk kanë qenë të suksesshme në zgjedhje i kanë pranuar rezultatet dhe kjo është shenjë e një demokracie të pjekur dhe të shëndetshme; dhe kjo është ajo që shpresojmë se do të ndodhë edhe nga këto zgjedhje dhe ato të ardhshme, si ç’ndodh në të tjera demokraci evropiane. Unë sigurisht do të përpiqem të kuptoj pikëpamjet e ndryshme lidhur me problemin, mosmarrëveshjen e tanishme zgjedhore dhe do të përcjell atë që Ambasadori Lu dhe ekipi i tij kanë përcjellë, se sipas pikëpamjes sonë, zgjedhjet janë më të mira kur kanë pjesëmarrjen më të gjerë të mundshme të partive politike, sepse populli i një vendi duhet të përfaqësohet në qeveri. Për të qenë të përfaqësuar, duhet të ketë një pjesëmarrje të gjerë, jo të një partie, por të shumë partive. Së treti, besojmë se nëse disa parti e përjashtojnë veten ose janë jashtë zgjedhjeve, kjo dëmton jo vetëm vendin dhe institucionet e tij, por edhe imazhin e vendit jashtë, pikë së pari në Evropë. Meqenëse Shqipëria po përpiqet të hyjë në BE, është me shumë rëndësi që Shqipëria të vazhdojë të demonstrojë se është një demokraci e qëndrueshme, funksionale, një demokraci përfshirëse. Edhe për investitorët e huaj është shumë e rëndësishme të shohin se ka një demokraci funksionale, të qëndrueshme, të parashikueshme, ku investimet janë të sigurta.
Pra, do t’i njihni rezultatet?
Fokusi kryesor i mesazhit tim është se zgjedhjet duhet të jenë përfshirëse; duhet të përfshijnë sa më shumë parti që të jetë e mundur. Nëse partitë vendosin të mos marrin pjesë në zgjedhje, është e drejta e tyre për të mos marrë pjesë. Megjithëse ne do ngrinim pyetjen nëse kjo do ishte diçka e mençur, ne nuk ngremë pyetje për të drejtën e tyre për ta përjashtuar veten. Dhe, nëse kjo ndodh dhe nëse kushtet vlerësohen nga Komisioni i Zgjedhjeve, vëzhguesit vendas, OSBE, vëzhgues të tjerë të huaj, përfshi Shtetet e Bashkuara dhe vendet evropiane që do të dërgojnë vëzhgues…Nëse vlerësohet si zgjedhje të besueshme, atëherë ne do t’i njohim rezultatet, edhe nëse disa parti vendosin të mos marrin pjesë. Përsëris, do ta shihnim si diçka të pafat, pikë së pari për vetë partitë që nuk marrin pjesë, por edhe për vendin. Dhe, për sa i përket dhunës, e dini se keni dëgjuar që Ambasadori Lu ka thënë të njëjtën gjë, që ne besojmë se dhuna nuk është pjesë, nuk ka vend në procesin demokratik. Mbështesim shprehjen paqësore të pikëpamjeve, demonstrimet paqësore, edhe protestat paqësore, por ne refuzojmë absolutisht përdorimin e dhunës për qëllime politike.
A ka një ofertë konkrete, një ofertë teknike, të cilën udhëheqësit politikë duhet ta zbatojnë për t’i dhënë fund krizës?
Besojmë se vendimi duhet të jetë i udhëheqësve politikë. Vetë partitë do duhet të bien dakord për kushtet e duhura për zgjedhje, nëse do të ketë një marrëveshje, një kompromis që do t’i lejonte partitë të merrnin pjesë dhe shpresojmë që do të ketë një marrëveshje të tillë në mënyrë që partitë të marrin pjesë. Ekziston tashmë një propozim që u paraqit, u ofrua nga anëtarët e Parlamentit Evropian, z. Fleckenstein dhe z. McAllister. Siç e dini, ne e mbështesim atë. Mendojmë se është një propozim i ndershëm dhe shpresojmë që partitë do ta pranojnë si mjet për të arritur një marrëveshje për të mundur që të marrin pjesë në zgjedhje.
Të dy partitë, Partia Demokratike dhe Partia Socialiste, kanë vendosur një vijë të kuqe tek qeveria teknike. Cila është vija e kuqe që do vendosë për ta SHBA në mënyrë që të gjendet një zgjidhje?
Në këtë proces nuk ka një vijë të kuqe amerikane ashtu siç nuk ka një plan amerikan. Mendoj se ka kufizime praktike të cilat partitë duhet t’i trajtojnë. Pikë së pari, çfarë është e mundur të pranojë partia, ose partitë e tjera. Çdo kompromis, çdo marrëveshje do kërkojë që të gjitha palët të bien dakord. Dhe ka pak gjasa që qeveria për shembull të pranojë një vonesë të pafund të zgjedhjeve. Por, mendoj se ajo që ka rëndësi këtu është që të ketë bisedë serioze mes partive. Dimë që ka pasur dialog për njëfarë kohe tashmë, dhe theksoj se besojmë që koha po mbaron; që koha për të arritur një marrëveshje, nëse do të ketë një marrëveshje, është shumë e kufizuar. Dhe, siç ka thënë Komisioneri Hahn i Komisionit Evropian, nëse nuk mund të ketë marrëveshje, atëherë komuniteti ndërkombëtar do të jetë në gjendje t’i pranojë zgjedhjet e 18 qershorit. Do t’i pranojmë zgjedhjet nëse nuk ka një marrëveshje. Do t’i shohim zgjedhjet si të vlefshme edhe nëse opozita nuk merr pjesë. Dhe përgjigja për këtë është “po,” me kusht që kushtet duhet të jenë të pranueshme dhe kjo do të vendoset pasi zgjedhjet të zhvillohen nga vëzhguesit, përfshi vëzhguesit e OSBE dhe të tjerë vëzhgues ndërkombëtarë. Por, sigurisht shpresojmë se do të ketë një marrëveshje.
A keni shpresë se do të ketë një marrëveshje?
Po. Jemi diplomatë profesionistë, jemi gjithnjë optimistë.
Sa?
Jemi gjithnjë optimistë se partitë do veprojnë sipas interesave më të mira të tyre. Ashtu si vendet veprojnë në interesin e tyre. Dhe besojmë vërtet se është në interesin e të gjitha partive për të marrë pjesë, për t’u angazhuar, jo për të qenë jashtë – jo për ta nxjerrë veten jashtë. Në vende të tjera ku po shohin mundësinë e bojkotit, kam cituar presidentin tonë Theodore Roosevelt që tha, “Udhëheqësit e guximshëm janë ata që janë brenda arenës, ata që qëndrojnë në arenë, jo ata që ulen mënjanë si spektatorë apo kritikë.” Dhe kjo është veçanërisht e vërtetë në demokracitë në tranzicion, që kanë nevojë për pjesëmarrjen e të gjithë udhëheqësve të tyre, të të gjithë përfaqësuesve të tyre, të gjithë njerëzve me ide të mira dhe qëllime të mira. Shqipërisë nuk mund t’ia lejojë vetes, sipas nesh, që një parti e rëndësishme të rrijë mënjanë, të mos kontribuojë për punën e një prej institucioneve më të rëndësishme, që është parlamenti, dhe në një prej proceseve më të rëndësishme në një demokraci, që janë zgjedhjet.
Nëse nuk ka opozitë në zgjedhje, çfarë garancie jep SHBA se Kryeministri Rama nuk do kapë ose kontrollojë institucionet e reja të drejtësisë?
Së pari, dua të them se ne kemi punuar prej kohësh me qeverinë dhe Kryeministrin Rama. Ne besojmë se ai do që ta shohë Shqipërinë të ecë drejt Bashkimit Evropian, do që ajo të jetë një shembull për pjesën tjetër të rajonit, një forcë e stabilitetit dhe zhvillimit për vendet e tjera të rajonit. Si rrjedhojë, ne nuk besojmë se është në interesin apo në planin e tij që të qeverisë pa opozitën apo, e thënë ndryshe, të jetë pa asnjë lloj opozite konstruktive. Dhe është në interesin e çdo demokracie që të ketë një opozitë të fortë, ajo që ne e quajmë opozitë besnike, me fjalë të tjera, një opozitë që vepron sipas Kushtetutës, brenda ligjeve, që e nxit qeverinë duke propozuar ide të ndryshme, duke kritikuar qeverinë kur ajo gabon, që ushtron trysni ndaj qeverisë që ajo të përmirësohet. E njëjta gjë ndodh edhe në vendin tonë, në Shtetet e Bashkuara. Nëse nuk do kishte opozitë, ne do të ishim një demokraci më e dobët, dhe unë besoj se Kryeministri e kupton këtë. Më lejoni të shtoj, mendoj se për opozitën e thashë edhe pak më lartë, se dua ta bëj të qartë, se ne e respektojmë të drejtën e partive për të mos marrë pjesë, ne e respektojmë të drejtën e tyre për bojkot, por vëmë në dyshim arsyet prapa këtij vendimi. E përmenda dhe pak më parë besoj, se gjatë përvojës sime në Ballkan, unë nuk kam parë asnjë bojkot të ndihmojë partinë që po bojkoton apo të ndihmojë vendin ku kjo parti po përpiqet të përfitojë politikisht. Bojkotet nuk funksionojnë; nuk janë një taktikë fituese, dhe padyshim nuk janë as një strategji. Prandaj, ne patjetër që shpresojmë se të gjitha palët do të angazhohen, dhe do të gjejnë një mënyrë për të rënë dakord për të pasur zgjedhje që përfshijnë të gjitha partitë.
Pra, ju besoni se Rama mund të garantojë zgjedhjet apo reformën në drejtësi?
Nuk ka garanci në politikë. Dhe ky, mendoj unë, duhet të jetë shqetësimi i opozitës, se nëse nuk janë prezentë në Parlament, në institucione, atëherë pa dyshim që partia apo partitë fituese do të kenë mundësinë të veprojnë pa rolin konstruktiv të opozitës, rolin për të vënë në pikëpyetje, për të vëzhguar, për të propozuar mundësi të tjera. Prandaj dhe garancia më e mirë, sërish, duke pranuar se nuk ka garanci absolute, por garancia më e mirë për një demokraci të shëndetshme, ku ekziston mundësia që qeveria të sfidohet, garancia më e mirë është që opozita të jetë në Parlament, të jetë në institucione, duke ruajtur rolin e mbikëqyrësit.
A ka ndonjë rrezik të ndikimit rus këtu në Ballkanin perëndimor, sidomos në Shqipëri, në politikën tonë të brendshme? Dhe së dyti, a mendoni se ka mundësi që të ndërhyhet në Kushtetutë për zgjedhjet?
Rusia është përpjekur prej kohësh që të pengojë Ballkanin perëndimor nga anëtarësimi në NATO, por edhe në Bashkimin Evropian. Ajo do preferonte ta shihte Ballkanin më afër Rusisë, ose të paktën neutral, në mënyrë që të ketë ndikim maksimal në rajon. Në pikëpamjen tonë, është shumë e rëndësishme që vendet, vendet sovrane, të kenë të drejtën për të vendosur vetë për rregullat e tyre të sigurisë, për aleancat, për organizatat ku duan të anëtarësohen. Kështu është. Kështu është, ne besojmë në rolin absolutisht thelbësor të sovranitetit të vendeve për të vendosur, pa asnjë vend me të drejtën e vetos, qoftë ky Rusia apo çdo vend tjetër. Asnjë vend i tretë nuk duhet të vendosë veton nëse Shqipëria duhet të anëtarësohet në Bashkimin Evropian, apo nëse Mali i Zi anëtarësohet në NATO, apo nëse Bosnjë-Hercegovina anëtarësohet në Bashkimin Evropian apo në NATO. Rusia po përpiqet, të gjithë e pamë se çfarë ndodhi në Malin e Zi tetorin e kaluar, Rusia u përpoq të ndërhynte në zgjedhje, Rusia është përpjekur të ndërhyjë në disa zgjedhje, përfshirë edhe tonat, për të pasur ndikim mbi mënyrën si zhvillohen proceset demokratike. Prandaj është e rëndësishme që ne të qëndrojmë vigjilentë, ne po vëzhgojmë me kujdes atë që Rusia po bën, dhe po marrim hapa për të mbrojtur veten tonë. Dua të them, për të përfunduar argumentin tim, se zbatimi i ligjit është shumë i rëndësishëm në këtë drejtim. Duhet siguruar që nuk ka asnjë rrugë apo hapësira dobësie që Rusia apo aktorë të tjerë të jashtëm mund të shfrytëzojnë për të pasur ndikim, nëpërmjet korrupsionit apo parave, për të pasur ndikim në vendimmarrje, në institucione, që asnjë aktor i jashtëm nuk mund të ketë. Për sa i përket pyetjes tuaj të dytë, ky vendim i takon qeverisë, opozitës, dhe partive në Parlament. Ne besojmë se ekziston një propozim i mirë që është ofruar nga anëtarët e Parlamentit Evropian, që mund të jetë një pikënisje e mirë për një marrëveshje. Ne shpresojmë që palët do ta përdorin atë si bazën për t’u bashkuar në interes të vendit të tyre, në interes të rajonit, në mënyrë që të marrin pjesë në zgjedhje pa vonesa të panevojshme.
Duke qenë se ju, z. Ambasador, kemi qenë një përkrahës i vërtetë i reformës në drejtësi, a do ta nxisë administrata e Shteteve të Bashkuara krijimin e sistemit të drejtësisë, si komisionet e vetingut, për shembull, nga shumica dhe opozita e parlamentit të ri, pa partinë Demokratike dhe aleatët e saj?
Fillimisht më lejoni t’ju them se jemi shumë të vendosur në mbështetjen e reformës në drejtësi. Ajo ishte një hap i rëndësishëm për Shqipërinë në luftën e saj kundër korrupsionit, në forcimin e zbatimit të ligjit, në përmirësimin e efikasitetit dhe integritetit në fushën e drejtësisë. Pra, ne jemi të vendosur për të mbështetur procesin që qeveria dhe partitë e opozitës nisën në korrik, duke aprovuar amendamentet dhe duke filluar miratimin e legjislacionit. Se si ai do të zbatohet, kjo do të varet nga partitë. Ne nuk duam që të ketë vonesa, ne nuk mendojmë se duhet të bllokohet, por sigurisht, ka edhe kërkesa praktike, procesi nuk do të jetë shumë efikas nëse partitë e bojkotojnë, nëse do ketë parti që nuk do të marrin pjesë. Prandaj ky do të jetë synimi ynë, që të sigurohemi që partitë mund të arrijnë një marrëveshje midis tyre, që të mund të marrin pjesë jo vetëm në zgjedhje por edhe në institucione dhe procese të rëndësishme, si reforma në drejtësi.
