Ministri i Jashtëm Ditmir Bushati, është shprehur se angazhimi i SHBA në Ballkan është kritik për të siguruar se marrëdhëniet mes Greqisë dhe Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë (FYROM).
“Tani që të dy vendet Greqia dhe Maqedonia po hedhin hapin e fundit drejt normalizimit, përqendrimi i Shteteve të Bashkuara në këtë çështje është tepër i rëndësishëm. Veçanërisht duke pasur parasysh faktin se ka aktorë të tretë që nuk e mbështesin marrëveshjen që është arritur midis Athinës dhe Shkupit, “- tha Bushati në një intervistë me Zëvendëspresidentin Ekzekutiv të Këshillit Atlantik, Damon Wilson.
Më 12 qershor, kryeministri maqedonas Zoran Zaev dhe kryeministri grek Alexis Tsipras ranë dakord mbi një marrëveshje për t’i dhënë fund mosmarrëveshjes për emrin e Maqedonisë. Sipas marrëveshjes, Maqedonia do të quhet Severna Makedonija (“Republika e Maqedonisë Veriore”). Maqedonia do të mbajë një referendum mbi marrëveshjen në vjeshtë. Marrëveshja hap rrugën që Maqedonia të bashkohet me Bashkimin Evropian (BE) dhe NATO. Më 11 korrik, Maqedonia u ftua të bashkohet me NATO-n, në pritje të miratimit përfundimtar të marrëveshjes.
Marrëveshja ka krijuar tension midis Rusisë dhe Greqisë. Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov thuhet se anuloi një udhëtim në Athinë më herët në korrik, pasi Greqia dëboi dy diplomatë rusë për dyshimin se po përqeshin të hidhnin në erë marrëveshjen e emrit.
Në Uashington, Bushati ishte i pranishëm në nismën e parë të Departamentit të Shtetit të Shteteve të Bashkuara për çështjen e lirisë fetare. Vizita e tij vjen në një kohë të rëndësishme për Shqipërinë, pasi vendi duket të fillojë negociata zyrtare me BE për anëtarësimin e mundshëm dhe synon të përmirësojë marrëdhëniet me fqinjët e saj në Ballkan.
Në intervistën e tij me Wilson, Bushati diskutoi për të ardhmen e Shqipërisë dhe anëtarësimin në BE, për situatën e marrëdhënieve me fqinjët dhe rolin që Shtetet e Bashkuara mund të luajnë në rajon.
Wilson: Ministri Bushati, ju jeni këtu në Uashington ku keni marrë pjesë në samitin e Departamentit amerikan të Shtetit për Lirinë Fetare. Na tregoni pak për mënyrën se si shkoi dhe pse kjo është e rëndësishme për vendin tuaj?
Bushati: Ishte një rast i mirë për t’u takuar me kolegët për të ndarë punën që po bëjnë vendet e ndryshme për të siguruar harmoninë fetare, si dhe sfidat me të cilat përballen vendet e ndryshme në lidhje me ekstremizmin, radikalizimin dhe fenomenet e tjera të dhunshme. Ky ishte nisma e parë në këtë temë ku bëri bashku më shumë se tetëdhjetë vende. Kjo është një platformë e mirë.
Wilson: Ju përmendët sfidat e radikalizimit. Kjo ka qenë një shqetësim në të gjithë Evropën, posaçërisht për çështjen e luftëtarëve që lëvizin dhe kthehen nga lufta në Siri. Cila ka qenë përvoja e Shqipërisë?
Bushati: Në Shqipëri, ne kemi qenë shumë të fokusuar në arsimim. Ne kemi parë në të kaluarën se sidomos në zonat rurale, gjithmonë ka terren pjellor për forcat ekstremiste. Ne jemi një shoqëri shumë-konfesionale, me pesë fe. Ne po punojmë shumë me agjencitë e OKB-së për të futur kurrikula të reja për fetë e ndryshme në sistemin tonë arsimor dhe po punojnë ngushtë me udhëheqësit fetarë dhe komuniteti. Së dyti, është një pyetje në lidhje me strukturën ligjore dhe institucionale. Ne kemi forcuar masat ligjore dhe institucionale në luftën kundër radikalizmit, veçanërisht për luftëtarët e mundshëm të huaj. Në dy apo tre vitet e fundit, Shqipëria nuk ka pasur asnjë problem me luftëtarët që shkojnë apo kthehen nga Siria. Nga ana tjetër, afërsia jonë në Ballkan, pranë Mesdheut dhe Lindjes së Mesme, gjithmonë do të paraqesë probleme. Por ne jemi një shoqëri shumë-konfesionale, siç e përmenda. Dhe në këtë drejtim futja e kurrikulave të reja do të vazhdojë të ushqejë dialog konstruktiv ndërfetar në shoqërinë tonë.
Wilson: Ju jeni një shoqëri shumë-konfesionale por jeni gjithashtu një vend me shumicë myslimane. A po ndikon kjo në shtegun tuaj drejt Bashkimit Evropian?
Bushati: Ne jemi një shoqëri laike. Ne jemi evropiane, dhe, në këtë drejtim, ka një vendosmëri të fortë në spektrin politik dhe shoqëror për t’u bashkuar me BE. Ky është objektivi i dytë më i lartë kombëtar pas bashkimit dhe mbështetjes së NATO-s. Procesi i reformave po shkon shumë mirë. Sigurisht, ka edhe disa stereotipa negative në Evropë që përpiqen të na identifikojnë me Islamin, të cilat janë të pabazuara, sepse mënyra se si zhvillohet jeta publike në Shqipëri është në një mënyrë evropiane.
Wilson: Mendoj se është një gjë e rëndësishme të shohim që Shqipëria është e mirëpritur në Evropë. Ju jeni evropian. Sigurisht që ka pasur një debat në mënyra të ndryshme, brenda BE-së, për çështjen e shtimit të një vendi me shumicë myslimane, si për shembull Turqia. Por, deri më tani nuk ka qenë problem për Shqipërinë. Mendoj se shembulli që krijoni do të jetë i rëndësishëm.
Bushati: Kjo nuk duhet të jetë një sfidë për Shqipërinë, sepse përndryshe do të krijonte një precedent negativ, jo vetëm për zhvillimet në rajon, por edhe për projektin evropian në tërësi. Ju keni më shumë myslimanë në Gjermani ose në Francë sesa në Shqipëri.
Wilson: Ju vetë pritët komisionerin Johannes Hahn në Shqipëri më 17 korrik. Si i shihni hapat e ardhshëm për rrugën tuaj drejt BE-së?
Bushati: Procesi i shqyrtimit është ka nisur zyrtarisht, ditë më parë. Në shtator, ekspertët nga Komisioni Evropian dhe qeveria shqiptare do të ulen dhe do të flasin për një kuptim më të thellë për përparimin e Shqipërisë në përmbushjen e kapitujve përkatës. Në të njëjtën kohë ky proces do të na japë një mundësi për të pasur një vlerësim të matur në lidhje me nivelin e përputhshmërisë së legjislacionit dhe institucioneve tona me ato të BE. Kjo është ajo që do të ndodhë në një nivel teknik. BE ka vendosur një afat kohor, në rastin e Shqipërisë dhe Maqedonisë, kështu që qershorin e ardhshëm shpresojmë se do të fillojmë negociatat zyrtare të pranimit. Ne besojmë se ky proces i shqyrtimit do të na ndihmojë. Së pari, do të kursejë kohë dhe së dyti do të na ndihmojë të jemi më të përgatitur për procesin e negociatave të pranimit. Nuk ka asgjë që mund të negociojmë drejtpërsëdrejti me BE-në, është një proces më i përshtatshëm. Ne do ta përdorim këtë periudhë kohore në një mënyrë shumë efikase me ndihmën e Komisionit Evropian.
Wilson: Duket sikur ka shumë nxitje për nxjerrjen e vendit tuaj nga disa probleme me te ciat është e ballafaquar, të tilla si sundimi i ligjit dhe çështjet e drejtësisë. Si po ecën?
Bushati: Gjërat po përparojnë mirë, veçanërisht me procesin e verifikimit të ri gjyqësor. Të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët e Shqipërisë në nivele të ndryshme po kalojnë nëpër një proces verifikimi. Ky proces i ri po vendos gjithashtu një shembull për vendet e tjera në rajon, veçanërisht pasi BE po fillon një procedim disiplinor kundër shteteve anëtare për shkeljen e sundimit të ligjit dhe standardeve të të drejtave të njeriut. Po ashtu krijon një precedent për vendet që janë në rrugën e pranimit me ne. Është një reformë e madhe dhe po shkakton një situatë të vështirë, sepse heqja e gjyqtarëve dhe prokurorëve që nuk po kalojnë testin e verifikimit është duke krijuar një vakum në ato institucione. Në këtë drejtim, duhet të përqendrohemi në forcimin e burimeve njerëzore kur bëhet fjalë për nivelet më të larta të gjyqësorit dhe prokurorisë. Ne besojmë se këto reforma do të kenë një efekt të valëzuar për luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.
Wilson: Le të kthehemi në rajon. Evropa Juglindore ka shënuar përparim të konsiderueshëm, siç tregohet nga anëtarësimi juaj në NATO dhe anëtarësimi i mundshëm në Bashkimin Evropian. Cilat janë sfidat e mbetura?
Bushati: Së pari, është e rëndësishme të sigurohet se ka angazhim amerikan në rajon. Shtetet e Bashkuara janë të rëndësishme për sigurimin e sigurisë në Evropën Juglindore. Së dyti, është gjithashtu e rëndësishme të sigurohet një ndarje e punës midis Shteteve të Bashkuara dhe BE, kur është fjala për transformimin e rajonit tonë.
Wilson: Pse angazhimi i qëndrueshëm amerikan është i rëndësishëm për rajonin?
Bushati: Është shumë i rëndësishëm për shkak të vendndodhjes gjeografike të Evropës Juglindore në mes të Lindjes së Mesme nga njëra anë dhe BE nga ana tjetër. Shtetet e Bashkuara kanë provuar të suksesshme në rajonin tonë për të ndalur gjakderdhjen, vjen të kujtoj rastin e luftës në Jugosllavi dhe për të përfunduar disa nga projektet më të rëndësishme për sigurinë e rajonit tonë, duke përfshirë zgjerimin e NATO-s në Kroaci, Shqipëri, Mal të Zi dhe së shpejti me shpresë në Shkup [kryeqyteti i ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë]. Ajo gjithashtu ka inkurajuar procesin e dialogut midis Serbisë dhe Kosovës. Ne e dimë shumë mirë se procesi i Serbisë dhe Kosovës po zhvillohet nga Bashkimi Evropian, por pa mbështetjen e Shteteve të Bashkuara, rezultatet e pritura nuk mund të arrihen. Ne kemi parë se roli i Shteteve të Bashkuara, në rastin e Shkupit, ishte tradicionalisht shumë pozitiv. Tani që të dy vendet, Greqia dhe Maqedonia po bëjnë hapin e fundit drejt normalizimit, përqendrimi i Shteteve të Bashkuara në këtë çështje është jashtëzakonisht i rëndësishëm. Veçanërisht duke pasur parasysh faktin se ka aktorë të tretë që nuk e mbështesin marrëveshjen që është arritur mes Athinës dhe Shkupit. Por në muajt e kaluar ne kemi parë disa zhvillime pozitive në rajon. Së pari, me [Traktatin e Fqinjësisë së Mirë] midis Shkupit dhe Bullgarisë, marrëveshja e emrit midis Athinës dhe Shkupit dhe më pas afrimi dhe hapat thelbësor që Shqipëria mori së bashku me Athinën.
Wilson: Çfarë e motivon këtë situatë?
Bushati: Nuk mendoj se ne e transformuam veten nga demonë në engjëj brenda natës. Por kjo është një përpjekje për anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Ajo po nxit këto zhvillime pozitive në rajon. Ne kemi nevojë për një BE të bashkuar në mbështetje të kombeve të Ballkanit dhe përfshirjen e tyre në Bashkim, e cila fatkeqësisht nuk ka qenë gjithmonë rasti, për shembull për Shqipërinë dhe Maqedoninë.
Wilson: A po ecën Maqedonia në hapat e duhut për t’u bashkuar me NATO-n?
Bushati: Ka disa pengesa politike që duhet të adresohen. E para është çështja e referendumit mbi marrëveshjen e emrit të FYROM-it me Greqinë. Ne shpresojmë që qytetarët në IRJM të votojnë në favor të procesit të paqes që sapo ka filluar, gjë që do të lejojë anëtarët e parlamentit të bëjnë rregullimet e nevojshme kushtetuese. Gjithashtu, Greqia duhet ta kalojë marrëveshjen në parlamentin e tyre. Ne shpresojmë që procesi i ratifikimit do të përfundojë shpejt, sepse kjo mund të transformojë Ballkanin Perëndimor në një mënyrë pozitive. Ne duhet të fillojmë të transformojmë hapësirën e re të sigurisë në rajon në një hapësirë zhvillimi. Kjo është arsyeja pse ne gjithashtu kemi nevojë për Bashkimin Evropian në bord, me më shumë projekte që nxisin lidhjen brenda rajonit tonë, si dhe lidhjen tonë me Bashkimin Evropian e më të gjerë. Ne kemi nevojë për të zbatuar projekte të reja me rëndësi strategjike, si tubacioni Trans-Adriatik dhe tubacione të tjera, ku ne besojmë se kemi nevojë edhe për praninë amerikane. Pastaj ka edhe dy pyetjet më të vështira në rajon, në lidhje me dialogun midis Serbisë dhe Kosovës dhe zgjedhjeve të ardhshme në Bosnje dhe Herzegovinën.
Wilson: Çfarë përparimi mund të bëhet midis Serbisë dhe Kosovës?
Bushati: Së pari, duhet të shohim disa rezultate politike jashtë procesit të paqes. Tani për tani, fokusi kryesor ka qenë në teknikat në lidhje me patentat e shoferit dhe lëvizjen e qytetarëve në zonat kufitare. Tani është koha për Serbinë dhe Kosovën që të bëjnë lëshime më të dhimbshme dhe me shpresë të arrijnë një marrëveshje reciprokisht të dobishme, e cila gjithashtu mund të jetë ligjërisht e detyrueshme. Është shumë e qartë se për Serbinë nuk ka pranim në BE pa njohjen e Kosovës. Për Kosovën, nuk ka rrugë në BE apo NATO-s pa adresuar çështjet që kanë të bëjnë me Serbinë apo pakicën serbe në Kosovë.
Wilson: Cili ka qenë reagimi juaj ndaj mundësisë së shkëmbimeve territoriale midis dy vendeve?
Bushati: Mendoj se kjo do të shkojë kundër shpirtrave të të gjitha përpjekjeve të bëra në Ballkan gjatë tre dekadave të fundit. Do të shkonte kundër frymës së Aktit Final të Helsinkit dhe dokumenteve të tjera të detyrueshme ndërkombëtare. Duhet të jemi shumë të kujdesshëm që të mos hapim kutinë e Pandorës për raste të tjera në rajon. Shtetet e Bashkuara, BE dhe NATO kanë investuar shumë në promovimin e multietnicitetit të Ballkanit, duke siguruar që shoqëritë të mbeten të hapura. Unë e di shumë mirë se është një sfidë e vështirë për të ndërtuar shoqëri dhe institucione që i shërbejnë këtij qëllimi, por ne duhet të vazhdojmë në këtë rrugë.
Wilson: Ne shohim disa vështirësi që dalin qartë në Bosnje dhe Herzegovinë.
Bushati: Është e rëndësishme të shohësh se si shkojnë votimet në zgjedhjet e përgjithshme të tetorit 2018 në Bosnje. Pastaj, sigurisht, është gjithashtu e rëndësishme për të siguruar që perspektiva e anëtarësimit në NATO dhe BE për Bosnjën është e vërtetë. Ne themi se Marrëveshja e Dejtonit shpëtoi Bosnjen, por tani duket se nuk ofron një platformë të vërtetë për t’i lejuar Bosnjës të bëjë disa hapa të domosdoshëm për të arritur anëtarësimin në NATO dhe në Bashkimin Evropian.
Burimi: tlanticcouncil.org
Përshtati: Tirana Today
