Nga Christopher Smart, “Project Syndicate”
Uashington – Një nga misteret e mëdha të tregjeve aktuale globale, është entuziazmi i tyre i pakuptueshëm, madje edhe kur duket se bota përrreth tyre është në prag të kaosit apo kolapsit. E megjithatë, investitorët mund të jenë më racionalë nga sa duken, kur bëhet fjalë për vlerësimin e kostove nga rreziqet politike.
Nëse investimi ka të bëjë kryesisht me uljen e flukseve të ardhshme të parasë, është e rëndësishme të fokusoheni pikërisht tek ajo që do të ndikojë apo jo në këto llogaritje. Krizat e mundshme, që mund të jenë më dramatike apo të dhunshme, janë si për ironi, ato që tregu i lexon dhe interpreton si duhet.
Shumë më të rrezikshme, janë ndryshimet graduale në institucionet ndërkombëtare, që rrisin shpresat se si do të sillen lojtarët kryesorë. Ndryshime të tilla mund të shfaqen ngadalë, por ato mund të ndryshojnë rrënjësisht llogaritjen e kostove mbi rreziqet dhe kthimet e mundshme nga investimet.
Tregu i sotëm është i lehtë për t’u shpjeguar në aspektin e faktorëve themelorë: të ardhurat po rriten, inflacioni po mbahet nën kontroll, dhe ekonomia globale duket se po përjeton një zgjerim të gjerë dhe të sinkronizuar.
Në tetor, Fondi Monetar Ndërkombëtar, e përditësoi vëzhgimin e saj global, për të parashikuar se vetëm një pjesë e vogël e vendeve të vogla do të pësojnë recesion vitin e ardhshëm. Ndërsa bankat kryesore qëndrore po planifikojnë, ose tashmë kanë filluar, të forcojnë politikën monetare, ndërsa normat e interesit do të mbeten tani për tani të ulëta.
Sado të bujshme që mund të jenë, krizat politike s’kanë të ngjarë të ndryshojnë koston ekonomike të investitorëve. Edhe pas fatkeqësive më të mëdha të shekullit XX-të, tregjet u rimëkëmbën shpejt. Pas sulmit të Japonisë në Pearl Harbor, tregjet e aksioneve në SHBA-në ranë me 10 përqind, por e rimorën veten brenda 6 javësh.
Ngjashëm, pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001, stoqet e aksioneve në SHBA ranë me gati 12 përqind, por u rrikthyen në të njëjtin nivel brenda një muaji. Pas vrasjes së presidentit John F. Kennedy, çmimet e aksioneve ranë më pak se 3 përqind, dhe u ngritën sërish të nesërmen.
Po, çdo krizë politike është e ndryshme. Por duke analizuar shumicën e tyre, investitori veteran në tregjet në zhvillim, Jens Nystedt, vëren se pjesëmarrësit në treg mund të mbështeten tek një përgjigje nga politikëbërësit.
Bankat qendrore dhe ministritë e financave, do të nxitojnë thuajse gjithmonë të reduktojnë premisat për shtimin e rrezikut, përmes rregullimit të normave të interesit apo politikave fiskale, dhe investitorët ofrojnë sërish asete në vlerat e tyre para krizës.
Sot, një konflikt me Korenë e Veriut mbi programet e saj bërthamor dhe raketor, kryeson shumicën e listave të krizave të mundshme. Lufta e hapur ose një incident bërthamor në Gadishullin Korean, do të shkaktonte një katastrofë humanitare, ndërpriste tregtinë me Korenë e Jugut – ekonomia e 13-të më e madhe në botë – dhe do të shkaktone një tronditje politike në mbarë botën.
Dhe sërish një krizë e tillë, do të kishte shumë të ngjarë të ishte e shkurtër, dhe rezultati i saj do të qe pothuajse menjëherë i qartë. Fuqitë kryesore të botës, do të mbeten pak a shumë të njëjta, dhe flukset e ardhshme monetare mbi shumicën e investimeve, do të vazhdojnë të qarkullojnë të pashqetësuara. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Arabinë Saudite, ku Princi i Kurorës Mohammed bin Salman, sapo e spastroi qeverinë dhe aparatin e sigurisë për të konsoliduar fuqinë e tij.
Edhe nëse një trazire të papritur në Mbretërinë Arabe, do të ndryshonte balancën e pushtetit në Lindjen e Mesme, vendi do të vazhdonte të ruante eksportet e tij. Dhe nëse do të kishte një krizë në tregtinë globale të naftës, ajo do të zbutej nga prodhuesit konkurrentë dhe teknologjitë e reja. Në mënyrë të ngjashme, një kolaps në shkallë të plotë politike apo ekonomike në Venezuelë, do të kishte një ndikim serioze rajonal, dhe mund të rezultonte në një krizë edhe më të thellë humanitare atje.
Por ka shumë të ngjarë të mos kishte ndonjë ndikim më të gjerë, shumë më pak sistemik mbi tregjet energjetike dhe financiare. Skenarë të tillë, shfaqen shpesh në titujt kryesorë të mediave, prandaj ndodhja e tyre ka pak gjasa të na vijë si befasi. Por edhe kur një krizë, si një sulm kibernetik apo një epidemi, shpërthen papritur, tronditja e tregut zgjat zakonisht vetëm për aq kohë sa u duhet investitorëve të rivlerësojnë normat e humbjes dhe rrjedhat e ardhshme të fitimit.
Në të kundërt, ndryshimet në supozimet e përbashkëta ekonomike, kanë më shumë gjasa të shkaktojnë rënie të bursave, duke bërë që investitorët të rivlerësojnë mundësinë e realizimit të flukseve të parashikuara më herët të parasë. Sikurse e dinë mirë investitorët e tregjeve në zhvillim, ndryshimet politike mund të ndikojnë tek supozimet ekonomike.
Por, sërish, rreziku vjen më pak nga goditjet e paparashikueshme, se sa nga erozioni i ngadalshëm i institucioneve, të cilat investitorët besojnë se e bëjnë një botë të pasigurtë më të parashikueshme. Për shembull, investitorët në Turqi e dinë se largimi i vendit nga demokracia, e ka distancuar atë nga Evropa, dhe ka krijuar rreziqe të reja për kthimet e ardhshme të investimeve.
Nga ana tjetër, në Brazil, përkundër një skandali korrupsioni në vazhdim që ka rrëzuar një president dhe mund të rrëzojë një tjetër, investitorët pranojnë se institucionet e vendit po funksionojnë. Në këto kushte, rreziku më i madh politik për tregjet globale, është se lojtarët kryesorë që formësojnë pritshmëritë e investitorëve, i nënshtrohen një riorganizimi themelor.
Më shqetësuese nga të gjitha, është që po ndodh Shtetet e Bashkuara, që tani po kërkon të ndërtojë një rol të ri global për veten nën Presidentin Donald Trump. Duke u tërhequr nga marrëveshjet ndërkombëtare, dhe duke u përpjekur të rinegociojë marrëveshjet ekzistuese tregtare, SHBA-ja është bërë tashmë më pak e parashikueshme.
Duke parë në perspektivë, nëse Trump dhe liderët e ardhshëm amerikane vazhdojnë të angazhohen me vendet e tjera përmes transaksioneve me shumën zero, dhe jo në ndërtimin e institucioneve bashkëpunuese, bota s’do të jetë më në gjendje të ketë një përgjigje të përbashkët në periudhën e ardhshme të trazirave të tregut global.
Tek e fundit, një SHBA më pak e besueshme, do të kërkojë një normë më të lartë ulje të pritshmërive për investimet pothuajse kudo. Nëse nuk ndërhyjnë ciklet e tjera ekonomike, përpara se të ndryshojnë pritshmëritë e investitorëve, ky do të jetë fundi i bumit aktual të tregut.
Shënim: Christopher Smart është një anëtar i think-tankut “Carnegie Endoëment for International Peace”. Ai ka qenë një ndihmës i posaçëm i presidentit amerikan Obama për Ekonominë, Tregtine dhe Investimet Ndërkombëtare (2013-2015), dhe zv.ndihmëssekretari i Thesarit për Evropën dhe Euroazinë (2009-2013).
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
