Arti i lashtë të endje mbijeton në Shqipëri falë traditës së një numri të vogël familjesh, ku gratë kanë mësuar njëra-tjetrën breza pas brezi, me pasion dhe përkushtim, duke sfiduar vështirësitë e mëdha të kësaj tregtie në rrezikuara.
Nga 30,000 deri në 40,000 punishte tekstilesh gjatë epokës komuniste, aktualisht në Kosovë ekzistojnë rreth 300 veta që bëjnë qilima leshi për shtëpitë e tyre.
Në Shqipëri kjo është një punë ekskluzivisht e grave dhe rajonet me traditën më të madhe në këtë zeje janë Shkodra dhe Kruja në veri dhe qendër të Shqipërisë, si dhe Korça, që ndodhen në juglindje.
Nebije Cotaj, me më shumë se 30 vjet në këtë profesion, ka qenë në gjendje të bindë dhjetë gra në zonë për të punuar në shtëpinë e tyre në fshatin piktoresk të Zogajt, të lagur nga liqeni i Shkodrës.
Në Zogaj, që ndodhet në ultësirat e Taraboshit të thatë, ka mungesë të tokës bujqësore dhe, që nga kohërat e lashta, gratë merreshin me endësi dhe burrat ishin peshkatarë.
“Me shumë përpjekje po përpiqem ta mbaj biznesin tim, është një vepër me vlerë të madhe, por nuk vlerësohet sot, nuk ka kërkesë”, thotë Nebije, e cila e filloi këtë aktivitet privat në vitin 1995 duke krijuar një punishte të vogël në kuzhinën e shtëpisë.
Nebije shet një qilim prej leshi prej dy me dy metra për 180 euro, diçka që është e shtrenjtë për shqiptarët e varfër, paga mesatare e të cilave është 350 euro dhe nuk preferojnë ta blejnë. Ajo punon sipas kërkesës dhe nuk ka mundësi ekonomike të hapjes së një dyqani për të shfaqur produktet e saj.
“Është lodhje e madhe fizike dhe mendore për të punuar në tela dhe marrim pak para, por ne nuk heqim dorë nga traditat tona”, thotë Kimete Mullaku, 55 vjeçe, e cila filloi të punojë në këtë punë që në moshën 15 vjeçare.
Mullaku ishte një nga 100 gratë që bënë qilima të leshta në punëtorinë e Zogajt gjatë epokës komuniste, prodhimi më i madh i të cilave ishte destinuar për eksport. Por pas rënies së komunizmit në vitin 1991, kjo punëtori u shkatërrua, ashtu si të gjitha fabrikat e shtetit në vend.
“Tani jemi vetëm … 10. Gratë e tjera të qytetit preferojnë të qëndrojnë në shtëpi, ndërsa gratë e reja shkojnë për të studiuar në Tiranë dhe nuk duan të kthehen,” ankohet Mullaku.
Këta gra i bëjnë vetë të gjitha proceset: nga larja e leshit dhe tjerrja e tij e pastaj ngjyrosja.
Rasti i Ornela Tabaku, 22 vjeç, e cila ndihmon nënën e saj në tela, është një përjashtim në Shqipëri.
Edhe pse studion stomatologji në kryeqytet, në muajt e verës ajo menaxhon biznesin e nënës së saj në pazarin e vjetër në Krujë, një nga destinacionet kryesore turistike në vend.
“Kjo është një përpjekje e ekipit, ne duhet të ndihmojmë familjen dhe të mos humbasim traditat e vjetra”, i thotë ajo.
Këtu në Krujë blerësit më të mëdhenj janë emigrantët shqiptarë që duan të sjellin kujtimet e Shqipërisë në shtëpitë e tyre, dhe turistët. Përveç motive tradicionale me simbole patriotike, qilimat e leshit bëhen me dorë me dizajne të reja për të kënaqur të gjitha shijet dhe kërkesat e klientëve. Kjo arti, i cila është lënë nga brezi në brez, nuk ka mbështetjen e shtetit, gjë që rrezikon mbijetesën e tij.
Burimi: eldiario.es
Përshtati: Tirana Today
