Nga Ivana Jordanovska, “European Western Balkans”
Eksperimentet e kryera mbi majmunët, kanë treguar se primatët kanë një ndjenjë të natyrshme të drejtësisë. Sa herë që një majmun nuk kishte marrë të njëjtin shpërblim (një banane) si majmuni tjetër, ai niste të rebelohej. Tani, nëse majmunët e kuptojnë kaq mire këtë parim, imagjinoni reagimet e qenieve njerëzore.
Si shumë herë në të shkuarën, shtetet e Ballkanit Perëndimor, kanë qenë një terren pjellor për një numër eksperimentesh, me disa që ishin më të suksesshme se të tjerat. Një nga qasjet kryesore të Bashkimit Europian, ka qenë ajo e “shkopit dhe karrotës”.
Duke e marrë të mirëqenë idenë se BE-ja do të vepronte si një arbitër objektiv, që do të ishte në gjendje të shpërblente përparimin dhe të ndëshkonte sjelljen e keqe, unioni duhej të ishte një frymëzim për shtetet e ardhshme anëtare, që të zbatojnë rregullat e saj.
Duhej gjithashtu të tregonte përkushtim dhe respekt, ndaj vlerave liberale dhe demokratike të BE-së. Sidoqoftë, siç e di çdo mësues i keq i shkollës së mesme, integriteti i dikujt është i lidhur fort pas historisë së tij vetjake. Si një federaliste evropiane, unë jam e inatosur me BE-në, për shkak se nuk jam në gjendje të lëvdoj historinë e BE-së, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor.
Sikurse e kanë treguar raportet e progresit përgjatë viteve të fundit, Brukseli është më se i kënaqur të shikojë mënyrën tjetër në rastet serioze të kapjes së shtetit, dhe mungesës së llogaridhënies demokratike. Dhe kjo vazhdon ende sot.
Kur Maqedonia Veriore, po përjetonte muajt më të ethshëm të kapjes së shtetit, BE bëri thirrje për “stabilitet”. Në vend, kishte një krizë të thellë politike, rrezikohej jeta e një numri individësh të guximshëm, dhe muajt e gjatë të protestave ishin më se të mjaftueshme që Brukselin të kuptonte se si qëndrimi i një politikani, nuk i përshtatet vlerave të tij apo realitetit në vend.
“Shkopi” evropian mbeti një mister, i zëvendësuar nga një “grusht” amerikan, që ishte parë aq shumë herë edhe në të shkuarën.
Raport-progresi i sivjetshëm mbi Maqedoninë Veriore nga Komisioni Evropian, duket të jetë më pranë realitetit. Unë dua të jem optimiste realiste, dhe shpresoj se ata e kanë nxënë leksionin e tyre. Raporti nxjerr në pah përmirësimin e vazhdueshëm në shumë fusha, me termin kryesore që është “e vazhdueshme”.
Ashtu si me çdo reformë, vetëm një përpjekje e vazhdueshme dhe e qëndrueshme, mund të sjellë ndryshime të rëndësishme. Raporti vlerëson përmirësimet në sektorin gjyqësor, reformën e shërbimeve të inteligjencës (duke theksuar bashkëpunimin me NATO-n), kuadrin ligjor për mbrojtjen e të drejtave themelore, si dhe luftën kundër korrupsionit.
Ai përshkruan çmontimin e kapjes së shtetit, të kryer dikur nga qeveria e mëparshme e udhëhequr nga Nikola Gruevski. Ai flet ndërkohë mbi përmirësimin e klimës së medias dhe lirisë së shprehjes, si dhe përfshirjen dhe konsultimin e shoqërisë civile.
Megjithatë, vlerësimet më të mëdha i janë rezervuar zgjidhjes së njërës prej mosmarrëveshjeve më të vjetra dypalëshe në Ballkan, dhe marrëveshjes që i dha fund asaj. Marrëveshja e Prespës, cilësohet si historike, dhe i ka dhënë Brukselit një shembull të ri të shkëlqyer, të asaj që shpresohet të arrihet nga vendet e tjera kandidate.
Kjo, nuk do të thotë se përmirësimi është kudo i shkëlqyer. Raporti, përmend problemet e vazhdueshme në administratën publike, dhe emërime të caktuara në administratën publike, që janë pak transparente. Përkundër përpjekjeve, korrupsioni konsiderohet ende një problem serioz në të gjitha nivelet.
Dhe ndoshta më shqetësuese nga të gjitha, përbërja e shpenzimeve publike është përkeqësuar dhe reformat e paraqitura nuk konsiderohen të strukturuara mjaftueshëm, për të siguruar përmirësime të rëndësishme në periudhën e ardhshme. Raporti ka qenë një konfirmim i mirëpritur i sukseseve të qeverisë deri tani, dhe e ka vënë theksin tek fushat që kanë nevojë për reforma të mëtejshme.
Megjithatë, kjo do të ketë kuptim vetëm nëse BE-ja është e gatshme të luajë rolin e saj. Pra, është koha që ajo të nisë t’u japë vendeve të rajonit “karrota”. Në qershorin e vitit 2018, Këshilli Evropian vendosi një objektiv 1-vjeçar për fillimin e negociatave me Maqedoninë e Veriut, nëse kryheshin reformat e nevojshme.
Në raport-progresin e këtij viti, Komisioni Evropian konfirmoi se reformat janë përfunduar. Fillimi i negociatave, duhet dhe mund të nisë që këtë verë. Qasja goliste ndaj politikës së BE-së, që kanë zgjedhur disa shtete anëtare, është shumë destruktive dhe mund të ketë pasoja afatgjata.
Nëse BE nuk mundet të mbajë dot premtimet e veta, kur një vend po përmbush të gjitha standardet, çfarë mesazhi po u dërgohet vendeve të tjera? Nga ana tjetër, fillimi i negociatave nuk do të thotë se vendi do të plotësojë kushtet për t’u bërë anëtar së shpejti (ose deri në fund të mandatit, siç preferojnë të mendojnë disa politikanë).
Bisedimet e BE-së me Maqedoninë e Veriut duhet të fillojnë, sepse alternativa është shumë e zymtë. Si në rastin e zgjerimit jugor të BE, ajo që është në rrezik është e ardhmja demokratike e Maqedonisë së Veriut, si dhe të vendeve të tjera në rajon.
Dhe negociatat mund të fillojnë që nesër, pasi kjo do të thotë që anëtarësimi do të ndodhë së shpejti, dhe as që do të rrezikojë në njëfarë mënyre integrimin e mëtejshëm. Nuk ka absolutisht asnjë provë, se zgjerimi ndërhyn në forcimin e institucioneve evropiane, përveçse në mendjet e atyre që dëshirojnë ta përdorin këtë si një mjet politik kundër anëtarësimeve të reja.
Kur protestuam në rrugët e Shkupit kundër regjimit të Gruevskit, një nga këngët tona kryesore ishte “Нема правда, нема мир” (Nuk ka drejtësi, pa qetësi). Ashtu si majmunët, edhe ne e dinim se nuk mund të qëndronim të qetë derisa të rivendosej drejtësia.
Maqedonia e Veriut, ka bërë pjesën e saj të detyrave, dhe të gjitha vendet anëtare të BE-së duhet të na shpërblejnë për këtë. Na jepni një notë të mirë, dhe le të vazhdojmë më tej punën që kemi nisur. Përveç shkopit, Evropa duhet të fillojë të përdorë me rajonin edhe karrotat. Është koha për të negociuar mbi anëtarësimin në union.
Shënim: Ivana Jordanovska, është bashkëpunëtore e lartë në Këshillin e Politikave Demokratizuese, dhe ish-këshilltare e kryeministrit maqedonas Zoran Zaev./ Përktheu për Tirana Today, Alket Goce
