Hëna mund të ishte formuar menjëherë pas një ndikimi kataklizmik që ‘grisi’ një pjesë të Tokës dhe e hodhi atë në hapësirë, sugjeron një studim i ri. Që nga mesi i viteve 1970, astronomët kanë menduar se hëna mund të ishte krijuar nga një përplasje midis Tokës dhe një protoplaneti të lashtë të madhësisë së Marsit të quajtur Theia; ndikimi kolosal do të kishte krijuar një fushë të madhe nga e cila shoqëruesi ynë hënor u formua ngadalë gjatë mijëra viteve.
Por një hipotezë e re, e bazuar në simulimet superkompjuterike të bëra me një rezolucion më të lartë se kurrë më parë, sugjeron se formimi i Hënës mund të mos ketë qenë një proces i ngadaltë dhe gradual në fund të fundit, por një proces që ndodhi brenda vetëm disa orësh. Shkencëtarët publikuan gjetjet e tyre më 4 tetor në revistën The Astrophysical Journal Letters.
“Ajo që kemi mësuar është se është shumë e vështirë të parashikosh se sa rezolucion ju nevojitet për të simuluar këto përplasje të dhunshme dhe komplekse në mënyrë të besueshme – thjesht duhet të vazhdoni të testoni derisa të zbuloni se rritja e rezolucionit edhe më tej ndalon të bëjë ndryshim në përgjigjen që keni”, tha Jacob Kegerreis, një kozmolog kompjuterik në Universitetin Durham në Angli, për Live Science.
Shkencëtarët morën të dhënat e tyre të para rreth krijimit të Hënës pas kthimit të misionit Apollo 11 në korrik 1969. Të dhëna të tjera tregojnë se sateliti ynë më i madh natyror u lind nga një përplasje e dhunshme midis Tokës dhe një planeti hipotetik, të cilin shkencëtarët e quajtën pas titanit mitik grek Theia – nëna e Selenës, perëndeshës së hënës.
Kjo dëshmi përfshin ngjashmëri në përbërjen e shkëmbinjve hënor dhe tokësor; Rrotullimi i tokës dhe orbita e hënës me orientime të ngjashme; vrulli i lartë këndor i kombinuar i dy trupave; dhe ekzistenca e disqeve të mbeturinave gjetkë në sistemin tonë diellor.
Por saktësisht se si ndodhi përplasja kozmike është për debat. Hipoteza konvencionale sugjeron se ndërsa Theia u përplas në Tokë, ndikimi i shkatërrimit të planetit e copëtoi Theian në miliona pjesë, duke e kthyer atë në rrënoja lundruese. Mbetjet e thyera të Theia-s, së bashku me disa shkëmbinj të avulluar dhe gaz të nxjerrë nga manteli i planetit tonë të ri, u përzien ngadalë në një disk rreth të cilit sfera e shkrirë e hënës u bashkua dhe u ftoh gjatë miliona viteve.
Megjithatë, disa pjesë të tablosë mbeten të pakapshme. Një pyetje e pazgjidhur është pse, nëse hëna është bërë kryesisht nga Theia, shumë nga shkëmbinjtë e saj kanë ngjashmëri të habitshme me ata që gjenden në Tokë? Disa shkencëtarë kanë sugjeruar se më shumë nga shkëmbinjtë e avulluar të Tokës shkuan në krijimin e Hënës sesa mbetjet e pluhurosura të Theia-s, por kjo ide paraqet problemet e veta, si për shembull pse modele të tjera sugjerojnë që një hënë e përbërë kryesisht nga shkëmbinj të tokës të shpërbërë do të kishte një orbitë shumë të ndryshme se ai që shohim sot.
Për të hetuar skenarë të ndryshëm të mundshëm për formimin e hënës pas përplasjes, autorët e studimit të ri iu drejtuan një programi kompjuterik të quajtur SPH With Inter-dependent Fine-Grained Tasking (SWIFT), i cili është krijuar për të simuluar nga afër rrjetën komplekse dhe gjithnjë në ndryshim të gravitacionit, dhe forcat hidrodinamike që veprojnë në sasi të mëdha të materies. Të bësh këtë me saktësi nuk është një detyrë e thjeshtë llogaritëse, kështu që shkencëtarët përdorën një superkompjuter për të ekzekutuar programin: një sistem me nofkën COSMA (shkurt për “makinë kozmologjike”) në objektin e Kërkimeve të Shpërndara të Universitetit të Durhamit, duke përdorur pajisjen e avancuar kompjuterike (DiRAC).
Duke përdorur COSMA për të simuluar qindra përplasje Tokë-Theia me kënde, rrotullime dhe shpejtësi të ndryshme, sleuthët hënor ishin në gjendje të modelonin pasojat e përplasjes astronomike me rezolucion më të lartë se kurrë më parë. Rezolucionet në këto simulime përcaktohen nga numri i grimcave që përdor simulimi. Sipas Kegerreis, për ndikimet gjigante, rezolucioni standard i simulimit është zakonisht midis 100,000 dhe 1 milion grimcave, por në studimin e ri ai dhe kolegët e tij studiues ishin në gjendje të modelonin deri në 100 milion grimca.
“Me një rezolucion më të lartë ne mund të studiojmë më shumë detaje – njësoj se si një teleskop më i madh ju lejon të bëni imazhe me rezolucion më të lartë të planetëve ose galaktikave të largëta, për të zbuluar detaje të reja,” tha Kegerreis.
“Së dyti, ndoshta edhe më e rëndësishmja, përdorimi i një rezolucioni shumë të ulët në një simulim mund t’ju japë përgjigje mashtruese apo edhe thjesht të gabuara,” shtoi ai. “Ju mund të imagjinoni se nëse ndërtoni një makinë model nga blloqe lodrash për të simuluar se si makina mund të thyhet në një aksident, atëherë nëse përdorni vetëm disa dhjetëra blloqe, ajo thjesht mund të ndahet në mënyrë të përsosur në mes. Por me disa mijëra ose miliona, atëherë mund të filloni ta bëni atë të thërrmohet dhe thyhet në një mënyrë më realiste”.
Simulimi me rezolucion më të lartë i la studiuesit me një hënë e cila u formua brenda disa orësh nga copat e hedhura të Tokës dhe pjesët e copëtuara të Theia, duke ofruar teorinë e formimit me një fazë që ofron një përgjigje të pastër dhe elegante për vetive të dukshme të hënës, të tilla si orbita e saj e gjerë dhe e anuar; brendësia e saj pjesërisht e shkrirë; dhe koren e saj të hollë. Megjithatë, studiuesit do të duhet të ekzaminojnë mostrat e shkëmbinjve dhe pluhurit të gërmuara nga thellësia nën sipërfaqen e hënës – një objektiv i misioneve të ardhshme të NASA-s Artemis – përpara se të konfirmojnë se sa i përzier mund të jetë manteli i saj.
“Edhe më shumë mostra nga sipërfaqja e hënës mund të jenë jashtëzakonisht të dobishme për të bërë zbulime të reja dhe më të sigurta rreth përbërjes dhe evolucionit të hënës, të cilat më pas mund t’i gjurmojmë në simulimet e modeleve si tonat,” tha Kegerreis.
“Misionet dhe studimet si këto dhe shumë të tjera na ndihmojnë në mënyrë të qëndrueshme të përjashtojmë më shumë mundësi dhe të ngushtojmë historinë aktuale si të hënës ashtu edhe të Tokës, dhe të mësojmë më shumë se si formohen planetët në të gjithë sistemin tonë diellor dhe përtej tij. Hulumtime të tilla gjithashtu mund të hedhin dritë mbi mënyrën se si Toka mori formë dhe u bë një planet strehues i jetës.
“Sa më shumë mësojmë se si u krijua Hëna, aq më shumë zbulojmë për evolucionin e Tokës sonë”, tha në një deklaratë bashkëautori i studimit Vincent Eke, një profesor i asociuar i fizikës në Universitetin Durham. “Historitë e tyre janë të ndërthurura – dhe mund të kenë jehonë në historitë e planetëve të tjerë të ndryshuar nga përplasje të ngjashme ose shumë të ndryshme”.
Burimi i lajmit: livescience. Përshtatur nga Tirana Today
