Disa njerëz janë gjithmonë vonë. Ju ndoshta njihni dikë që thjesht nuk duket atëherë kur keni nevoje për të, ndërsa është i pajisur me një justifikim, kur shfaqet më në fund pas 20 minutash. Ndoshta jeni ju vetë që vuani nga një problem i tillë, dhe pavarësisht zileve të alarmit që vendosni në celular, e keni të pamundur të dilni nga shtëpia në kohë për të respektuar një orar që keni lënë me dikë.
Shumë studime, janë përpjekur të kuptojnë se pse disa prej nesh sillen në këtë mënyrë. Sipas psikologut, Alfi Kun, të thuash se këta lloj njerëzish janë të “pavëmendshëm” është e saktë, por kjo nuk na jep një arsye të vërtetë që qëndron prapa vonesave.
Kun sugjeron disa arsye pse njerëzit mund të jenë kronikisht vonë – ndoshta ata e shijojnë kënaqësinë e të priturit nga të tjerët, apo ndoshta janë shumë të vetëpërfshirë në jetën e tyre, sa që detyrohen t’i lënë të tjerët në pritje.
Megjithatë, ai vë në dukje se kjo nuk mund të vlejë për ata që janë tepër vonë për çdo gjë, duke përfshirë edhe në aspekte që i dëmtojnë personalisht. Për shembull, ata humbasin fluturime ose aktivitete ku do të donin vërtet të merrnin pjesë.
Ndërkohë që disa njerëz e kontrollojnë orën aq shpesh për të parë kur afron një aktivitet i caktuar, Kun sugjeron se disa njerëz nuk janë dhe aq të aftë për ta bërë këtë.
“Ndoshta ata kanë prirjen të hutohen me çdo gjë që ata janë duke bërë për momentin, dhe e humbasin toruan se sa është koha, dhe se tashmë është tepër vonë”- shkruan ai.
Në një studim të vitit 2016 nga Universiteti i Uashingtonit, psikologët Emili Ualdun dhe Mark Mekdaniel e shqyrtuan këtë teori, dhe e përshkruan si Kujtesa Perspektive e Bazuar tek Koha (TBPM.)
Në një eksperiment, ata i dhanë subjektit një kohë të caktuar për të përfunduar një detyrë, me avantazhin e të qenit në gjendje për të kontrolluar orën. Eksperimenti u organizua në një mënyrë të tillë që pjesëmarrësit të kishin mundësi të plotësonin detyrat e caktuara, si për shmebull bashkimi i pjesëve të një figure, dhe të ishin shumë të shqetësuar me kontrollin e kohës. Nga rezultatet, ishte e qartë që disa njerëz qenë vlerësues më të mirë të kohës se sa të tjerët.
Kjo është e ngjashme me momentin kur ju angazhoheni në një aktivitet si lundrimi në Instagram, apo leximin e lajmeve në rrjet. Ju mendoni se mund të qëndroni edhe 5 minuta në shtrat, para se të ngriheni për të shkuar në punë. Megjithatë, ndërsa mendoni se kanë kaluar vetëm 5 minuta, në fakt mund të kenë kaluar plot 20 të tilla.
Sipas Dr. Suzan Kraus Uajtbourn, profesoreshë e Psikologjisë dhe Shkencës së Trurit në Universitetin Amherst nëMasaçusets, njerëz që janë më mirë në detyrat TBPM duket të jenë më të aftë në rregullimin e sjelljes së tyre sipas kohës.
“Sot është e shumë e rëndësishme të jesh në gjendje të vlerësosh sasinë e kohës, që mund të marrë një aktivitet i caktuar”-thotë ajo.
Për shembull, ju mund të jeni në gjendje të përdorni Google Maps për të vlerësuar kohën që ju duhet për të shkuar diku, por s’mund të llogarisni çdo gjë që mund të ndodhë gjatë rrugës, si p.sh biseda me një të njohur qe e ndeshni papritmas në trotuar, apo vonesa qoftë edhe disa minutëshe e linjës tuaj hekurudhore.
Plani juaj mund të jetë i saktë, por sërish të dështojë në praktikë. Ose mund të jetë thjesht problem personaliteti juaj. Uajtbourn thotë se psikologët frojdianë, mund të besojnë se vonesat e shumta flasin për tendencat e vetëshkatërrimit tek ata njerëz, duke i lënë të bllokuar në ciklin e të qenit përherë vonë, dhe duke e ndëshkuar veten për këtë.
Kun argumenton gjithashtu se kjo mund të jetë rrjedhojë e mungesës së vetëdisiplinës, ku njerëzit e kanë të pamundur të distancohen nga aktivitetet që janë duke shijuar, apo një detyrë që ata e ndjejnë se duhet ta përfundojnë me çdo kusht.
Psikologia dhe shkrimtarja Adori Durapah-Herrison, thotë se për disa njerëz, të qenit vonë është thjeshtë një zgjedhje vetjake. Disa njerëz thjesht nuk duan të jenë herët për diku. Ndonjëherë është diçka jo e mirë të presësh që dikush të mbërrijë, ose ata mund të mos ndihen mirë duke pritur.
Ka edhe një qasje tjetër për ta parë këtë fenomen. Një artikull në “The New York Times”, sugjeronte kohët e fundit se vonesa nxitet nga optimizmi – për shembull, aftësia për të besuar se një distancë që kërkon normalisht 25 minuta për t’u përshkuar në këmbë, makina apo biçikletë, mund të bëhet për vetëm 10 minuta, në qoftë se çdo gjë shkon në favorin tuaj.
Në blogun e vet,shkrimtari popullor Tim Urban quan këtë sjellje “marrëzi”, një përcaktim ky me shumë vend. Sido që të jetë, ekzistojnë shumë arsye që mund të shpjegojnë, se pse njerëzit janë me vonesë gjatë gjithë kohës. Nëse mundeni të kufizoni përgjegjësitë tuaja personale, mund të jeni në gjendje të zhdukni këtë zakon të keq, përveç rastit ku nuk doni vetë.
