E shkruaj këtë artikull shumë larg Spanjës dhe debateve të saj të brendshme, dhe nuk njoh në detaje episodet e fundit të çështjes së referendumit katalanas mbi pavarësinë, që ka përndezur vendin javët e fundit. Por ndoshta distanca është pozitive, për të analizuar me qetësi atë që e ka çuar Katalonjën, një nga rajonet më të kulturuara dhe kozmopolitane të Spanjës, të mbajë në “mitrën” e saj të madhe, ideologjinë e modës së vjetër, provinciale dhe primitive që është nacionalizmi.
Si është e mundur që mijëra studentë dhe të rinj të një shoqërie moderne, e cila është pjesë e projektit më demokratik dhe më idealist të kohës tonë, ndërtimit të Evropës, e konceptuar pikërisht si një kështjellë kundër nacionalizmit që ka derdhur banja gjaku dhe prodhuar kufoma përgjatë historisë, kanë tani iluzionin politik të një shoqërie të mbyllur dhe të vjetruar, e cila do të varfëronte Katalonjën, pasi do të linte euron dhe Bashkimin Evropian, dhe do t’i nënshtrohet një procesi të gjatë dhe të vështirë për t’u rikthyer tek ato?
Përgjigja s’mund të jetë ajo e nacionalistëve, vetëm për shkak se “Spanja e shtyp Katalonjën”, sepse pikërisht që nga rënia e diktaturës së Frankos dhe tranzicionit drejt demokracisë, ky rajon ka përftuar në mënyrë progresive atributet më të larta ekonomike, kulturore, si dhe kompetencat politike më të mëdha në krahasim me gjithë historinë e saj.
Sigurisht, ato mund të mos jenë të mjaftueshme, dhe ndoshta qeveritë qendrore kanë lënë pas dore adresimin e pretendimeve të Katalonjës; por kjo nuk mund të justifikojë kërkesën për të ndërprerë në mënyrë të njëanshme 500 vjet histori të përbashkët, dhe për t’u ndarë me pjesën tjetër të një komuniteti, që është i pranishëm dhe i ndërlidhur në një mijë mënyra me shoqërinë dhe histori katalanase.
Asgjë nuk mund të jetë më shumë në kundërshti me provincializmin racist dhe anakronik të nacionalizmit, sesa tradita kulturore dygjuhësore e Katalonjës, me artistët, muzikantët, arkitektët, poetët, novelistët, këngëtarët, të cilët qenë pothuajse gjithmonë në ballë, duke eksperimentuar me format dhe teknikat e reja, duke iu hapur pjesës tjetër të botës, duke asimiluar risitë dhe duke i propaganduar atë për pjesën tjetër të Spanjës.
Si një Gaudi, një Dali apo një Tapies mund të jetë përputhet me një Puigdemont dhe një Junqueras? Dhe një Pla, Foix, Marse, Serrat ose Fences me Carme Forcadell apo Ada Colau? Ekziston një hendek kaq shumë i madh midis asaj që përfaqësojnë të parët dhe të dytët, saqë është e vështirë të imagjinosh ndonjë vijë të vazhdueshme kulturore apo ideologjike.
Shpjegimi është sigurisht një punë e indoktrinimit sistematik, duke filluar që në shkolla, dhe duke e projektuar në gjithë Katalonjën nëpërmjet masmedias, të orkestruar dhe të financuar nga qeveria katalanase që nga vitet e Jordi Pujol dhe ithtarëve të tij, ku ka qenë joshëse për brezat e rinj për t’i ngopur ata me fiksion shkatërrues, nacionalizmin.
Një indoktrinim, që nuk u kundërshtua pothuajse asnjëherë nga pavërtetësia ose besimi naiv nga ana e qeverisë dhe elitës politike, dhe intelektualëve të pjesës tjetër të Spanjës, se një gënjeshtër e fabrikuar nuk do të ngjiste, dhe se shoqëria katalanase do t‘i rezistonte asaj, se problemi do të zgjidhej vetvetiu.
Një sektor i pakicave të ekstremit të majtë, e bëri kauzë të përbashkët pavarësinë katalanase, duke kërkuar një dialog të ri më intensiv dhe më të ndjeshëm. S’ka dyshim se kjo e fundit duket e domosdoshme. Por problemi është se që një dialog të jetë i mundur dhe i frytshëm, duhet të ketë një emërues të përbashkët midis dialoguesve.
Kështu ka qenë dikur, dhe është për të ardhur keq se prej atëherë bisedimet nuk patën më hapësirë. Por tani, edhe pse nuk është e pamundur, është shumë më e vështirë të dialogosh me ata që nuk pranojnë asnjë mundësi tjetër veç “shkëputjes”, dhe kanë në kërkesën e tyre mbështetjen e një sektori të konsiderueshëm të popullsisë katalane.
Ne më së pari duhet të ndërtojmë ura, të riparojmë ato që janë prishur. Dhe kjo është një punë thelbësisht kulturore. Duke bindur ata që janë më pak fanatikë dhe mospërfillës se nacionalizmi, ka qenë gjithnjë një epidemi katastrofike për njerëzit, dhe që ka prodhuar vetëm dhunë, mos-komunikim, përjashtim dhe racizëm, dhe se në epokën aktuale të globalizimit universal që po zbraps dalëngadalë kufijtë, është vetëvrasje t’i rezistohet këtij procesi tepër të dobishëm për të gjithë njerëzimin.
Dhe duke shpjeguar se Spanja ka nevojë për Katalonjën, po aq sa edhe Katalonja ka nevojë për Spanjën, për t’u integruar më mirë në aventurën e madhe të Evropës dhe për të vazhduar rrugëtimin – duke e përsosur atë pa pushim – në këtë demokraci që ka sjellë në këtë vend kushtet e jetesës që janë më të lira dhe më të begata në të gjithë historinë e saj.
Pavarësia e Katalonjës, do të ishte tragjike për Spanjën, dhe veçanërisht për Katalonjën, e cila do të binte në duart e një ideologjie retrograde dhe barbare, si dhe demagogëve që do të çonin në rrënimin e saj. Gjithçka që është e drejtë në kërkesat brenda suazës së sovranitetit mund të plotësohen nëpërmjet negociatave, pa shkelur ligjshmërinë, e cila në gjysmën e shekullit të fundit e ka bërë Spanjën një vend të lirë dhe demokratik.
Le të mos harrojmë se gjatë tranzicionit, e gjithë bota e shihte Spanjën si një shembull për t’u ndjekur, pasi eci aq shpejt dhe aq me kujdes dhe në mënyrë paqësore drejt demokracisë, me qëndrimin e saj tolerant, solidaritetin e të gjitha partive politike, dhe konsensusin e pjesës më të madhe të kombit.
Nuk është ende shumë vonë për t’u kthyer në pikën e fillimit të solidaritetit, i cili ka gjeneruar shumë të mira për të gjithë spanjollët, duke filluar me më të rëndësishmen, që është liria. Nga të gjitha mjetet e mundshme racionale, është e nevojshme që katalanasit të binden se nacionalizmi është një nga armiqtë më të keq të lirisë, dhe se kjo periudhë e mjerueshme duhet të hidhet pas krahëve, si një makth i natës që zbehet pas zgjimit në mëngjes.
Shënim: Shkrimtari Mario Vargas Llosa, është fitues i çmimit Nobel në letërsi në vitin 2010
Përshtati për Tirana Today, Alket Goce
